DİPLOMASİ TARİHİ

Güçlendirilmiş bir Milletler Cemiyeti ile yetinmeyen Roosevelt’in ısrarıyla bu kez savaşın galipleri olan ABD, Sovyetler Birliği, İngiltere, Fransa ve Çin’in ortaklaşa yöneteceği ve son sözü söyleyeceği bir global teşkilat modeli hayata geçirildi. Bu şekilde, 1942’de, aslında Mihver devletlerine karşı savaşan Müttefik Cephesi’ne tüm dünya ülkelerini kapsama iddiasındaki Birleşmiş Milletler adı verildi.

Birleşmiş Milletler ailesi ve daha sonraları Avrupa Güvenlik ve İşbirliği forumları dışında esasen karşıt blok üyelerinin buluştukları çok taraflı kuruluş pek azdı. Taraflar ilke olarak kendi bloklarının oluşturduğu güvenlik veya ekonomik işbirliği amaçlı rakip kuruluşlarda gruplaşıyordu. Örnek olaralk NATO’ya karşı Varşova Paktı; OECD’ye karşı COMECON verilebilir.

Konferanstaki önemli bir yenilik ilk defa bir ABD cumhurbaşkanının bizzat bir Avrupa Konferansı’na katılması, bir uluslararası anlaşmayı müzakere etmesi ve sonuçta Avrupa politikalarında bu kadar önemli bir rol oynamasıydı. Wilson’un Paris’teki mevcudiyeti bile başlı başına Avrupa devletler sisteminin çöküşe geçtiğinin bir işaretiydi.

Konferans Versailles Antlaşması’yla sona erdi. Woodrow Wilson’un ısrarıyla Milletler Cemiyeti Sözleşmesi de bu belgenin ayrılmaz parçası hâline getirildi. Birinci Dünya Savaşı’nı resmen sona erdiren Versailles Antlaşması, muzaffer ülkelerin esas hedefi olan Almanya ile ilgili hükümleri içerdiği için genellikle Paris Konferansı’nın tek sonuç belgesi olarak anılır. Halbuki teknik olarak bu belge sadece Almanya’yla yapılan barış hakkındadır. Diğer mağluplarla ilgili barış anlaş- malarına Paris civarındaki çeşitli park ve şatoların isimleri verilmiştir: Osmanlı İmparatorluğu ile Sevr, Avusturya ile Saint Germain, Macaristan ile Trianon, Bulgaristan’la Neuilly.

Konferans Versailles Antlaşması’yla sona erdi. Woodrow Wilson’un ısrarıyla Milletler Cemiyeti Sözleşmesi de bu belgenin ayrılmaz parçası hâline getirildi. Birinci Dünya Savaşı’nı resmen sona erdiren Versailles Antlaşması, muzaffer ülkelerin esas hedefi olan Almanya ile ilgili hükümleri içerdiği için genellikle Paris Konferansı’nın tek sonuç belgesi olarak anılır. Halbuki teknik olarak bu belge sadece Almanya’yla yapılan barış hakkındadır. Diğer mağluplarla ilgili barış anlaş- malarına Paris civarındaki çeşitli park ve şatoların isimleri verilmiştir: Osmanlı İmparatorluğu ile Sevr, Avusturya ile Saint Germain, Macaristan ile Trianon, Bulgaristan’la Neuilly.

Bu anlaşmaların akıbeti ve Sevr için iki, Versailles ve diğerleri için yirmi yıl geçmeden Paris’te varılan mutabakatların nasıl havada kaldığı ve Versailles’ın nasıl İkinci Dünya Savaşı’nı hazırladığı, diplomasi tarihinden çok, siyasi tarihin konusudur. “Bütün savaşları sona erdirmek için” yapılan bu barış Birinci Dünya Savaşı galiplerinin kısa görüşlülüğü kadar, insanlığın uzun dönemli kalıcı barış özlemini kısa dönemli çıkarlara feda etmesinin bir örneğini teşkil etmektedir.

Temel amacı uluslararası ihtilaf ve çatışmaların barışçı yollarla çözülmesi olarak ilan edilen ve kolektif güvenlik ilkesine dayanan Milletler Cemiyeti üç ana organdan oluşmaktaydı: Fransa, İngiltere, İtalya ve Japonya daimi üyeleri olmak üzere on beş üye ülkeden oluşan ve yılda üç defa toplanan konsey; yılda bir toplanan ve bütün üyelerin katıldığı genel kurul ve uluslararası bürokrasi olarak çalışan sekretarya. Kurullarda bütün kararların oybirliğiyle alınması gerekiyordu.

Otuz bir ülkenin imzaladığı Milletler Cemiyeti Sözleşmesi 10 Ocak 1920’de yü- rürlüğe girmiş, üye sayısı daha sonra 63’e kadar yükselmiştir.

Milletler Cemiyeti’ni yaratan Paris Konferansı sonuçlarından olan Sevr Antlaşması’nı onaylanmadan ortadan kaldıran ve 1923’te Lozan Antlaşması’nı yapan Türkiye Cumhuriyeti Milletler Cemiyeti’ne 1932’de, Sovyet Rusya 1934’te üye olmuştur.

Konseyin İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya ile birlikte beş daimi üye ülkesinden biri olması gereken ABD, cemiyetin kuruluşuna katkıları nedeniyle 1919 Nobel Barış Ödülü’nü almış olan Wilson’un bütün çabalarına rağmen, Amerikan Kongresi’nin sözleşmeyi onaylamayı reddetmesiyle sandalyesine oturamamıştır. Bu daimi üyelik ise 1926’da Milletler Cemiyeti’ne kabul edilen Weimar Cumhuriyeti Almanya’sına verilmiştir. Ama Nasyonal Sosyalistler iktidara geldikten sonra 1936’da aynı Almanya, 1934’te üyelikten çıkan İtalya ve Japonya’yı izleyerek Cemiyet üyeliğinden ayrılmak suretiyle bu uluslararası kuruluşun sonunu hazırlamıştır.