DİPLOMASİ TARİHİ

Dış Görevlere Atanma

Dış temsilciliklerimiz yeni Kanun’a göre en az altı grup olarak belirlenmekte­dir. Bu gruplama, ülkenin yaşam koşulları (iklim, uzaklık, çocuklar için eğitim olanakları, konut durumu vs.), ülkenin savaş, siyasi ve sosyal çalkantı hâlinde olması gibi diğer özellikleri, ülkenin memurun mesleki yetişmesi ve yabancı dil bakımından gelişmesine katkısı gibi ölçütlere göre yapılmaktadır. Ölçütlerde de­ğişiklik olduğunda grup listeleri gözden geçirilir.

Görevin gerektirdiği hâller dışında, ilke olarak dış görev atamalarının süresi azami beş yıl, Ankara’ya dönüşte merkez görevinin süresi en az iki yıldır. Büyü­kelçiler için dış görev süresi altı yıla çıkabilir.

Ancak, Kıbrıs sorunu Türkiye’nin AB ile ilişkilerini gölgelemeyi sürdürmüş­tür. AB devlet ve hükûmet başkanlarının 17 Aralık 2004 kararına dayanarak 3 Ekim 2005’te Türkiye’nin AB’ye katılma müzakereleri başlamakla beraber, Ankara Antlaşması Uyum Protokolü’nün Güney Kıbrıs’a uygulanmadığı gerekçesiyle AB sekiz başlıkta müzakereleri askıya almıştır. Kıbrıs sorunu bugün de üyeliğimiz yolunda en büyük engeldir.

Meslek memurluğu sınavının açıldığı yılın Ocak ayının ilk günü itibarıyla, li­sans diploması olanlar için otuz yaşını, lisansüstü diplomalılar için otuz iki yaşını doldurmamış olmak şarttır. Meslek memuru giriş sınavının şekli ve içeriği zaman içinde bazı değişiklikler göstermiştir. Son şekli 7 Aralık 2018 tarihinde Resmi Ga­zetede yayınlanan Dışişleri Bakanlığı Sınav Yönetmeliğinde yer almaktadır.

Bu şekilde çok sınırlı olanaklarla işe başlayan bu vekaletin ilk birimleri, siyasi işler, konsolosluk işleri, hukuk müşavirliği, şifre ve evrak, muhtelit hukuk işleri şeklinde oluşturulmuştur. Merkez teşkilatı yanında dış temsilcilikler de yavaş ya­vaş kurulmaya başlanmıştır. TBMM hükûmetinin ilk temsilcilikleri Bakü, Roma, Tiflis ve Moskova’da açılmıştır.

Siyasi önderlik 2000’li yılların eşiğinde her zamankinden daha gerekli iken, Dışişleri DSP-MHP koalisyonunun çelişkilerinin dış politikaya yansımalarıyla başetmeye çalışmıştır. 1999 AB Helsinki Zirvesi’nde -sancılı olsa da- adaylığımı­zın resmen kabul edilmesi bakanlığın Avrupa Birliği ile meşgul olan birimleri­nin çalışmalarını ikiye katlamıştır.

Bu şekilde çok sınırlı olanaklarla işe başlayan bu vekaletin ilk birimleri, siyasi işler, konsolosluk işleri, hukuk müşavirliği, şifre ve evrak, muhtelit hukuk işleri şeklinde oluşturulmuştur. Merkez teşkilatı yanında dış temsilcilikler de yavaş ya­vaş kurulmaya başlanmıştır. TBMM hükûmetinin ilk temsilcilikleri Bakü, Roma, Tiflis ve Moskova’da açılmıştır.

Ankara’da ise TBMM hükûmeti nezdinde ilk yabancı diplomatik temsilcilikle­rin 1920’den itibaren açıldığını görüyoruz. İlk olarak Sovyetler Birliği temsilci yol­lamış, daha sonra 1921’de Gürcistan, Afganistan, Azerbaycan’ın temsilcileri, 1923 Mayıs ayında Bulgaristan temsilcisi atanmıştır. Fransa ise İstiklal Savaşı süresince Ankara’da bir askerî temsilci bulundurmuştur.

Soğuk Savaş döneminde teşkilatla ilgili en önemli değişiklik, 1952’de Türkiye’nin NATO’ya üye olması üzerine bu örgütle ilişkilerin, askerî niteliği ya­nında siyasi ağırlığı göz önünde tutularak NATO işlerinin büyük ölçüde Hariciye Vekaletine bağlanmasıdır. Bunun sonucu olarak Vekalette kurulan NATO Dairesi özel önem kazanmış, o zaman merkezi Paris’te olan NATO Teşkilatı nezdinde bir Daimi Delegasyon görevlendirilmiştir.

Ankara’da ise TBMM hükûmeti nezdinde ilk yabancı diplomatik temsilcilikle­rin 1920’den itibaren açıldığını görüyoruz. İlk olarak Sovyetler Birliği temsilci yol­lamış, daha sonra 1921’de Gürcistan, Afganistan, Azerbaycan’ın temsilcileri, 1923 Mayıs ayında Bulgaristan temsilcisi atanmıştır. Fransa ise İstiklal Savaşı süresince Ankara’da bir askerî temsilci bulundurmuştur

Anavatan Partisi iktidarıyla dışişleri yepyeni bir döneme girmiştir. Turgut Özal’ın dış politikadaki farklı yaklaşımı bakanlık diplomatlarını önce bir bakıma şaşırtmış ve dirence sevketmiştir. Aslında başlangıçta Özal da dışişlerine kuşkuyla yaklaşmış, dış politika projelerini engelleyebilecekleri endişesini taşımıştır. Bununla beraber, çok geçmeden karşılıklı bir çalışma “modus vivendi”si ve güven ortamı oluşmuş­tur. Özal iktidarı Türk diplomasisinin nisbeten en etkin olduğu dönemlerdendir. 1987’de Avrupa Birliği’ne tam üyelik başvurusu, Yunanistan’la ilişkileri düzeltme girişimleri, Sovyetler Birliği’nin dağılması ardından Kafkasya ve Orta Asya’ya açı­lım, Türkiye’nin Soğuk Savaş sonrası dünyasında yerini bulma arayışları Dışişleri Bakanlığı’nın her zaman yoğun olan çalışma temposunu daha da yükseltmiştir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 23 Nisan 1920 tarihinde açılışının ardından 2 Mayıs 1920’de 3 sayılı Kanun ile ilk ulusal hükûmetin resmen kurulan bir unsuru da Hariciye Vekaleti olmuştur. Hariciye Vekaleti ilk olarak, hükûmetin diğer vekaletleriyle birlikte, Ankara Valiliğinin üst katında bir tek odada üç memur ile faaliyete geçmiştir. Bununla beraber, dışişlerinin niteliği ve yabancılarla temas gereği göz önünde tutularak bu vekalete daha uygun bir çalışma yeri aranmış, Düyun-ı Umumiyenin Ankara temsilciliğinin işgal ettiği iki katlı bir taş binanın ikinci katı bu birime tahsis edilmiştir. Zamanla personelinin artması ve temel birimlerinin oluşturulmasıyla binanın tamamı vekalete bırakılmıştır. İlk başlarda vekaletin kadrosunun, İstanbul’dan millî mücadeleye katılmak için Ankara’ya gelen bazı eski Bâbıâli memurlarının yanı sıra, öğrenim ve mesleklerine bakılmaksızın az çok lisan bilen kişilerden oluşturulduğu anlaşılmaktadır. 

Bu şekilde çok sınırlı olanaklarla işe başlayan bu vekaletin ilk birimleri, siyasi
işler, konsolosluk işleri, hukuk müşavirliği, şifre ve evrak, muhtelif hukuk işleri
şeklinde oluşturulmuştur. Merkez teşkilatı yanında dış temsilcilikler de yavaş yavaş kurulmaya başlanmıştır. TBMM hükûmetinin ilk temsilcilikleri Bakü, Roma,
Tiflis ve Moskova’da açılmıştır. 

Cevap seçeneklerinden olan 'c' ve 'd' şıkkındaki ülkelerle o tarihlerde anlaşma sağlanmamıştır. İstanbul İngiltere, İzmir Yunanistan'ın işgali altındadır.

Cevap seçeneklerinin arasında bulunan 'a' şıkkındaki seçenek 1952 yılında gerçekleşti. 'c' seçeneğindeki Marshall Planı 1949 yılında yapıldı. 'd' seçeneğinde olan Birleşmiş Milletlere katılım 1945 yılında gerçekleşti. 'e' seçeneğinde olan Birinci Körfez Savaşı 1990 yılında yapıldı.