DİN VE TOPLUM

Radikalizm 19. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkan ve mevcut siyasal yapılanmaların sorunlu olduğunu, bunların hesaba katılmaksızın siyasetin ve devletin sil baştan yeniden kurulmasını isteyen felsefi hareketin adıdır. Yani hedefi kökten siyaset olan hareket fundamentalizm değil, radikalizmdir.

Fundamentalizmin, iki temel ilkesi vardır: Bunlardan birisi başta İncil olmak
üzere kutsal metinlerin modern kültüre göre yorumlanmasına karşı çıkmak, diğeri ise Hristiyanlığı yaşatmak üzere Hristiyan geleneklerine, bir başka deyişle
bu dinin tarihî birikimine sahip çıkmak ve ona sıkıca tutunmaktır. Daha sade bir
anlatımla Hristiyanlığı “yeniden anlama” gibi modern kültürü onun yerine geçiren bir yozlaşma hareketine meydan vermemek, bunun garantisi için de bir tarihî
süreçle günümüze kadar gelen Hristiyan geleneklere, köklere bağlı kalmaktır.

Geleneksel din, ilk elde içeriği dine göre oluşmuş ve tarih boyunca süregelen
din algısı gibi gözüküyorsa da Batı kültüründe bunun anlamı modern din algısının
karşısına konulmuş bütün din anlayışlarıdır.

Modern İslam, Batı dünyasında kamusaldan özel alana çekilmiş ve Tanrı-insan arasında bir trans sistemi anlamına gelen din anlayışından farklı olarak İslam dünyasında son iki yüzyıldır, Müslümanların geri kalmışlığını da gidermek üzere Batı kültürüne göre yorumlanmış İslam anlayışı anlamında kullanılmaktadır.

Geleneksel İslam, İslam dünyasında modern yorumun hatalarına karşı çıkma ve
tarihsel birikimi sahiplenme gibi temel esprilere sahip olan bir İslam anlayışıdır.

Selefiyecilik, sözlük anlamı itibarıyla daha öncekilerin yolunu izlemek anlamına geliyorsa da, bu öncekiler, bütün bir geleneği içine almamakta, tarihsel birikimi
atlayarak dinî ilk uygulamalardan alıp getirmeyi teklif etmektedir. Hatta buna bir
dönem “Asrı Saadete” (Hz. Peygamberin mutlu zamanına) dönüş” adı verilmişti.

Seküler-izm: Latince sexus (cinsellik) ten gelen ve başlangıçlarda evlenip
dünya ile de ilgilenebilen ruhban kesimini ifade eden seküler sözcüğü Türkçeye
dünyevileşme olarak çevrilebilir. Sekülerizm olarak adlandırılan kurama göre
başlangıçta bir kutsallık içinde bulunan pek çok şey zamanla bu kutsallığından arınarak seküler hâle gelebilmektedir.

Sekülerizme yöneltilebilecek pek çok eleştiri noktası vardır. Söylenenlerin bir
kısmını Davison’dan (2002, 313) hareketle şu maddelerde toplayabiliriz:

a. Sekülerizm yegâne çözüm değildir. İnsanlık tarihî boyunca dinler toplumsal
sorunları çöze gelmişler, seküler dünyadan daha problemli olmamışlardır.
b. Sekülerizm genelde bir ahlaki boşluk doğurmuştur, çünkü sorunları içkinleştirmiş, işlerin deruniliği ve meşruiyet temeli kaybolmuştur.
c. Sekülerizm naiv bir süreç değildir. Genellikle otoriteryanizmle birlikte varolmuştur. Bu hâliyle modernitenin özgürlükçü söylemiyle de bağdaştırılamaz.
d. Dinî dışta tutma kaygısıyla vicdani süreçler de yaralanmaktadır çünkü bu
süreçlerin bir uzantısı olan tavır ve eylemleri göz ardı etmektedir.

Kavramın merkezinde yer alan kutsal (sakrament), genel olarak varlığı tartışma dışı olan, beşerin gücünü aşan ve ondan başkaldırı değil, uyum isteyen, uyumsuzluk hâllerinde ise cezai yaptırımlarla korunan, kısacası aşkın fakat kuralsal bir olgudur. Buna bağlı olarak kutsallaştırma kavramı da doğası itibarıyla kutsal olmayan bir şeyin ondan bir pay aldırılarak kutsanması işidir.

Modern din, kamusal alandan özel alana çekilmiş, dolayısıyla da kurumsal yapılarından vazgeçmesi istenen bir din anlayışıdır. Mümkün olduğunca başkalarıyla paylaşım alanları azaltılmış kişisel bir insanTanrı ilişkisi sistemidir.

Fundamentalizm: Sözlük anlamı itibarıyla köktencilik anlamına gelen fundramentalizm, ABD de 19. yüzyıl sonlarında modern kültüre karşı ortaya çıkan bir Hristiyan hareketin adıdır. Zamanla bir çığ gibi büyüdü ve 1920 li yılların sonunda uluslararası Fundamentalizm kongreleri düzenledi. Bu gün Amerika’da Fundamentalist Hristiyan sayısının 80 milyon civarında olması hareketin ne kadar etkin olduğunu göstermektedir.

Fundamentalizmin, iki temel ilkesi vardır: Bunlardan birisi başta İncil olmak üzere kutsal metinlerin modern kültüre göre yorumlanmasına karşı çıkmak, diğeri ise Hristiyanlığı yaşatmak üzere Hristiyan geleneklerine, bir başka deyişle bu dinin tarihî birikimine sahip çıkmak ve ona sıkıca tutunmaktır. Daha sade bir anlatımla Hristiyanlığı “yeniden anlama” gibi modern kültürü onun yerine geçiren bir yozlaşma hareketine meydan vermemek, bunun garantisi için de bir tarihî süreçle günümüze kadar gelen Hristiyan geleneklere, köklere bağlı kalmaktır. Anlaşıldığı kadarıyla fundamentalizm, köktenciliğini bu düşüncesinden, dinin geleneksel köklerine bağlı kalmak kaygısından almaktadır.

Geleneksel din, kamusal alanda etkinliğini sürdüren, dünden bu güne süregelen toplumsal kurumsallaşmaları yaşayan, bireyin vicdanına hapsedilmemiş bir din demektir.

Geleneksel İslam, İslam dünyasında modern yorumun hatalarına karşı çıkma ve tarihsel birikimi sahiplenme gibi temel esprilere sahip olan bir İslam anlayışıdır

Selefi İslam, sözlükte daha öncekilerin yolunu izlemek anlamına geliyorsa da, bu öncekiler bütün bir geleneği içine almamakta, tarihsel birikimi atlayarak dinî ilk uygulamalardan alıp getirmeyi teklif etmektedir. Bu anlayış, tarihî birikimin atlanması ve İslam’ın yeniden yorumlanması düşüncesi ile modern İslam’a; İslam’ın verilerine ve kaynaklarına bağlı kalmak düşüncesi ile de geleneksel İslam’a benzerlik göstermektedir. Esasen selefiyeci İslam, Asrı Saadet modelinin tarihsel bir olgu, tutunulacak şeyin Kur’an ve Sünnet olduğu kanaatine ulaşmada gecikmemişti. Batı dünyasının (özellikle Goldziher’den beri oluşturduğu bazı kuşkularla birlikte) Sünnetin kısmen de olsa devre dışı bırakılmasıyla, yegâne kaynak Kur’an kalmış, ondan yeniden bir İslam inşası esas alınmıştı.

Modern toplum, bireyin yalnızlaşması ve kitleselleşme gibi tek neden değil, kuvvetli bir yatay ve dikey hareketlilik, her sosyal sektörün yüksek derecede örgütlenmesi, dünya görüşü sistemlerinin çoğulculuğu, oturma ve çalışma yerlerinin ayrılması, kentleşme, sosyalleşme, tabiat ve toplumun yönetilebilirliği, kısaca bilinçli olarak yürütülen değişme gibi bir düzineye yakın özellikler taşıyan toplumdur.

Modern kültürün önemli ilkelerinden biri sayılan sekülerizmi özellikle sosyal bilimlerde en açık biçimde kuramlaştıran düşünürler olan Durkheim ve Weber, din ve dünya arasındaki farklı ve karşılıklı ayrışmayı sosyal hayatın en temel ilkelerinden birisi saymışlardı. Buna göre insanlığın başlarında din bir anaç kurumdu. Pek çok beşeri olgu onun içinde doğmuş ama daha sonra gelişip kendi kendine yeterli hâle geldikten sonra ondan göbek bağlarını koparıp mutlak dünyevi hâle gelmişlerdi.

Geleneksel İslam, İslam dünyasında modern yorumun hatalarına karşı çıkma ve tarihsel birikimi sahiplenme gibi temel esprilere sahip olan bir İslam anlayışıdır.

Fundamentalizm ile Selefiler düşünce anlamında ortak bir nokta barındırmamasına karşın imaj olarak ortak noktada buluşmuşlardır.

Modern kültürle bağlantılı olarak ortaya çıkan beşeri oluşumlardan birisi modern din anlayışıdır. Pozitivizmin din döneminin bittiğine ilişkin iddialarının ötesinde modernite dinin kendi doğasının dışında modern sayıltılara uygun bir din formatı da öneriyordu. Modern din, kamusal alandan özel alana çekilmiş, dolayısıyla da kurumsal yapılarından vazgeçmesi istenen bir din anlayışıdır. Mümkün olduğunca başkalarıyla paylaşım alanları azaltılmış kişisel bir insanTanrı ilişkisi sistemidir.