Dış Politika Analizi ve Kuramsal Yaklaşımlar

Çok faktörlü (multifactorial) ve birden fazla seviyeli (multilevel) olmasıdır.

1. Birey Seviyesinde Analiz

2. Devlet Seviyesinde Analiz

3. Sistem Seviyesinde Analiz

Analiz seviyesi yaklaşımı uluslararası ilişkilerde benzer aktörlerin veya süreçlerin aynı seviyede incelenmesi ve incelenen sorunsala cevap aramasını sağlamaktadır.

Birincisi liderlerin bireysel özelliklerini tanımlamaya çalışır: liderlerin kişisel özellikleri, inançları ve değerleri dış politkayı açıklayan faktörler olarak incelenmektedir. Bu ve benzeri kişisel özellikler bireylerin karar alma süreçlerinde nasıl davranabileceği hakkında bize bilgi sağlayabilir. Bu faktörler açıklanabildiği taktirde bireyin güç sahibi olma arzusu, kendisini neyin motive ettiğinin belirlenmesi, kendini ve çevresindekileri olumlu ya da olumsuz nasıl değerlendirdiği gibi dış politikayı etkileyebilecek konularda bilgi sahibi olunabilir. İkinci parça ise bireylerin kişisel özelliklerinin dış politika karar alma sürecini nasıl etkilediğidir. Yani, bireye ait özellikler hangi şekilde bir dış politika konusuna yön verebilmekte ve alınacak kararı etkileyebilmektedir. Bireyin dışarıyı nasıl algıladığı, dış politika sorunsalının nasıl sunulduğu ve bunun nasıl tanımlandığı karar alma sürecinin netleştirilmesinde etkin rol oynar.

Sistem seviyesinde analiz devlet üstü ve küresel düzeni içeren bir yaklaşımdır. Hâliyle, sistem seviyesinde bazı olayların (örneğin, terörizm, küresel ısınma, sistemdeki güç dağılımı) küresel seviyede incelenmesi gerekmektedir. Bu seviye, devletler arası seviye olarak da nitelendirilebilmektedir. Bu tanım içerisinde (tek bir devletten öte) devletler üstü bir etkileşimin varlığından bahsederken bu etkileşimin de dış politikaya yön verebileceği üzerine durulmaktadır. Bu bağlamda, devletler arası ilişkiler ve devlet üstü yapıdan bahsederken devletin iç yapıları veya ülke yöneticilerinin kim olduklarının bir önemi bulunmamaktadır. Bu bakış açısında, devletin uluslararası sistem içinde sahip olduğu güç ve sistem içi etkileşimin etkilerindenbahsedilmektedir. Örneğin, küreselleşme sonucunda devletler arası ticaret ilişkileriyle karşılıklı bağımlılık kavramının oluşması dış politikayı etkilemiştir. Bu yaklaşım içerisinde küresel çapta meydana gelen olayların da eklenmesi söz konusudur. Örneğin, terörizm, çevre sorunları, dünya çapında etkili olabilecek teknolojik ve bilimsel gelişmeler gibi. Bu konulara bakıldığında tek bir devlet ya da bölgede değil tüm dünyada sonuç doğurabilecekleri için daha geniş bir perspektiften devletin dış politikalarına nasıl yön verdikleri incelenebilir.

Dış politika analizi farklı boyutlarda konuyu incelemeyi hedeflerken, dış politikada karar alma yöntemi ise süreci ve olayların çıktılarından çok sürecinin nasıl işlediğini çözmeye çalışır. Bu nedenle dış politika karar alma süreci bireylere, gruplara veya kamuoyu gibi devlet altı birimlere daha fazla önem vermektedir. Hatta, Snyder ve ekibinin oluşturduğu literatür bireylerin en önemli unsur olarak dış politikaya yön verdiklerini savunur. Dış politika analizi ise daha geniş bir kavram olarak tanımlanabilir.

Oyun teorisinde amaç birimlerin nasıl hareket edebileceklerini yaratılan modeller aracılığıyla öngörmek ve planlamaktır. Bu sayede, karar vericilerin nasıl bir yol takip ederek hangi kararları alabileceklerinin önceden belirlenebileceği varsayılmaktadır.

Dış politika analizinin Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler disiplinine en önemli katkısı devlet davranışı olarak ortaya çıkan dış politikanın temel karar vericiler arasındaki teorik geçişleri sağlamasıdır. Burada dört farklı değerden bahsedebiliriz: Öncelikle, farklı analiz seviyelerindeki yaklaşımıyla anlamlı yorumların yapılabileceği sonuçlar ortaya çıkarabilmektedir. İkinci temel katkı ise uluslararası politika çalışmalarında daha geniş ve genellenebilir bir açıklama yapma fırsatı doğurması sayılabilir. Üçüncü olarak, devlet davranışlarının doğal genellemelerinin tanımının daha ötesine giderek daha tatmin edici açıklamalar sunar. Yani, sadece devlet odaklı bir bakış açısı değil bunun ötesine geçerek farklı seviyelerden farklı analizler yaparak ortaya konulacak çıkarımların tutarlılığını kuvvetlendirir. Son olarak da, dış politika analizi, siyaset biliminin birçok alt disiplini arasında bir köprü görevi görür. Uluslararası ilişkiler, karşılaştırmalı politika, siyaset psikolojisinin de kullanıldığı dış politika analizinde farklı araçlarla farklı bilgilere ulaşılması mümkündür. Dış politika analizinin devletler arası ilişkilerin irdelenmesinde de kullanılması aynı şekilde karşılaştırmalı yapısı gereği farklı boyutlardan konuyu irdeleme şansı vermektedir. Bu katkılar bir arada düşünüldüğünde dış politika analizinin ne kadar zor ve çok boyutlu olduğunu anlayabiliriz. Bu nedenle başarılı bir analiz yapılabilmesi için hem doğru araçlar kullanılmalı hem de bu araçların sonucunda elde edilecek bilgi doğru şekilde yorumlanmalıdır.

İçerik analizi, vaka analizi, deneysel yöntem, anket yöntemi, bilgisayar modelleri ve simulasyonlar

Elde edilen bilgilerle bireyin siyasi stratejileri hakkında tahminlerin yürütülmesine destek vermektir.

Vaka analizinde olaylar, belirli koşulların değişkenleri nasıl etkilediklerini gözden geçirmek için en benzer ya da en farklı boyutları ile karşılaştırılmaktadır.Vaka analizi özellikle bir araştırma projesinin ilk basamaklarında, yani belirli bir olay ya da problemin hangi yönlerinin önemli olduğu, hangi kanıtların aranacağı, sonuçları açıklamada hangi faktörlerin rol oynayacağı net olmadığında kullanılmaktadır.

Deneysel yöntemin, anket yöntemine ve diğer nitel yöntemlere kıyasla sağladığı en büyük avantaj araştırmacının nedensel değişkenler arasındaki ilişkileri izole edebilmesi ve bu ilişkileri test edebilmesidir. Bu sayede deneysel yöntem bilimsellik kriterini sağlamak üzere en önemli araçları sunmakta ve araştırmalara önemli katkı sağlamaktadır.

Anketler bireylerin davranışlarını ölçtüğü için kamuoyunun anlaşılmasında çok önemli bir rol oynarlar. Kamuoyunun bir dış politika konusu hakkında ne düşündüğünden başlamak üzere liderlerin nasıl değerlendirildiğine ve liderlerin verdikleri dış politika kararlarının nasıl algılandığına kadar sayısız konu anket yöntemi aracılığıyla incelenebilir.

Hangi durumlarda hangi stratejinin kullanıldığını ve hangi durumlarda işbirliğinin geliştirilebileceğini açıklamaya çalışmıştır.

Sistem seviyesinde analiz devlet üstü ve küresel düzeni içeren bir yaklaşımdır. Hâliyle, sistem seviyesinde bazı olayların (örneğin, terörizm, küresel ısınma, sistemdeki güç dağılımı) küresel seviyede incelenmesi gerekmektedir. Bu seviye, devletler arası seviye olarak da nitelendirilebilmektedir. Bu tanım içerisinde (tek bir devletten öte) devletler üstü bir etkileşimin varlığından bahsederken bu etkileşimin de dış politikaya yön verebileceği üzerine durulmaktadır. Bu bağlamda, devletler arası ilişkiler ve devlet üstü yapıdan bahsederken devletin iç yapıları veya ülke yöneticilerinin kim olduklarının bir önemi bulunmamaktadır. Bu bakış açısında, devletin uluslararası sistem içinde sahip olduğu güç ve sistem içi etkileşimin etkilerinden bahsedilmektedir. Örneğin, küreselleşme sonucunda devletler arası ticaret ilişkileriyle karşılıklı bağımlılık kavramının oluşması dış politikayı etkilemiştir. Bu yaklaşım içerisinde küresel çapta meydana gelen olayların da eklenmesi söz konusudur. Örneğin, terörizm, çevre sorunları, dünya çapında etkili olabilecek teknolojik ve bilimsel gelişmeler gibi. Bu konulara bakıldığında tek bir devlet ya da bölgede değil tüm dünyada sonuç doğurabilecekleri için daha geniş bir perspektiften devletin dış politikalarına nasıl yön verdikleri incelenebilir.

Bir tarafta, liderin en etkili aktör olduğu varsayımıyla bir analiz yapılırsa devlete ait özellikler, kamuoyunun lider üzerineki etkisi ve hatta bölgesel unsurlar ve sistemdeki güç dağılımına bakılmadan yola çıkmanın bazı dezavantajları bulunmaktadır. Öte tarafta, devletin en önemli aktör olduğunu savunarak lider ve kamuoyu gibi iki önemli unsurun dış politika yapımında ve karar süreçlerine hiç önemi olmadığını savunmak da aynı oranda yanlış yorumlamalara yol açabilir. Bu nedenle dış politikanın özü gereği farklı seviyelerden bilgi alarak birbirleriyle kıyaslamalı bir şekilde en kuvvetli çıkarımın yapılabileceği yaklaşım takip edilmelidir. Nitekim, dış politika olaylarının tek boyutlu olduğu ve tek bir seviyede cereyan ettiğini savunmak da bu bağlamda pek tutarlı ve başarılı bir yaklaşım olmayacaktır. Sonuç olarak tek taraflı bir şekilde, dış politika analizi eksik olduğu kadar, yanlış yorumların da yapılmasına sebebiyet verebilir. Önemli olan farklı seviyelerdeki değişkenlerin, birbirleriyle etkileşim içerisinde, dış politikayı nasıl oluşturduğu ve bu politikaların nasıl uygulandığıdır.

İçerik analizinin en sorunlu kısmı ise incelenen belgelerden bireye ait psikolojik durum ve kişilik özelliklerinin çıkarılmasındaki zorluktur. Burada problem doğrudan lidere ulaşılamadığı için kendisinin verdiği konuşma ve yazılardan yola çıkarak dolaylı bir araç ile çıkarım yapılmasıdır. Ayrıca, içerik analizinde deneysel çalışmalarda olduğu gibi bir kontrol mekanizması da mevcut değildir. Bu tür çalışmalar düşük bir iç geçerliliğe sahiptir.

Bu yaklaşım ile Snyder ve ekibi dış politika analizinin özünden farklı bir şekilde dış politikanın karar alma süreçlerine odaklanılması gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu yenilikçi yaklaşımda, dış politika çıktılarından ziyade dış politika karar alma sürecinin anlaşılması yer almaktadır. Bu yaklaşımda karar alma süreçlerinin incelenmesi ve farklı disiplinlerden getirilebilecek araçlarla ve yöntemlerle dış politikanın irdelenmesi önceliklidir.Bir anlamda Snyder ve ekibinin ortaya koyduğu yaklaşım daha çok süreci (process) ön plana alarak dış politikayla alakalı kararın nasıl alındığının belirlenmesine odaklanmıştır. Öte yandan, dış politika çıktılarıyla ilgilenen yaklaşım ise süreçten çok sonuçta ortaya çıkmış olan durum üzerine odaklanarak onu yorumlamaya çalışmıştır. Bu nedenle, sürece odaklanarak hangi unsurların ve faktörlerin karar almayı etkilediği ve ona yön verdiğinin açıklanması Snyder ve ekibi için öncelik olmuştur. Bu bağlamda, sonuçtan çok sürece verilen öncelik de yaklaşıma ait en önemli özelliklerden biri olarak kabul edilmiştir.

Rosenau’nun amacı aktör odaklı teori içerisinde girift yapıların açıklanmasıdır. Bu çalışmasında Rosenau farklı analiz seviyelerinin kullanılmasının da dış politikanın anlaşılmasında önemli olduğu savunulmuştur.

Rasyonel seçim teorisi karar alma sürecinin nasıl işlemesi gerektiğini belirler: Karar gerektiren bir durumla karşılaşıldığında, aktör durumu tanımlar, amaçlarını belirler, seçeneklerini gözden geçirir, her kararla alakalı avantaj ve dezavantajı belirledikten sonra amaçlarına en iyi şekilde ulaşabileceği seçeneğe yönelik harekete geçer. Bu yaklaşım bir karara nasıl ulaşıldığıyla ilgilendiği için sürece özel önem vermektedir.