DİPLOMASİ TARİHİ

Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle Avrupa büyük güçleri arasında kırk yıldan fazla sürdürülebilmiş olan barışın sonu geldi.

Bolşeviklerin savaş hâlinde oldukları ülkelerle barış yapmak için  “toprak ve tazminatın söz konusu olmadığı adil bir barış” çağrısında bulundular. Amaç yine devrimi yabancı ülkelerde yaymaktı.

Kısa ömürlü olmasına rağmen günümüzün çok taraflı diplomasinin temelleri Milletler Cemiyeti tarafından atılmıştır.

Milletler Cemiyeti kuruluş aşamasında Fransa, İngiltere, İtalya Ve Japonya daimi üyeler olmak üzere 15 ülkeden oluşmuştur.

1923'te Lozan Antlaşması'nı yapan Türkiye Cumhuriyeti Milletler Cemiyeti'ne 1932'de üye olmuştur.

Jean Monnet'in başkanlığını yaptığı Ortak Fransız İngiliz Komisyonu'nun amacı ABD'den ikmal maddeleri sağlamaktı.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında 1950'lerde Ortadoğu'nun ve Güneydoğu Asya'nın sömürgesizleştirilme süreci başlamıştır.

İkinci Dünya Savaşı sonrası doğan yeni devletler arasında diplomasi açısından hazırlıklı olanlar da yok değildi. Bunların çoğunluğu ise eski İngiliz sömürgeleriydi. Dil kolaylığının yanısıra, başta Hindistan olmak üzere, Gana ve Nijerya, İngiltere’nin gözetiminde bağımsızlık öncesi dış ilişkiler alanında kısıtlı da olsa tecrübe kazanmış ve belirli bir kadro yetiştirmişlerdi.

1960'larda dekolonizasyon sürecinin çok hızlı olması nedeni ile birçok yeni ülke normal bir devlet kurmaya bile vakit bulamadan bağımsızlık kazandılar. Örneğin Belçika Kongo'yu altı ay içinde terk ederek, geride anarşinin sınırında bir ülke bıraktı.

Milletler Cemiyeti'nin temel amacı ihtilaf ve çatışmaların barışçı yollarla çözümlenmesi olarak ilan edilmiş ve kolektif güvenlik ilkesine dayandırılmıştır.

Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle Avrupa büyük güçleri arasında kırk yıldan fazla sürdürülebilmiş olan barışın sonu geldi. Böylece “klasik” diplomasinin ayakta durmasına katkıda bulunduğu güçler dengesi sistemi de çökmüş oldu.

Geleneksel diplomasiye en büyük darbeyi Woodrow Wilson vurmuştur. Ocak 1917’de daha önce müttefiklerin savaş sonrası amaçları hakkında kendi vasıtalarıyla bilgi edindikten sonra, Amerikan Senatosu’nda yaptığı bir konuşmayla eşitler arasında müzakere edilecek bir “zafersiz barış” yapılması çağrısında bulundu. Sonra, güçler dengesinin yerini alacak bir “ortak güç” sisteminin
kurulmasına desteğini yineledi ve nihayet devletlerin farklı değil ortak çıkarlar gözetecekleri bir uluslararası teşkilât kurulmasını önerdi. Dahası, gizli diplomasiyi reddederek “açık olarak müzakere edilecek açık anlaşmalar”dan söz etmeye başladı. Wilson eski diplomasi değerlerine karşı yürüttüğü bu yeni “ahlâklı diploması” veya “ahlâki diplomasi” girişimini, bu değerlerin kaynağı olan Avrupa merkezli uluslararası düzeni kökünden sarsabilecek güçteki ekonomik kudret ve askerî potansiyeline dayandırmaktaydı.

Alman ordusunun Petrograd’a karşı ilerlemesini sürdürmesi karşısında, Brest-Litovsk Anlaşması’nın katı hükümlerini kabul etmek zorunda kalan Sovyet Rusya'sı bu antlaşma ile savaştan çekilmiştir.

Temel amacı uluslararası ihtilaf ve çatışmaların barışçı yollarla çözülmesi olarak ilan edilen ve kolektif güvenlik ilkesine dayanan Milletler Cemiyeti üç ana organdan oluşmaktaydı: Fransa, İngiltere, İtalya ve Japonya daimi üyeleri olmak üzere on beş üye ülkeden oluşan ve yılda üç defa toplanan konsey; yılda bir toplanan ve bütün üyelerin katıldığı genel kurul ve uluslararası bürokrasi olarak çalışan sekretarya. Kurullarda bütün kararların oybirliğiyle alınması gerekiyordu.

2. Dünya Savaşı 1939 yılında Almanya'nın Polonya'yı işgali ile başlamıştır.

1943’te Casablanca’da Churchill ile buluşan Roosevelt ülkesinin dışına savaş zamanında çıkan ve uçakla seyahat eden ilk ABD Başkanı olmuştu.

Sovyetler Birliği 1990 yılında dağılmıştır ve bu dağılma ile çift kutuplu Dünya düzeni sekteye uğramıştır.

Birleşmiş Milletler merkezi New York şehrinde, AB Ofisi ise Cenevre’dedir. Nato ve Avrupa Birliği merkezi ise Brüksel’de bulunmaktadır.

1926’da Milletler Cemiyeti’ne kabul edilen Weimar Cumhuriyeti Almanya’sına bir daimi üyelik verilmiştir. Ama Nasyonal Sosyalistler iktidara geldikten sonra 1936’da aynı Almanya, 1934’te üyelikten çıkan İtalya ve Japonya’yı izleyerek Cemiyet üyeliğinden ayrılmak suretiyle bu uluslararası kuruluşun sonunu hazırlamıştır.

Diplomasinin yetersiz kaldığı, savaş bulutlarının Avrupa’nın üstüne çöktüğü bu dönemde, 1914 yılında İngiliz hariciyesinden istifa eden parlak bir genç İngiliz diplomatı olan Charles Lister “diplomasi öldü” demişti. Lister Çanakkale Savaşı’nda aldığı yaralardan öldü, ancak diplomasi değişikliğe uğrasa da yaşamaya devam etti.