DIŞ POLİTİKA ANALİZİ - Deneme Sınavı - 6

Birçok farklı unsura bağlı olarak devletlerin birbirinden farklı derecede güç sahibi olduğunu görebilirsiniz.
Fakat sınıflandırma yapmaya geldiğinde tek bir güç kriteri olmadığı gibi iki kriterin (askerî ve ekonomik gücün) diğer kriterler arasında öne çıktığını söyleyebiliriz. Bu iki kriter bir devlete çoğunlukla diğer kriterleri de sağlayacaktır. Tabi, ülke bazında değerlendirme yapılması da doğru olacaktır.

Yumuşak gücü en başarılı ve en fazla kullanabilen ülke ABD’dir. Konu üzerindeki kısımda da tartışıldığı gibi yumuşak gücün işleyebilmesi için bir devletin diğer devleti kendi istediği konu üzerine ikna edebilmesi ve kendi hedefine yönelik karar almasını sağlaması gerekmektedir.
Bu bağlamda ABD dünyanın birçok yerinde bu gücü kullanarak ne askerî ne de ekonomik gücünü yaptırım amaçlı kullanmadan istediği politikayı uygulatabilmektedir. Bu her politika için söz konusu olmasa da geniş anlamda bu durumun varlığından bahsetmek doğru olacaktır.

s.98

Yumuşak güç, askerî ve ekonomik güce kıyasla daha soyut bir araçtır çünkü amaç başka devletlerin sizin istediğiniz gibi hareket etmelerini sağlamaktır. Yani, diğer devletere zorla bir dış politika kararı uygulatmaktansa bunu istemelerini sağlamak hedeftir. Bu bağlamda, askerî ve ekonomik gücün kullanımı sonucunda belirgin ve maddi dış politika uygulamaları zorla diğer ülkeler üzerinde oluşturulabilir. Fakat yumuşak gücün uygulanması sonucunda maddi olmayan sonuçlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle yumuşak gücün psikolojik boyutu bulunmaktadır.
Yumuşak gücün uygulanmasında devletlerin ortak çıkar doğrultusunda hareket etmeleri arzulanır. Bunun içerisinde hakkaniyet ve doğruluğa uygun dış politika kararlarının güdülmesi (örneğin, demokrasilerin kurulması, uluslararası  örgütlerin etkinliğinin artırılması, insan haklarının korunması) ve bu değerleri sağlayacak şekilde dış politika yapılması istenir. Bu isteklerin yerine gelmesi ve diğer ülke liderlerinin kendi istekleriymiş gibi belirli politikaları takip etmesi yetenek ister ve ince dengelerin sağlanmasını gerektirir.
Yumuşak gücü süper güç ve büyük güç olan ülkeler gibi orta ve küçük güç olan ülkeler de kullanabilir. Amaç devletlerin ortak değerler etrafında birleşmesi olduğu için hedefe yönelik çeşitli ortaklıklar oluşturulabilir. Örneğin, ABD Soğuk Savaş sonrası uluslararası düzende, yumuşak güç aracılığıyla birçok ülkeye askerî ve ekonomik yaptırımlar ve zorlamalar ötesinde, istenilen dış politika kararlarını almalarını sağlamıştır. Askerî ve ekonomik kısıntılarla diğer devletleri zorlamaktansa yumuşak gücü aracılığıyla yürütülen dış politika eylemleri ABD’nin daha olumlu karşılanmasını sağlamıştır. Zayıf devletler için ise yumuşak güç uluslararası sahnede etkili olabilmeleri için yegane araçlardan biridir. Yumuşak güç ile ortak küresel değerler belirlenebilirse küçük devletlerin sistemde bir devinim oluşturması mümkün olabilir. s.97

Süper güçlere kıyasla orta büyüklükteki güçler yüksek askerî gücünü ortaya çıkarmaktan çok, siyasi etki güçlerini kullanan ülkelerdir (örneğin, Kanada, Norveç, İsveç, Hollanda). Bu ülkeler kaynaklarını barışı korumak, ekonomik işsizliği azaltmak, sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek gibi amaçlar için kullanırlar. Bu tarz ülkelerin karar alıcıları zayıf ülkelere sadece yardım etmekle kalmayıp, sürdürülebilir kalkınmayı sağlamaya da çalışırlar. Bu girişimin özünde, küresel zorlukların atlatılması için bireylerin yaşam standartlarının yükseltilmesi bulunur.
Orta büyüklükteki bir güç ile bölgesel güç aynı değildir. Bölgesel güç öncelikle coğrafi olarak kendisini bulunduğu yerdeki pozisyonuna göre kıyaslamaktadır. Bu bağlamda, bölgesel güç olan devletler kaynaklarını bulundukları bölgede söz sahibi olmak için kullanırlar. Türkiye gibi Brezilya, İran, Endonezya, Nijerya, Güney Afrika da kendi bölgelerinde etkili olmak üzere dış politika yürütmektedirler.
Küçük veya zayıf devletler ise dünya devletlerinin birçoğunu içine alan geniş bir kategoridir. Küçük devletler başka ülkeler üzerinde çok az etki gücüne sahiptir.
Genelde küçük devlet liderleri diğer devletlerle olan ilişkilerinde daha az çeşitte dış politika aracı kullanma şansına sahiptirler. Diplomasi çoğunlukla kullandıkları yegane politika aracıyken güç nadiren kullanılan bir araçtır.
Her ne kadar devletler küçük, orta ve büyük güç kategorilerine yerleştirilse de arada kalan ülkeler için kesin çizgiler çekmek pek mümkün değildir. Fakat sonuçta her devlet sahip olduğu güç doğrultusunda dış politikasını oluşturur.

Kültüre dayalı kısıtlama sonucunda devletlerin dış politika karar alma süreçleri şekillenebilir. Aynı şekilde ülkenin kültürel yapısı sıkıntılar altında ve bir dış politika krizi söz konusu olduğunda nasıl hareket edebileceklerine dair bilgi sunabilir. Bu bağlamda kültür, bir devletin dış politik kararları için temel bir altyapı olarak değerlendirilebilir.
Sonuçta altı çizilmesi gereken nokta ise; gücün tanımlanmasında bazı unsurlar objektif, somut ve ölçülebilir olsa da (örneğin, askerî güç, ekonomik güç, doğal kaynaklar, demografik özellikler, coğrafi yapı), bazı unsurlar (örneğin, tarih ve kültür) subjektif özellikler ve soyut kavramlar içerebilir. Bu nedenle her bir kriter birbirinden bağımsız bir şekilde değerlendirildikten sonra birleştirilerek bir devlete ait güç tanımlanabilir. Fakat bu gücün seviyesi yapılan değerlendirmelere bağlı olarak birbirinden farklı sonuçlar verebilir.

Liderlik özellikleri analizi Margaret Hermann tarafından psikoloji araştırmaları ve kişilik testleri temel alınarak geliştirilmiştir. Siyasi liderlerin söyledikleri sözlerin içerik analizi yapılması ile profillerini oluşturan bir metottur.

Realistler, ulusal güç kavramını, sayılabilir (coğrafi konum, askerî yapısı, madenler, dağları, nüfus sayısı, ekonomik kalkınmışlık düzeyi) ve sayılamayan (toplumsal birliktelik, toplumun moral değerinin yüksekliği, liderlik düzeyi gibi) unsurlar üzerinden tanımlamaktadır.

Coğrafi konum bağlamında yapılan incelemeler, şu ve benzeri sorulara yanıtlar aramaktadır: Bir devletin komşularının sayısı ne kadardır? Komşuları kimlerdir? Sınırları Denizle mi, Dağlarla mı, Çöllerle mi veya Düz ovalarla mı çevrilidir? Coğrafi açıdan büyük bir devlet midir? Yoksa küçük bir devlet midir? Çünkü Yeni Zelanda ve Küba gibi ada devleti ülkeler, küresel/kıtasal politikaların uzağında kalabilmektedir. Dağlık sınırlar daha korunaklı iken; deniz sınırları, kara sınırlarına göre daha kolay savunulabilir. Çöller, en savunmasız sınırları ifade etmektedir. Geçiş ve büyük sınırlar, güçlü askerî yapıları gerekli kılmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD), ulusal özellikleri itibarıyla küresel bir güçtür. Coğrafi konumu ve komşuları açısından baktığımızda ABD, küresel güç olmasına yardımcı olabilecek çok uygun koşullara sahiptir. Öncelikle ABD, dünyanın en büyük tarım alanlarına sahip ülkesidir. İki okyanus ile çevrilidir. Bu sayede Asya ve Avrupalı ülkelerin siyasi mücadelelerinden kendisini uzak tutabilmektedir. Çöl
nedeniyle Meksika’dan, göller ve ormanlardan ötürü, Kanada’dan tehdit algılamamaktadır. Okyanuslarla çevrili olması nedeniyle küresel etki kapasitesine sahip güçlü bir donanması bulunmaktadır.

Soğuk Savaş döneminde, Sovyetler Birliği’ni temel düşman olarak algılayan ABD, Marshall Planı ve Truman Doktrinini hayata geçirerek Batı Avrupalı müttefiklerini ekonomik açıdan güçlendirmeye çalıştı. NATO’yu inşa ederek, Sovyetlere karşı “Hür Dünyayı” kendi güvenlik şemsiyesi altına aldı. Orta Doğu petrollerindeki kontrolünü pekiştirmek için Batı yanlısı Suudi Arabistan, Türkiye, İran,
Irak, Ürdün, İsrail ve Körfez ülkeleri gibi bölgesel ülkeler ile müttefiklik ilişkileri kurdu. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yakın Çevre politikası, Rusya tarafından 1993 yılında ilan edildi. Bu politikayla, Rusya, eski Sovyet coğrafyasında tek hakim gücün kendisi olduğunu deklere ederek, diğer büyük güçlerin, bunu dikkate alarak bölge ülkeriyle ilişkilerini geliştirmeleri gerektiğini belirtti. Doğru cevap E seçeneğidir.

1973 petrol krizi, Brezilya’yı farklı ülkelerden enerji ithal etmeye zorlamıştır. Bu bağlamda, Orta Doğu ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmeye çalışmıştır. Korumacı ekonomik politikasından vazgeçmek zorunda kalan Brezilya, özelleştirmeye ve serbest pazar ekonomisinin kurallarına ağırlık vermiştir. IMF ve Dünya Bankası tarafından inşa edilen uluslararası ticari ve ekonomik kurallara uygun ekonomi politikaları planlamıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

MERCOSUL, Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay arasında oluşturulmuş, bölgesel ekonomik bütünleşme arayışıdır. Bu oluşum, vergilendirme, taşımacılık, ortak gümrükler, ticaret politikaları gibi konuları kapsamaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

1923-1945 tek parti döneminde, Türk dış politikasına hâkim olan temel unsur, Kemalist siyasal kültürdü. Bu dönemde, jeostratejik konumuna rağmen, gerek M. Kemal Atatürk ve gerekse İsmet İnönü, eski yayılmacı emellerden uzak durduklarını, yayılmacı düşüncelerle hareket etmediklerini ve ulus-devlet inşa sürecinde Batılı bir toplumsal yapı oluşturmak istediklerini vurguladılar. Bu düşüncelerine dayanarak bu dönemde, Türk dış politikası, iki temel ilke üzerine oturmuştur: Batılılaşma ve Yurtta Sulh Cihanda Sulh. Bu dönemde bağımsızlığını pekiştirme ve ulusal güvenliği sağlama yönünde Türk hükûmeti, bölgesel oluşumlara dahil oldu ve İngiltere ve Fransa gibi büyük devletler ile ilişkilerini geliştirdi. Doğru cevap C seçeneğidir.

Sovyetler Birliği’nin yıkılması sonucunda ortaya çıkan yeni uluslararası sistem içerisinde Türk karar vericileri, ulusal özellikleri ve ekonomik durumu, Soğuk Savaş döneminden farklı bir şekilde yeniden tanımladı. Soğuk Savaş sonrası dönemde, önce Başbakan ve ardından Cumhurbaşkanı olan Turgut Özal, Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla birlikte Batı nezdinde jeostratejik önemini kaybeden Türkiye’nin, bu dönemde Balkanlardan Orta Asya’ya kadar olan coğrafyada ilk defa bölgesel bir güç olma yolunda önemli fırsatlar yakaladığını savundu. Doğru cevap D seçeneğidir.

Küçük/Zayıf Devlet: İsrail
İsrail yönetimi, coğrafi büyüklüğü, nüfus sayısı, doğal kaynakları ve ekonomik imkânları açısından zayıf devlet özelliklerini göstermektedir. Ancak bu yetersizliklerini dengeleyebilmek amacıyla özellikle askerî imkânlarını geliştirmiştir. Şu anda bölgede nükleer güce sahip tek devlettir. İleri askerî teknolojiye sahip olan İsrail, iyi eğitimli bir halka ve ABD’nin koşulsuz ekonomik, siyasi ve askerî desteğine sahiptir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Devletlerin dış politika yapım sürecinde sahip olduğu bazı özellikler objektif, somut ve ölçülebilir olsa da (örneğin, askerî güç, ekonomik güç, doğal kaynaklar, demografik özellikler, coğrafi yapı), bazı unsurlar (örneğin, tarih ve kültür) subjektif özellikler ve soyut kavramlar içerebilir.

Süper güçlere kıyasla orta büyüklükteki güçler yüksek askeri gücünü ortaya çıkarmaktan çok, siyasi etki güçlerini kullanan ülkelerdir. Örneğin; Kanada, Norveç, İsveç, Hollanda.

Yumuşak gücün uygulanmasında devletlerin ortak çıkar doğrultusunda hareket etmeleri arzulanır. Bunun içerisinde hakkaniyet ve doğruluğa uygun dış politika kararlarının güdülmesi (örneğin, demokrasilerin kurulması, uluslararası örgütlerin etkinliğinin artırılması, insan haklarının korunması) ve bu değerleri sağlayacak şekilde dış politika yapılması istenir.