DİPLOMASİ TARİHİ

Türkiye’nin çok yönlü, gerçekten bilinçli ve uzun dönemli bir ‘enerji diplomasisi’ni benimsemesinin başlangıcı Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı projesi olmuştur.

Deprem, su baskını, kuraklık gibi doğal afetlerde veya insan elinin neden olduğu açlık ve zorunlu göç gibi krizlerde devreye giren başlıca çok taraflı insani yardım kanalı Birleşmiş Milletler Teşkilatı’dır. BM kuruluşlarından dördü -Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Kalkınma Programı (UNDP), Dünya Gıda Programı (WFP) ve Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR)- kriz ortamlarında insani yardımların sağlanmasını ve gerekli önlemlerin alınmasını sağlayan başlıca kurumlardır.

Her hâlükârda, en azından bazı sivil ve siyasi haklar uluslararası hukuk içtihadı niteliğini kazanmıştır ve ilgili sözleşmelere taraf olsunlar olmasınlar bütün devletler için uyulması zorunlu hâle gelmiştir. Bu tür insan hakları içtihatlarına örnek olarak, soykırımı, köleliği ve köle ticaretini, cinayet ve insanların kaybedilişlerini, işkence veya zalimce, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleyi ve sistematik ırkçı ayrımcılığı yasaklayan normlar sayılabilir.

1972 yılında Stockholm’de gerçekleştirilen ve Stockholm Konferansı olarak da bilinen “Birleşmiş Milletler
İnsan Çevresi Konferansı” bu alandaki ilk büyük uluslararası girişim olmuştur. Sosyo-ekonomik yapıları ve gelişme düzeyleri farklı olan birçok ülkenin “çevre” konusunda ilk defa bir araya geldiği bu Konferans sonunda “Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Bildirisi” kabul edilmiştir.

ABD Büyükelçiliklerinde kültürel ilişkilerle de görevli olan bu birim ‘Kamu İşleri Bölümü’, İngiliz temsilciliklerinde ‘Basın ve Kamu İşleri Bölümü’ adını taşımaktadır. Büyük merkezlerde Türkiye dış temsilciliklerine bağlı ‘Basın Ataşelikleri’ bulunur. Bunun yanında temsilcilikten bir diplomatın kamuoyu diplomasisi faaliyetleriyle görevlendirilmesi uygulaması yaygınlaşmaktadır.

Kamuoyu diplomasisi uygulamasında başlıca aktör ve koordinatör dışişleri bakanlıklarıdır. Bu bakanlıklar esasen eskiden beri rutin olarak bugün kamuoyu diplomasisi çerçevesine giren faaliyetler yürütmektedir.

Genel olarak yabancı ülkelerin hükûmet ve yöneticilerini etkilemeyi hedefleyen diplomasi günümüzde giderek aynı zamanda yabancı toplumların kamuoylarını da etkilemeye yönelmektedir. O kadar ki bugün kamuoyu ‘diplomasi alanında en önemli yeni unsur’ olarak nitelendirilmektedir. Hatta ‘yeni diplomasinin büyük ölçüde kamuoyu diplomasisinin ta kendisi olduğu ve geleneksel diplomasiye oranla farklı yetenekler, teknikler ve davranışlar gerektirdiği’ dahi ileri sürülebilmektedir.

2. Dünya Savaşı sonrasında hükûmetler propaganda ile aynı yöntemlere başvurmak zorunda olmakla birlikte bu kelimeyi kullanmaktan çekinmişlerdir. Bunun yerine bu faaliyete ‘enformasyon’ bu görevi yüklenen birimlere de ‘enformasyon servisi’ adını vermeyi yeğlemişlerdir. Ancak bu kelimenin de ‘istihbarat’ kavramını çağrıştırması ve bilgilendirmek yerine bilgi sağlamak amacının taşındığı kuşkusunu yaratması nedeniyle (Türkiye’de ABD ‘Enformasyon Servisi’ USIS’e tepkiler buna bir örnektir), bu terim de gözden düşmüştür. Nihayet 1965’te Fletcher Hukuk ve Diplomasi Fakültesi Dekanı Edmund Gullion’un ortaya attığı ‘kamuoyu diplomasisi’ bu gereksinmeye yanıt olmuştur.

Küresel ekonominin bütünleşmesi ve teknoloji alanındaki büyük sıçrayışların ülkelerin karşılıklı bağımlılığını arttırması nedeniyle ülkelerin güvenlik ve ekonomik refahı amaçları ancak
uluslararası bir çerçevede ele alınabilmektedir. Bu etkenlerle diplomasinin gündemi çok çeşitlenmiştir. Diplomatlar çevre, enerji, terörizm, insan hakları gibi yepyeni alanlarla meşgul olmaktadır

1961 Viyana Konvansiyonundan beri diplomatik yöntemlerde önemli değişiklikler olmuştur. Buna rağmen modern diplomasi hala üç temel yönteme dayanmaktadır: İkili ilişkilerde kişisel resmî temas diplomasisi, ‘perde arkası’ sessiz diplomasi ve çok taraflı müzakerelerde -oylama yerine- ‘konsensüs’e ulaşma diplomasisi. Doğru cevap A'dır.

Avrupa, Ortadoğu ve Afrika ülkelerinde iç çatışmalar nedeniyle zayıflayan veya çöken devletler sorunsalı ‘geçiş diplomasisi’ veya ‘ihtilaf sonrası yeniden inşa’ diplomasisi denilen yeni bir türün ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu diplomasi yönteminin esas unsurlarını güvenlik operasyonları düzenlemek, yönetimi oluşturmak, seçim reformu yapmak ve savaş suçlarını yargılama mekanizmasını kurmak oluşturmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Diğer bir yeni yönteme ‘iyi yönetim’ diplomasisi adı verilebilir. Bu tür diplomasi özellikle yönetimlerinin toplumları için yeterli politikalar üretemediği ülkelere veya iç karışıklıklar gibi nedenlerle yönetilemeyen ülkelere uluslararası toplumun belirli ölçülerde müdahalesi veya yardımı şeklinde tanımlanabilir. Habitat, Rio Zirvesi ardılı konferanslar gibi global çevre konferansları, Birleşmiş Milletler ve diğer yetkili uluslararası güçlerin güvenlik operasyonları, Birleşmiş Milletler çerçevesinde -örneğin sürdürülebilir kalkınma komisyonu gibi- özel görevli komisyonlar kurulması ve saydamlık, yolsuzlukla mücadele, kamu bütçesi hesap verilirliği gibi kamu hizmeti etiği konusunda uluslararası işbirliği çalışmaları ‘İyi yönetim diplomasisi’nin hangi alanlarda yürütüldüğünün örnekleridir. Doğru cevap C'dir.

Genel olarak yabancı ülkelerin hükûmet ve yöneticilerini etkilemeyi hedefleyen diplomasi günümüzde giderek aynı zamanda yabancı toplumların kamuoylarını da etkilemeye yönelmektedir. O kadar ki bugün kamuoyu ‘diplomasi alanında en önemli yeni unsur’ olarak nitelendirilmektedir. Hatta ‘yeni diplomasinin büyük ölçüde kamuoyu diplomasisinin ta kendisi olduğu ve geleneksel diplomasiye oranla farklı yetenekler, teknikler ve davranışlar gerektirdiği’ dahi ileri sürülebilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Çok geniş anlamıyla kamuoyu diplomasisi bir ülkenin resmî veya hükûmet dışı olanaklarının diğer ülke/ülkeler kamuoyunu ülkesinin yararına etkilemesi olarak da tanımlanabilir. Doğru cevap B'dir.

Mukim büyükelçiler kamuoyu diplomasisinin önemli oyuncularıdır. Hükûmetlerinin en yetkili temsilcileri olmaları yanında büyükelçiler bulundukları ülke medyası için en elverişli ve kolay ulaşılabilir muhataplardır. Hitabet ve kısıtlı zamanda derli toplu mesaj verebilme kabiliyetine sahip olduğu varsayıldığı için televizyon ve radyolara sık sık konuk olarak çağırılabilirler. Doğru cevap C'dir.

Hava ve su kirliliği, katı ve tehlikeli atık üretimi, toprak bozulması, ormansızlaşma, iklim değişikliği ve biyolojik çeşitlilik kaybı gibi insanların güvenliği, sağlığı ve üretkenliği, canlı türleri ve gıda güvenliği üzerinde ciddi bir tehdit oluşturan çevre sorunları siyasi sınırlar tanımamaktadır. Bu gibi sorunlar çevre diplomasisi ile dile getirilir. Doğru cevap A'dır.

1972 yılında Stockholm’de gerçekleştirilen ve Stockholm Konferansı olarak da bilinen “Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı” bu alandaki ilk büyük uluslararası girişim olmuştur. Doğru cevap B'dir.

Deprem, su baskını, kuraklık gibi doğal afetlerde veya insan elinin neden olduğu açlık ve zorunlu göç gibi krizlerde devreye giren başlıca çok taraflı insani yardım kanalı Birleşmiş Milletler Teşkilatı’dır. BM kuruluşlarından dördü -Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Kalkınma Programı (UNDP), Dünya Gıda Programı (WFP) ve Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR)- kriz ortamlarında insani yardımların sağlanmasını ve gerekli önlemlerin alınmasını sağlayan başlıca kurumlardır. Doğru cevap C'dir.

Çocuklara Yardım Fonu kısaltması UNICEF'dir. Doğru cevap B'dir.

Küresel ekonominin bütünleşmesi ve teknoloji alanındaki büyük sıçrayışlar ül­kelerin karşılıklı bağımlılığını önemli ölçüde arttırmıştır. Bu karşılıklı bağımlılığın diğer bir nedeni ne kadar güçlü olursa olsun hiçbir ülkenin salt kendi olanaklarıyla baş edemeyeceği sorunların giderek çoğalmasıdır. Ülkelerin güvenliklerini sağlama ve istikrar içinde ekonomik refahı arttırma amaçları ancak uluslararası bir çerçeve­de ele alınabilmektedir. Dünyada herhangi bir yerdeki ekonomik kriz ekonomisi en gelişmiş ülkeleri dahi tehdit edebilmektedir. Çevre sorunları, terörizm, uyuşturucu kaçakçılığı, göç ve mülteci hareketleri, salgın hastalıklar gibi pek çok sorun ile ülke­lerin ortak hareketi olmadan mücadele etmek olanaksız hâle gelmiştir.