Uluslararası Ticarette Kullanılan Ödeme Şekilleri

Merkezi Paris’te bulunan Uluslararası Ticaret Odası (International Chamber of Commerce-ICC)
tarafından yayınlanan “Incoterms”, uluslararası ticaret hareketlerinde anlaşmazlıkları, uyuşmazlıkları ve hukuksal ihtilafları ortadan kaldırmak ve böylece alıcı ile satıcının gereksiz yere para ve zaman kaybını önlemek amacıyla, alım - satım işlemlerine bazı kurallar getirmiş ve bu düzenlemeleri ilk kez 1936’da “INCOTERMS” adıyla yürürlüğe koymuştur.

27 Eylül 2010 tarihinde Incoterms 2010 revizyonunu yayınlanmıştır.

İhraç edilen malın bedelinin, malın ithalatçı tarafından teslim alınmasından sonra ödenmesi şeklinde yapılan bir ödeme biçimidir. Mal mukabili ödeme türünde belgeler ihracat konusu mallar ile birlikte ithalatçıya gönderilmekte ve bu belgeleri alan ithalatçı bu belgeleri yetkili birimlere ibraz etmek suretiyle malları teslim alabilmektedir

İhracatçı (Exporter, Principal): İhracatçı, ihraç konusu malları ithalatçıya iletilmek üzere taşıyıcısına teslim eder. Malların sevkinden sonra, bu sevke ilişkin sevk evraklarını kendi ülkesindeki bankasına (muhabir bankaya) verir.”
Muhabir Banka: İhracatçının seçtiği bir bankadır. İthalatçının bankası aracılığıyla
gönderdiği mal bedelini ihracatçıya komisyonu karşılığı veren bankadır.
İthalatçı (Importer): İthalatçı mallarını gümrükten çektikten sonra malların bedelinin transferi için amir bankaya müracaat ederek bedelini öder.
Tahsil Eden (Amir Banka): Amir banka tarafından tahsil edilen mal bedeli Türk Parası transfer belgesi veya Döviz Satış Belgesi düzenlenerek muhabir bankaya transfer edilir.

İhracatçı tarafından ihraç edilen malların bedellerinin, ithalatçı tarafından malın teslim
alınmasından önce gerek bankalar yolu ile gerekse alıcının kendisi veya vekili ya da onun
adına hareket eden üçüncü bir kişi tarafından satıcıya peşin olarak ödenmesidir. Kısaca
ithalatçının mal bedelini ödedikten sonra, ihracatçının malları sevk etmesi şeklidir.

Peşin ödeme şeklinde tüm risk malın alıcısı tarafından üstlenilmektedir.

Döviz Tevdiat Hesaplarına (DTH) alınan dövizlerin ihracat hesabının kapatılmasında kulla-
nılabilmesi için mutlaka Döviz Alım Belgesi (DAB) düzenlenmesi gerekir. DTH’ye alınan peşin bedelin, diğer ödeme şekillerine göre gerçekleşen ihracatın bedeli olarak da alışı yapılabilir. Tahsil edilen peşin bedelle ilgili olarak düzenlenecek DAB üzerinde;

• Bedelin peşin ihracat bedeli olduğu,
• Ne şekilde gönderildiği (havale, efektif, çek veya kredi kartı),
• Peşin bedelin süresi belirtilir.

İthalat hesabı, ithalat bedelin ödendiği gösteren Gümrük Beyannamesi ile yapacağı baş-
vuruya istinaden transferi yapan bankaca GB ile ödemeye ilişkin belgelerin teyidinin sağ-
lanması halinde kapatılır.

Peşin Ödeme Sürecinde İhracatçının Avantaj ve Dezavantajları
• Genellikle İhracatçı tekeli olan mallarda ve İthalatçı bakımından peşin ödeme is-
kontolarının yüksekliği nedeniyle bu tür ödemeler cazip olabilmektedir. Bu ödeme
şekli, piyasada fazla talep gören malların satışında kullanılmaktadır.
• İhracatçı açısından bir finansman niteliğini taşımaktadır.
• Mallar gönderilmeden parası ödendiği için riskin tümü alıcı üzerindedir. Bu ne-
denle birbirlerini iyi tanıyan alıcı ve satıcı arasında yapılan ve güvene dayanan bir
ödeme şeklidir. Uluslararası piyasalarda yoğun rekabet ortamı ve kısıtlı pazar ola-
nakları nedeni ile pek sık kullanılan bir ödeme şekli değildir.
• Malların sevki, satıcı firmadan ya da ülke koşullarından kaynaklanan sebepler ile
gecikebilir.

İhraç konusu malın ihraç ülkesinden nakliye vasıtasına yüklenerek sevk edilmesinden sonra sevk edildiğini gösteren belgeleri ihracat bedelinin ödenerek bankadan teslim alınması yoluyla yapılan ödeme şeklidir.

Vesaik mukabili ödeme işleminin başlıca özellikleri şunlardır:

• 
  • İhracatçı için risk taşıyan bir ödeme şeklidir.
  • Vesaik mukabili ödemede ithal konusu malın ülkeye gelmiş olması şart değildir.
  • Bu tür ödemede ihracatçı sevk ettiği mallar karşılığı bu malların sevk edildiğini
  gösteren belgeler (vesaik) karşılığında bir kredi kullanmaktadır.
  • Gerek ithalatçının ülkesindeki bankanın ve gerekse ihracatçının ülkesindeki bankası-
  nın hiçbir ödeme taahhüdü bulunmamaktadır.
• Vesaik mukabili ödemenin birinci türü “görüldüğünde ödemeli poliçe” (sight bill
  of exchange), sevk belgeleri ithalatçıya ancak ödemeyi yaptığı takdirde teslim edilir. Vesaik mukabili ödemenin ikinci türü “ticari kabul” (commercial acceptance) olup belgeler alıcıya, adına çekilen poliçedeki bedeli ödeyeceğine dair “kabul” alındıktan sonra teslim edilir. İhracatçının bankası kabul edilmiş poliçeyi saklar ve süresi geldiğinde tahsil eder.
  • Kabul edilmiş poliçe “bir borcun hukuki delili” sayılır. En azından alıcı, senetlerini
  ödemeyen birisi olarak ilan edilecek ve uluslararası piyasada ciddi bir itibar kaybı
  olacaktır.
• Uluslararası ticarette vesaik mukabili yanında “mal mukabili ödemeler” de yapıla-
  bilmektedir. Bu uygulama da ise, ihracatçı, herhangi bir ödeme yapılmadan veya
  bir poliçe tanzim etmeden malları ithalatçıya gönderir. Mal bedeli sözleşmede be-
  lirlenen ilerdeki bir tarihte veya mallar satıldıktan sonra ödenir. Görüldüğü gibi,
  böyle bir uygulama ihracatçı için oldukça risklidir.
  • Vesaik mukabili ödeme şeklinde kullanılan belgelerden biri konşimentodur. Kon-
  şimento ithalatçının bankası adına kesilmektedir. Bir başka ifade ile konşimentoda
  gönderilen bölümünde ithalatçının bankasının isim, unvan ve adresi yazılır.

İhracatçı (Drawer, exporter, principal): Yüklediği mallara ilişkin belgeleri tahsil talimatı ile birlikte bankasına verir. Akreditifte amir, ithalatçı olduğu halde tahsil vesaikinde amir ihracatçıdır.
Tahsile gönderen banka (Muhabir Banka/Remitting bank): İhracatçının seçtiği bir bankadır. İhracatçının belgelerini ithalatçının ülkesindeki bankaya göndermektedir. Belgeleri kendi talimat mektubu ekinde gönderir. İhracatçının vereceği talimatları yerine getirir ve ödeme yapılana kadar takip eder.
Tahsil eden veya ibraz eden banka (Amir Banka/Collecting or presenting bank):
Tahsil vesaikini ödeme ya da kabul karşılığında ithalatçıya veren bankadır. Ayrı bir banka olabileceği gibi tahsile gönderen bankanın şubesi de olabilir. Banka, tahsil ettiği paraları
havale eder. Poliçe bedelinin ödenmemesi durumunda muhabirin talimatına uyar, örneğin protesto eder. Vesaik bu bankaya çoğunlukla (Römiz Bankası) tarafından gönderilir.
Ancak kimi zaman doğrudan doğruya ihracatçının gönderdiği de görülebilir. Ayrıca ihracatçının o ülkedeki temsilcisi de vesaiki verebilir.
İthalatçı (Dravee, importer): Kendisine sunulan belgelerin bedelini öder ya da bir
poliçeyi kabul eder.

Alıcının mal bedelini belli bir vadede ödemesini taahhüt eden ve bu ödemeye ilişkin bir poliçenin araç olduğu ödeme biçimidir.

Kabul Kredili Mal Mukabili Ödeme: Mal mukabili işlemlerde ithalatçı önce malı çeker sonra mevzuatta belirlenen sürede mal bedelini öder. Bu işlemde ise ödeme yapması gereken süre içerisinde poliçe kabul edilecek poliçe vadesinde ise ödeme yapılacaktır. Böylece süre açısından ithalatçıya ikinci bir finansman kolaylığı yaratılmaktadır.

Kabul Kredili Akreditifli Ödeme: İhracatçının “küşat mektubuna” uygun vesaiki bankaya ibraz ettiğinde mal bedelini tahsil etmeyip banka tarafından kabul edilmiş poliçenin vadesinde ödeneceğini taahhüt altına alan bir ödeme biçimidir. Poliçe vesaik ekine ilave edilerek teyitli akreditifte teyit bankası adına, teyitsiz akreditifte ise genellikle amir banka adına düzenlenir.

Kabul Kredili Vesaik Mukabili Ödeme: Bu ödeme şeklinde malların alıcıya gönderilmesinden sonra bankanın mal bedelini tahsil etmesi yerine poliçeyi alıcıya kabul ettirdikten veya bu kabule kendisinin de avalını verdikten sonra vesaiki alıcıya teslim edip daha sonra poliçe vadesinde mal bedelinin ihracatçıya ödendiği ödeme şeklidir.

Bu ödeme biçiminin başlıca özellikleri şunlardır.
• Güvene dayalı bir ödeme yöntemdir.
• Dış pazarda, satışta kesinlik olmaması nedeniyle daha çok risk söz konusudur. Beklemeden doğan zararlar ihracatçı hesabına kaydedilir. Ayrıca malın satılıncaya kadar her an için satıcıya, alacak ve satış masrafları dikkate alınmaksızın, geri gönderilmesi ihtimali vardır. İhracatçının malı, kontrolü olmaksızın ülke dışında politik
nedenlerle kambiyo kısıtlamalarından ve hatta iklim sebebiyle doğacak riskler altındadır. Bu durumda satıcının elinde bir kambiyo senedi bulunmadığı gibi alıcının kusurlarından doğacak zararını karşılayacak bir garantisi de bulunmamaktadır.
• Konsinye satış, açık hesaptakiyle hemen hemen aynıdır.
• Konsinye satışların riskli oluşu, uygulamada “müşterek hesap” denilen ve konsinye
satışları kısmen garanti altına alan yeni bir satış şeklini doğurmuştur. Bu şekilde yapılan ihracat yine konsinye olmakla birlikte, konsinyatör tarafından ihracatçıya asgari bir satış fiyatı garanti edilir ve bu fiyatla satış fiyatı arasındaki farkın giderler düşüldükten sonra kalan kısmı ihracatçı ile alıcı (konsinyatör) arasında paylaşılır.
• Konsinye ve müşterek hesap yoluyla yapılan ihracat genellikle, bir piyasaya ilk defa
giren ve tanıtılmak üzere gönderilen mallar ile niteliği itibariyle satışı uzun süren, ürüyebilir ve bozulabilen malları kapsamaz.
• Konsinye ihracat talepleri ihracatçı birliklerine yapılır. Konsinye ihraç izinlerinin süresi 90 gündür. Konsinye olarak gönderilen malların fiili ihraç tarihinden itibaren 1 (bir) yıl içinde satılması gerekmektedir.

Takas

Özel Takas

Karşı-alım (Counter purchase): Satıcının ihracat sözleşmesindeki değerin belirli bir yüzdesindeki malı karşı taraftan ya bizzat satın alması ya da satışın bir üçüncü tarafça gerçekleştirilmesini sağlamaya dayanan bir işlemdir. Karşı ticaret takasın en yaygın kullanılan şeklidir. İhracatçının böyle bir taahhüde girmeden önce, üçüncü tarafla anlaşması gerekir. Karşı-ticaret olayı oldukça karmaşıktır. Az gelişmiş ülkeler çeşitli mülahazalarla bu yola başvururken tekniğini yeterince bilmedikleri için aleyhte sonuçlarla karşılaşabilmektedirler. O nedenle anlaşma yapmadan önce, dünya piyasaları hakkında çok iyi bir bilgi ile birlikte anlaşılacak şartların çok dikkatli biçimde değerlendirilmesi gerekir.

Akreditif İşleminin Özellikleri
• Uluslararası ticarette en sık kullanılan ödeme şeklidir.
• Akreditif hem ihracatçıyı hem de ithalatçıyı koruyan bir işlemdir.
• Akreditif, ithalatçının verdiği talimat doğrultusunda, ithalatçının çalıştığı bankanın belirli bir meblağa kadar ve belirli bir vade için istenilen koşulların yerine getirilmesi ve ihracatçı tarafından ihraç edilen malların ihracına ilişkin belgelerin ibrazı karşılığında ihracatçıya ödeme yapılacağını taahhüt etmesidir.
• İthalatçı firma, kendi bankasına verdiği emirle ithal edeceği malın karşılığını ihracatçı firmanın bankasına, mal ihraç edildiği takdirde ödemeyi taahhüt ettiğini bir kredi mektubu ile bildirir. Bu kredi mektubu akreditiftir.
• Bu sistem, diğer ödeme yöntemlerine göre daha pahalı olmasına rağmen, en güvenilir olanıdır. Hem satıcıya hem de alıcıya çeşitli faydaları vardır. Mal bedelinin banka taahhüdünde olması, transfer riskinin büyük ölçüde ortadan kalkması, satıcı ve alıcının kredi imkânı elde etmesi, gerekli koşulların yerine getirilmesinin bankaca sağlanması bu faydalar arasındadır.
• Akreditifte bankalar ve belgeler üzerinden işlem yaparlar. Çünkü akreditif işlemle-
ri mallarla ilgili olmayıp yapılacak hizmet ve işlerle ilgilidir.
• Akreditifler dayandırıldıkları satış sözleşmelerinden veya diğer sözleşmelerden
ayrı işlemlerdir.

Akreditif Türleri
a. Kabilirücu Akreditif (Dönebilir-Revocable)
b. Gayri Kabilirücu Akreditif (Cayılamaz-Irrevocable )
c. Teyitli Akreditif (Confirmed L/C)
d. Teyitsiz Akreditif (Unconfirmed)
e. Rotatif-Döner Akreditif (Revolving Credit)
f. Red-Clause Akreditif (Kırmızı Şartlı/Peşin Ödemeli)
g. Gren-Clause Akreditif (Yeşil Şartlı)
h. Karşılıklı Akreditif (Back-To-Back)
i. Devredilebilir Akreditif (Transferable)
j. Garanti Akreditifi (Teminat Akreditifi /Stand by Credits)
k. Yetki Mektupları
l. Vadeli Akreditif (Ödenmesi Ertelemeli Akreditif/Deffered Payment)

Mahsuben ödemenin başlıca özellikleri şunlardır:
• Mal ve hizmet ihracı bedellerinin mahsuben ödemede kullanılacak kısmının mahsup tarihinden önce alışının yapılmamış (DAB düzenlenerek TL’ye çevrilmemiş) olması şarttır.
• Peşin dövizler mahsuben ödemede kullanılamaz. Mahsuben ödeme işleminde,
DAB ve DSB aynı kur üzerinden düzenlenir. Mahsuben ödemede kullanılacak (alışı yapılacak) döviz cinsi ile mahsuben ödenecek (transfer edilecek) gidere ilişkin döviz cinsinin farklı olması halinde mahsuben ödenecek azami tutar ihracatçı ile banka arasında mutabık kalınan çapraz kur esas alınmak suretiyle tespit edilir. Bu durumda DAB alışı yapılan, DSB transfer edilen döviz cinsinden düzenlenir.
• Hizmet ihracı bedelinin tahsili zorunlu olmadığından bu bedeller için mahsup talebi de bu süre içerisinde yapılacaktır.
• Mal ve hizmet ihracı bedellerinin mahsuben ödemede kullanılacak kısmının alışının yapılmamış yani TL’ye çevrilmemiş olması gerekmektedir.
• Mahsuben ödemede kullanılabilecek azami döviz tutarı varsa Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasına yapılacak zorunlu döviz devri tutarından sonra kalan tutardır.
• Türkiye ile ikili hesap ilişkisinin devam ettiği ülkelere gerçekleştirilen ve bedelleri bu hesaplardan ödenen mal ve hizmet ihracına ilişkin dövizler ile prefinansman kredisi ve peşin dövizler mahsuben ödeme kullanılamaz.
• Aracı ihracatçı vasıtasıyla yapılan ihracatta, ihracatçının onayı ve imalatçı firma unvanının GB’de kayıtlı olması şartıyla ihracat bedelleri, imalatçının yukarıda sayılan bütün döviz giderlerinin mahsuben ödenmesinde kullanılabilmektedir. Bu durumda DAB ihracatçı, DSB’de imalatçı firma adına düzenlenmektedir.
• İhracat bedelinin mahsuben ödemede kullanılabilecek tutarının ithalat bedelini karşılamaması halinde bakiye ithalat bedeli genel esaslar dâhilinde ödenmektedir.
• Mahsup işleminde aynı kur üzerinden DAB ve DSB düzenlenir.
• Döviz Alım Belgesi ve Döviz Satım Belgesi