DİN VE TOPLUM

İşin gerçeği bu görüş dinin bilinen doğasıyla bağdaşmıyordu. Çünkü tarih bo-yunca din kamusal alanın asıl olgularından birisiydi. Dinin, insanın içinde kişisel bir inanç olma tarafı varsa da o hiçbir zaman kendi içine katlanıp kalmış bir içsel sistem değildi. İnanç aşaması bile kalp ile tasdik kadar dil ile ikrarı gerektiriyordu ki bunun anlamı toplumda kendine özgü bir işlevi yerine getirebilecek olan bir dinî inancın başkaları tarafından bilinip paylaşılması gerektiği gerçeğidir. Dinin toplumda bir meşruiyet sistemi olarak görevini yapabilmesi ve buna dayalı bir ahlak sitemi oluşturabilmesi onun toplumda görünürlüğünün paylaşılmasını gerektiriyordu. Onun için dinin kamusaldan dışlanması ciddi problemler doğurmuştur.

Fundamentalizmin, iki temel ilkesi vardır: Bunlardan birisi başta İncil olmak üzere kutsal metinlerin modern kültüre göre yorumlanmasına karşı çıkmak, diğeri ise Hristiyanlığı yaşatmak üzere Hristiyan geleneklerine, bir başka deyişle bu dinin tarihî birikimine sahip çıkmak ve ona sıkıca tutunmaktır.

İslam dünyasında geleneğe farklı uçlarda yaklaşımlar vardır. Mesela Ali Şeriati “Gelenek alt edilmeden İslami hiçbir sorun çözülmez” derken, S. H. Nasr “Geleneğin dışında istikametimizi gösterecek hiçbir şey yoktur” demektedir.

Ancak belirtmeliyiz ki geleneksel din ilk bakışta tarih boyunca süregelen din algılayışları temel esprisini taşıyorsa da bu içeriği geleneğe göre oluşmuş bir din demek değildir. Modern ve geleneksel ikileminin kullanıldığı tüm alanlarda olduğu gibi burada geleneksel din de modern dışı bir durumu ifade etmek için kullanılmak-tadır. Buna göre geleneksel din, Modern din olarak nitelendirilen anlayışın dışında-ki bütün dinî anlayışlardır. Daha açık olarak ifade etmek gerekirse geleneksel din, kamusal alanda etkinliğini sürdüren, dünden bu güne süregelen toplumsal kurum-sallaşmaları yaşayan, bireyin vicdanına hapsedilmemiş bir din demek olur.

Esasen modern İslam’a göre din, manevi/moral bir özdür. İslam akılcı bir dindir. Kutsallığa vurgusunun dışında öncelikle sosyal politik bir sistemdir, insanca yaşama kurum ve kurallarıdır. Hak ve özgürlüklerdir ki bu alandaki başka sistemler tarafından gerçekleştirilen pratikler de İslami’dir ve mesela güncel sosyal güvenlik sistemi, zekâtın yerini de doldurabilir. Sözün kısası İslam, kutsal metinlerin lafızlarına bağlı kalmaksızın her hâliyle modern kültüre göre yorumlanabilir.

İslam selefiyeciliğinde kök gelenek değil, kutsal metinler, özellikle Kur’an ve kısmen sünnettir. Yine fundamentalizm kutsal metinlerin modern kültüre göre yorumlanmasını kesinlikle reddederken selefiyecilikte kutsal metinlerin güncel kültüre uyarlanması esastır.

Üstelik bu süreçte, modern dünyada din, özel bir manevi alan olmanın ötesine geçip spor, siyaset, çevrebilim, müzik gibi hayatın çok farklı alanlarında kendini gösterir hâle geldi. Hatta bu açıdan denebilir ki farklı kitleler değişik alanlarda dindarlığı keşfetmeye hazırdırlar. Önceden kabul edildiği şekliyle yalnızca dinî bir özel alan yok, din yalnız mabede değil artık her alana girebilmektedir.

Sekülerizme yöneltilebilecek pek çok eleştiri noktası vardır. Söylenenlerin bir kısmını Davison’dan (2002, 313) hareketle şu maddelerde toplayabiliriz:

Sakramentalizm ve sekülerizm bağlamında bakıldığında İslam’ın iki süreç arasında orta bir yerde bulunduğunu söyleyebiliriz. İslam, sırf dünyevileşmeye karşı olduğu gibi, bucu paganizme çıkan gizemli yapıların çoktanrıcılığına da karşıdır. İslam, büyücülük, cincilik, falcılık gibi nesnel gerçeklik dışı olguları da onaylamadığı gibi yatırlar kültü gibi gizil bir şirk içeren ruh kutsamalarını da kabul etmez. Bu konu üzerinde yoğunlaşmış bulunan düşünür Nakıp el-Attas’a göre, İslam’ın yegâne sorunu dünyevileşme değil, aynı zamanda gereksiz kutsallaştırmalardır. Yani İslam açısından kutsallaştırmacılık dünyevileştirme kadar sorunludur. Bu bağlamda Müslüman, desakramental yani tevhidi çizgi dışında oluşmuş kutsal-lıkları çözücü ve reddedici bir düşünce yapısına sahip olmak durumundadır.

Diğer şıklar geleneksel din anlayışının yaygın olduğu dönemlere özgü özellikleri, sonuçları ya da uygulamaları öne çıkarırken, cevap şıkkı modern din anlayışının temel kabullerinden; özelliklerinden birini yansıtmaktadır, ayrıca bkz; Din ve Toplum-7, s. 173-174

Genel olarak dinler hem teorik hem de pratik ilkelerinde veya kurallarında etkili değişimler yaşayarak günümüze kadar gelebilmişlerdir; örneğin İslam dini böyle bir dindir, ayrıca bkz; Din ve Toplum-7, s. 172

Diğer şıklar dinin genel özellikleri veya ondan beklenebilecek durumlara işaret ederken cevap şıkkı, dinin kişiler arasında; iletişimle paylaşmada yer bulan bir olgu olduğuna işaret etmektedir, ayrıca bkz; s. 174

Diğer şıklarda belirtilenlerin tam aksileri fundamental bir anlayışın kendi temellerini bulduğu özellikleri öne çıkartırken, cevap şıkkında belirtilen, fundamental bir anlayışın bir savunusu olabilmiştir, ayrıca bkz; Din ve Toplum-7, s. 175

Cevap şıkkında öne çıkan çift, Şehristani ve İbni Hazm’ın dine ilişkin sosyolojik incelemelerinin yol açtığı literatürlere işaret etmektedir, ayrıca bkz; Din ve Toplum, s. 10-177

İlk üç şıkta belirtilenlerin tam aksileri geleneksel din olgusunun karakteristiğini sunmakta iken son şık geleneksel din olgusunun Doğu dünyasındaki karşılıklarını gözden kaçırır ve dolayısıyla cevap şıkkı da işaretlenmeye hak kazanır, ayrıca bkz; Din ve Toplum, s. 179

Modern İslam anlayışı, Kur’an ayetleri de dâhil olmak üzere dinin bütün iç eklemlenişine ilişkin geleneksel olmayan, modern bir yorum getirme girişimini üstlenmiştir, ayrıca bkz; Din ve Toplum, s. 174

Diğer şıklarda yer alan savunulara sakramental anlayışın temel kabullerinde veya genel gelişiminde söz konusu olan karşıt durumlar karşı gelebilmektedir, ayrıca bkz; Din ve Toplum, s. 189

Belirtilenin aksine sekülerizm bir çok konuda olduğu gibi ahlaki ilişkiler konusunda da dinsel olmayan bir temelle savunular geliştirmiştir, ayrıca bkz; Din ve Toplum, s. 188

Diğer şıklarda yer alan çiftler erken ortaçağ döneminde karşılaşılabilecek ayrımları öne çıkarmazken, cevap şıkkı böyle bir ayrımı göstermek için uygundur, ayrıca bkz; Din ve Toplum, s. 186