DİPLOMASİ TARİHİ

İngiliz diplomatı Sir Victor Wellesley diplomasi ve dış politika kavramları arasındaki ayırımı şu şekilde özetlemiştir: ‘Diplomasi politika değil politikayı uygulayan araçtır. Bu iki unsur birbirini tamamlar zira biri diğerinin işbirliği olmadan harekete geçemez. Diplomasi dış politikadan bağımsız bir mevcudiyete sahip değildir, fakat her ikisi birlikte tek bir icra politikası oluşturur - politika stratejiyi saptar, diplomasi ise taktikleri’.

Milli Eğitim Bakanlığı Türk Ansiklopedisi’nin diplomasi tanımı ‘uluslararası hukukta uluslararası ilişkilerin bilimi ve yürütülüşü’ şeklindedir.

Temel Britannica’nın diplomasi sözcüğüne verdiği tanım biraz daha ayrıntılıdır: ‘Diplomasi bir ülkenin başka ülkelerle ilişkilerinde kendi konumunu korumaya ve iyileştirmeye çalışırken öbür ülkelerle yürütebilme uğraşı ve sanatıdır’.

Ernest Satow diplomasiyi ‘bağımsız devletlerin hükûmetleri arasındaki resmî ilişkilere zeka ve taktın uygulamasıdır’ şeklinde tarif etmiştir.

Ambrose Bierce’e göre diplomasi ‘ülkesi için yurtsever yalan söyleme sanatıdır’. Talleyrand için ‘diplomasi yalan söylemek ve inkâr etmektir’. Ludwig Boerne de benzer görüştedir: ‘diplomasi Fransızca konuşmak, konuşup bir şey söylememek ve sahte laflar etmektir’. Çarpıcı tanımlama örnekleri de vardır: ‘diplomasi başkasının sizin istediğinizi yapmasına müsaade etmektir’. Lester B.Pearson; ‘diplomasi savaşın başka vasıtalarla sürmesidir’. Bu tanımlar olumsuzdur. Fakat, Ernest Satow diplomasiyi ‘bağımsız devletlerin hükûmetleri arasındaki resmî ilişkilere zeka ve taktın uygulamasıdır’ şeklinde tarif etmiştir. Bu bakımdan Ernest'in tanımı farklıdır.

Diplomasi uluslararası ilişkilerin şekillenmeye başladığı 15. yüzyıldan itibaren üzerinde durulmaya başlanan bir alan olmuştur.

1648 Münster - Osnabrück Antlaşmalarıyla Avrupa hükümdarları o zamana kadar hep savaşa ve çatışmaya dayanan ilişkilerini bir düzene sokma gereğini anladıkları zaman, diplomatik teori daha açık bir ‘siyasi’ renge bürünmüştür.

17. yüzyılda On Üçüncü Louis’nin Başbakanı Kardinal Richelieu ilk defa savaştaki düşmanlar olduğu kadar barıştaki dostlarla ‘arada sırada’ değil ‘sürekli müzakere’ hâlinde olunması fikrini ortaya attı. Bunun için devamlılık gösteren ve yaygın bir diplomasi ağı oluşturmaya çalıştı.

Prens, Titus Livy’nin İlk On Kitabı Üzerine Söylemler ve Floransa’nın Tarihi adlı kitaplar Niccolo Machiavelli'ye aittir.

Diplomasi ve diplomasiyle ilgili davranışlar hakkındaki bazı ilginç düşüncelerini  daha çok Ricordi (Tutanaklar) adlı bir eserde toplayan kişi Guicciardini'dir.

İngiliz diplomatı Sir Victor Wellesley diplomasi ve dış politika kavramları arasındaki ayırımı şu şekilde özetlemiştir: ‘Diplomasi politika değil politikayı uygulayan araçtır. Bu iki unsur birbirini tamamlar zira biri diğerinin işbirliği olmadan harekete geçemez. Diplomasi dış politikadan bağımsız bir mevcudiyete sahip değildir, fakat her ikisi birlikte tek bir icra politikası oluşturur - politika stratejiyi saptar, diplomasi ise taktikleri’

Diplomasi teorisi esas itibarıyla, bugünkü haliyle bildiğimiz, ‘modern’ diplomasinin temellerinin atıldığı 15. yüzyıldan başlayarak Avrupa’da geliştirilmeye başlamıştır. ‘Modern diplomasi’ özel hukuki kurallarla korunan ve sürekli olarak dış ülkelerde veya uluslararası kuruluşların merkezlerinde ikamet eden diplomatların oluşturduğu bir ağın dış politika uygulama faaliyetleri şeklinde doğmuştur. Bu ağ ilk olarak İtaya yarımadasında 15. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış ve Münster ve Osnabrück Kongrelerini (1644-8) izleyen iki buçuk asır içinde belirli bir olgunluğa ulaşmıştır

O çağlardaki yazarların üzerinde durduğu ikinci konu, elçinin yabancı bir saraydaki hukuki statüsünün niteliğidir. Özellikle, diplomatın görevini yerine getirirken ne ölçüde ayrıcalık ve bağışıklıklardan yararlanması gerektiği konusu başta Grotius olmak üzere çeşitli düşünürler tarafından geliştirilen bir alandır. Bu konu esasen yüzyıllar boyu diplomasinin ana tartışma konularından birini oluşturmuş, bu tartışmalar ayrıcalık ve bağışıklıkların ancak 20. yüzyılda, Diplomatik İlişkiler Hakkındaki 1961 Viyana Sözleşmesiyle kodifiye edilmesiyle bir sonuca bağlanmıştır. Buna rağmen, ileride görüleceği gibi bugün dahi ayrıcalık ve bağışıklıkların değişen dünya koşullarına nasıl uydurulacağı konusu gündemden çıkmamıştır.

Sir Harold Nicolson bu farkı vurgularken şöyle yazmıştır: ‘En kötü diplomatlar, misyonerler, fanatikler ve hukukçulardır; en iyi diplomatlar makul olanlar ve insan tabiatından kuşkuculardır’. Dolayısıyla birçok nazariyatçıya göre, diplomatik teoride din,
ahlak gibi unsurlar yerine, hakim olan unsur, sağduyudur. Diplomasi bir ahlaki felsefe sistemi değildir. Gerçeği söylemenin sınırlarını ahlak tayin etmez.

Dış politika, siyasi, ekonomik, stratejik, kültürel, etik ve ahlak dahil çok çeşitli unsurlara dayanır. Dış ilişkilerinde etik kurallarına, bu arada kendi kültür ve geleneklerine uymayan bir ulus hem içeride hem dışarıda güvenilirliğini yitirir. Edebiyat kültürün bir alt etmeni olarak dış politikanın direk dayandığı bir unsur değildir.

Müzakereler için ‘uygun bir mevsim’ olduğu yaklaşımı beş yüzyıl önce Guicciardini tarafından ortaya atılmıştır. Bu düşünce örneğin, elverişli bir uluslararası konjonktürün oluşmasını veya ilgili ülkelerde birbirine olumlu bakan yöneticilerin iktidara gelmesini beklemenin anlaşma şansını arttırabileceği varsayımına dayanmaktadır. Bugün müzakere ve temaslarda ‘uygun mevsimi kollamak’ diplomasi uygulamasında hesaba katılan başlıca unsurlardan biri hâline gelmiştir.

Floransa Cumhuriyeti’nde 1469’da doğmuş olan Niccolo Machiavelli aslında diplomasiden çok siyaset teorisi alanında isim yapmıştır. Ancak gerek kariyeri gerekse yaşadığı dönem onu diplomasi konusunda düşünceler üretmeye yöneltmiştir. Zira Machiavelli İtalya’nın devlet şehirleri arasında mukim elçiliklerin yaygınlaşmaya başladığı bir çağda yaşamış ve bu kurumun kökleştiği bir dönemde ölmüştür.

Machiavelli’nin en tanınan eseri Prens yanında Titus Livy’nin İlk On Kitabı Üzerine Söylemler ve Floransa’nın Tarihi adlı kitapları diplomasi hakkında düşüncelerinin en önemli kaynaklarıdır.

Hugo Grotius Fransa’ya sığındığı sırada diplomatik hukuk hakkındaki fikirlerinin de yer aldığı De Jure Belli ac Pacis Libri Tres (Savaş ve Barış Hukuku Hakkında Üç Kitap) adlı önemli eserini yazdı.

Kardinal ve Richelieu Dükü Armand Jean du Plessis 1585 yılında Paris’te doğdu. Fransız tarihinin en çarpıcı şahsiyetlerinden olan Richelieu ilk olarak 1608-1616 yıllarında papaz olarak görev yaptığı La Rochelle’de Marie de Medici’nin dikkatini çektikten sonra Paris’te siyasi kariyeri hız kazandı. 1622’de Kardinalliğe yükselen Richelieu 1624’te 13. Louis’nin Başbakanlığına atandı ve 1642’de ölümüne kadar bu görevde kaldı.