DIŞ POLİTİKA ANALİZİ

Örneğin, Türk liderleri düşündüğümüzde Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere İsmet İnönü, Adnan Menderes, Alparslan Türkeş, Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Turgut Özal, Necmettin Erbakan, ve Recep Tayyip Erdoğan gibi Türk dış politikasını belirlemiş ve Türkiye’nin en önemli siyasi konumlarında görev almış liderlerin değerlendirilmesi Türk dış politikasının anlaşılmasında büyük önem taşımaktadırlar. Birey seviyesindeki analizin iki temel parçası bulunmaktadır. Birincisi liderlerin bireysel özelliklerini tanımlamaya çalışır. Liderler kendi başlarına bir karar mekanizmasının tamamını oluşturmadıkları için, grup (yakın iş arkadaşları, danışmanlar ve yakın çevresindeki bireyler) ve bürokrasiye bağlı olarak geniş bir çatı altında karar vermektedirler. Bu çatı içerisinde grupların ve bürokrasinin (yani kurumların) liderler üzerindeki etkisi yer almaktadır.

Etnik yapı gibi devlete ait unsurlar arasında sayılabilecek ekonomik durum,
tarih, kültür ve siyasi yönetim de devlet seviyesinde incelenebilecek kriterler arasında
sayılmaktadır. Bu analiz seviyesinde devletin dış politikasını etkileyebilecek iç
özelliklerin anlaşılması yer almaktadır.

Dış politikanın özü gereği farklı seviyelerden bilgi alarak birbirleriyle kıyaslamalı bir şekilde en kuvvetli çıkarımın yapılabileceği yaklaşım takip edilmelidir. Nitekim, dış politika olaylarının tek boyutlu olduğu ve tek bir seviyede cereyan ettiğini savunmak da bu bağlamda pek tutarlı ve başarılı bir yaklaşım olmayacaktır. Sonuç olarak tek taraflı bir şekilde, dış politika analizi eksik olduğu kadar, yanlış yorumların da yapılmasına sebebiyet verebilir. Önemli olan farklı seviyelerdeki değişkenlerin, birbirleriyle etkileşim içerisinde, dış politikayı nasıl oluşturduğu ve bu politikaların nasıl uygulandığıdır.

Birey odaklı bakış açısı başta olmak üzere devlet altı unsurların dış politika yapımına nasıl katkıda bulunabileceğini gösteren çalışmalar literatürde 1950’lerden günümüze kadar uzanmaktadır.

Snyder ve ekibinin ortaya koyduğu yaklaşım daha çok süreci (process) ön plana alarak dış politikayla alakalı kararın nasıl alındığının belirlenmesine odaklanmıştır.

Dış politika analizi içerisinde kullanıldığı hâliyle içerik analizi, yazıya geçirilmiş ya da kaydedilmiş konuşmaların sistematik ve objektif olarak çalışılmasıyla, siyasi aktörlerin kişiliklerinin ve bireysel özelliklerinin anlaşılmasında kullanılan bir araştırma tekniği olarak tanımlanabilir.

Vaka analizinde olaylar, belirli koşulların değişkenleri nasıl etkilediklerini gözden geçirmek için en benzer ya da en farklı boyutları ile karşılaştırılmaktadır. Vaka analizi özellikle bir araştırma projesinin ilk basamaklarında, yani belirli bir olay ya da problemin hangi yönlerinin önemli olduğu, hangi kanıtların aranacağı, sonuçları açıklamada hangi faktörlerin rol oynayacağı net olmadığında kullanılmaktadır.

Simülasyonlar ise bilgisayar modellemelerinin çok fazla sayıda (örneğin, 10,000 kez) tekrar edilmesiyle karar alıcıların davranışlarının nasıl gelişeceğini öngörmeye çalışır.

Yakın dönem dış politika analizi Soğuk Savaş’ın bitiminden sonra ivme kazanmıştır. Soğuk Savaş dönemindeki iki kutuplu dünya ve neredeyse sıfır toplamlı rekabet olarak nitelendirilen iki gücün birbiriyle sürekli çatışması temel anlamda devlet ve sistem bağlı olmak üzere makro seviyedeki değişkenlerle ilgilenmiştir.

Yakın dönem dış politika analizi Soğuk Savaş’ın bitiminden sonra ivme kazanmıştır. Soğuk Savaş dönemindeki iki kutuplu dünya ve neredeyse sıfır toplamlı rekabet olarak nitelendirilen iki gücün birbiriyle sürekli çatışması temel anlamda devlet ve sistem bağlı olmak üzere makro seviyedeki değişkenlerle ilgilenmiştir. Temel aktörlerin çoğunlukla devlet olarak kabul edildiği Soğuk Savaş düzeni boyunca devlet altı unsurlar göz ardı edilmiş ve önemli olmadıkları kabul edilmiştir.

Dış politika analizinin özünde bir devlete ait dış politikanın anlaşılması ve açık- lanması yer almaktadır. Dış politika bir devletin kendi sınırları ötesindeki devlet- lerle yürüttüğü iletişimin tamamı olarak tanımlanabilir.

Birey seviyesinde yapılan çalışmaların özünde liderin (devlet odaklı unsurla- rın ötesinde) dış politikayı oluşturduğu ve liderlerin kararlarının ve seçimlerinin olayları sürüklediği ve tarihe yön verdiği görüşü yatmaktadır. Dolayısıyla bu gö- rüş bireylerin her türlü özelliklerinin incelenmesinin ne kadar önemli olduğunu savunmaktadır. Bu özelliklerin altında liderlerin dünyayı nasıl algıladıkları yat- maktadır. Bu algıyı açıklayabilecek ve belirginleştirebilecek her öğenin incelen- mesi ise bu analizde ulaşılmaya çalışan ana hedeftir.

Devlet seviyesindeki analiz sadece devletle alakalı değil (örneğin, askerî güç, ekonomik kriterler, siyasi yapı), devlet seviyesinde incelenebilecek birimlerin araştırılmasını da içermektedir. Bahsedilen ikinci grup içerisinde kamuoyu başta olmak üzere, çıkar grupları, siyasi organizasyonlar, kamu kurum ve kuruluşları yer almaktadır. Bu grupların her biri farklı bir şekilde çalışmakta ve dolayısıyla da dış politika yapım sürecine farklı etkileri olmaktadır.

Sistem seviyesinde analiz devlet üstü ve küresel düzeni içeren bir yaklaşımdır. Hâliyle, sistem seviyesinde bazı olayların (örneğin, terörizm, küresel ısınma, sistem- deki güç dağılımı) küresel seviyede incelenmesi gerekmektedir. Bu seviye, devletler arası seviye olarak da nitelendirilebilmektedir.

Bir anlamda Snyder ve ekibinin ortaya koyduğu yaklaşım daha çok süreci (process) ön plana alarak dış politikayla alakalı kararın nasıl alındığının belirlenmesine odaklanmıştır. Öte yandan, dış politika çıktılarıyla ilgilenen yaklaşım ise süreçten çok sonuçta ortaya çıkmış olan durum üzerine odaklanarak onu yorumlamaya çalışmıştır. Bu nedenle, sü- rece odaklanarak hangi unsurların ve faktörlerin karar almayı etkilediği ve ona yön verdiğinin açıklanması Snyder ve ekibi için öncelik olmuştur.

Rasyonel seçim teorisinin prensiplerine uygun bir şekilde matematik odaklı bir modelleme aracı olarak oyun teorisi, siyaset bilimi, uluslararası ilişkiler, iktisat başta olmak üzere birçok disiplinde kullanılmaktadır. Oyun teorisinde amaç, birimlerin nasıl hareket edebileceklerini yaratılan modeller aracılığıyla öngörmek ve planlamaktır. Bu sayede, karar vericilerin nasıl bir yol takip ederek hangi kararları alabileceklerinin önceden belirlenebileceği varsayılmaktadır.

Dış politika analizinin Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler disiplinine en önemli katkısı devlet davranışı olarak ortaya çıkan dış politikanın temel karar vericiler arasındaki teorik geçişleri sağlamasıdır. Burada dört farklı değerden bahsedebi- liriz: Öncelikle, farklı analiz seviyelerindeki yaklaşımıyla anlamlı yorumların ya- pılabileceği sonuçlar ortaya çıkarabilmektedir. İkinci temel katkı ise uluslararası politika çalışmalarında daha geniş ve genellenebilir bir açıklama yapma fırsatı do- ğurması sayılabilir. Üçüncü olarak, devlet davranışlarının doğal genellemelerinin tanımının daha ötesine giderek daha tatmin edici açıklamalar sunar. Yani, sadece devlet odaklı bir bakış açısı değil bunun ötesine geçerek farklı seviyelerden farklı analizler yaparak ortaya konulacak çıkarımların tutarlılığını kuvvetlendirir. Son olarak da, dış politika analizi, siyaset biliminin birçok alt disiplini arasında bir köprü görevi görür.

Dış politika analizi içerisinde kullanıldığı hâliyle içerik analizi, yazıya geçiril- miş ya da kaydedilmiş konuşmaların sistematik ve objektif olarak çalışılmasıyla, siyasi aktörlerin kişiliklerinin ve bireysel özelliklerinin anlaşılmasında kullanılan bir araştırma tekniği olarak tanımlanabilir. İçerik analizi özellikle liderlik ana- lizi ve kişilik analizi çalışmalarında kullanılmaktadır

Vaka analizinde olaylar, belirli koşulların değişkenleri nasıl etkilediklerini gözden geçirmek için en benzer ya da en farklı boyutları ile karşılaştırılmaktadır. Vaka analizi özellikle bir araştırma projesinin ilk basamaklarında, yani belirli bir olay ya da problemin hangi yönlerinin önemli olduğu, hangi kanıtların aranacağı, sonuçları açıklamada hangi faktörlerin rol oynayacağı net olmadığında kullanıl- maktadır.

Deneysel yöntem herhangi bir konunun sebep-sonuç ilişkisi içerisinde incelenebi- lecek en etkin araştırma yöntemidir. Deneylerin sağladığı en önemli katkı ise tüm araştırma yöntemleri arasında nedensel müdahele açısında en yüksek güvenilirliği sağlamasıdır. Bunun sebebi, deneysel yöntemin kontrollü bir çevrede değişkenle- rin sistematik manipülasyona izin vermesidir.