DİN VE TOPLUM

Fundamentalizm: Sözlük anlamı itibarıyla köktencilik anlamına gelen fundramentalizm, ABD de 19. yüzyıl sonlarında modern kültüre karşı ortaya çıkan bir Hristiyan hareketin adıdır. Zamanla bir çığ gibi büyüdü ve 1920 li yılların sonunda uluslar arası Fundamentalizm kongreleri düzenledi. Bu gün Amerika’da Fundamentalist Hristiyan sayısının 80 milyon civarında olması hareketin ne kadar etkin olduğunu göstermektedir.

Selefiyecilik, ilk bakışta Batı dünyasındaki fundamentalizme (dinî köktenciliğe) denk düşmektedir. Ancak aralarında benzerlikler kadar farklılıklar da vardır.Batılı düşünürler selefiyeciliği fundamentalizm anlamında kullanmaktadırlar. Ancak günümüz selefiyeciliği İslamı köklerine bağlı olarak anlamak çerçevesinde Geleneksel İslam, İslam dünyasında modern yorumun hatalarına karşı çıkma ve tarihsel birikimi sahiplenme gibi temel esprilere sahip olan bir İslam anlayışıdır.

Seküler-izm: Latince sexus (cinsellik) ten gelen ve başlangıçlarda evlenip dünya ile de ilgilenebilen ruhban kesimini ifade eden seküler sözcüğü Türkçeye dünyevileşme olarak çevrilebilir. Sekülerizm olarak adlandırılan kurama göre başlangıçta bir kutsallık içinde bulunan pek çok şey zamanla bu kutsallığından arınarak seküler hâle gelebilmektedir.

Klerje de kendi arasında ikiye ayrılıyordu: Regülier ve seküler. Batı dillerinde kurallı, düzenli anlamına gelen regülier, burada da etimolojik anlamıyla uyumlu olarak, bütün işi düzenli bir biçimde din hizmetleri olan din adamı demekti. Yani regülier yalnızca mabede bağlı olarak yaşar, hayatını sürdürebilmek için gerekli asgari ihtiyaçları laikler (yani diğer müminler) tarafından karşılanırdı.

Modern kültürün önemli ilkelerinden biri sayılan sekülerizmi özellikle sosyal bilimlerde en açık biçimde kuramlaştıran düşünürler olan Durkheim ve Weber, din ve dünya arasındaki farklı ve karşılıklı ayrışmayı sosyal hayatın en temel ilkelerinden birisi saymışlardı. Buna göre insanlığın başlarında din bir anaç kurumdu. Pek çok beşeri olgu onun içinde doğmuş ama daha sonra gelişip kendi kendine yeterli hâle geldikten sonra ondan göbek bağlarını koparıp mutlak dünyevi hâle gelmişlerdi. Kuramı en iyi temsil eden Weber’e göre kapitalizmin doğuşu bunun en iyi örneğidir. Kapitalizm, Protestanlık adlı yeni bir dinî yorumun sonucu ola- rak ortaya çıkmıştır.

Kapitalizm, Protestanlık adlı yeni bir dinî yorumun sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Luther ve Calvin gibi reformistler, ciddi bir dindarlığı, “Allah için çok üretmek, ama israf etmemek” ilkeleri arasında yeniden yorumlamışlar ve buradan üretken bir tutum ahlakı (pürüten etik) doğmuştur. Bu tutumlu çalışmadan bir servet oluşmuş, söz konusu servetin dönüşümü ise kapitalizm denen sistemi ortaya çıkarmıştır.

Luther ve Calvin gibi reformistler, ciddi bir dindarlığı, “Allah için çok üretmek, ama israf etmemek” ilkeleri arasında yeniden yorumlamışlar ve buradan üretken bir tutum ahlakı (pürüten etik) doğmuştur. Bu tutumlu çalışmadan bir servet oluşmuş, söz konusu servetin dönüşümü ise kapitalizm denen sistemi ortaya çıkarmıştır.

Sekülerizme yöneltilebilecek pek çok eleştiri noktası vardır. Söylenenlerin bir kısmını Davison’dan (2002, 313) hareketle şu maddelerde toplayabiliriz:

Sekülerizm yegâne çözüm değildir. İnsanlık tarihî boyunca dinler toplumsal sorunları çöze gelmişler, seküler dünyadan daha problemli olmamışlardır.

Sekülerizm genelde bir ahlaki boşluk doğurmuştur, çünkü sorunları içkinleştirmiş, işlerin deruniliği ve meşruiyet temeli kaybolmuştur.

Sekülerizm naiv bir süreç değildir. Genellikle otoriteryanizmle birlikte varolmuştur. Bu hâliyle modernitenin özgürlükçü söylemiyle de bağdaştırılamaz.

Dinî dışta tutma kaygısıyla vicdani süreçler de yaralanmaktadır çünkü bu süreçlerin bir uzantısı olan tavır ve eylemleri göz ardı etmektedir.

Yalnız günümüzde değil, tarih boyunca dinlerle ilgili önemli sorunlardan birisi de sakramentalizm olmuştur. Sakrament-al-izm kök ve eklerinden meydana gelen sözcük Türkçeye kutsal-laştırma-cılık (veya kutsamacılık) olarak çevrilebilir. Kavramın merkezinde yer alan kutsal (sakrament), genel olarak varlığı tartışma dışı olan, beşerin gücünü aşan ve ondan başkaldırı değil, uyum isteyen, uyumsuzluk hâllerinde ise cezai yaptırımlarla korunan, kısacası aşkın fakat kuralsal bir olgudur.

Sosyolojide Weber gibi düşünürlerin ileri sürdüğü yaygın bir teze göre insanlığın başlangıçlarında pek çok nesne kutsallığın kapsamı içinde idi, onun büyüselliği tarafından kuşatılmıştı. Bu bağlamda pek çok şey dinden doğmuş ama zamanla kutsalla bağlarını kopararak dünyevileşmiştir.

Esasen 19. yüzyılda pozitivizmin en önemli temsilcisi kabul edilen A. Comte’a göre başından bu güne toplumlar dinsel, metafiziksel aşamalardan geçerek bir pozitif döneme ulaşmışlardı.

Fundamental olarak nitelenen hareketler genelde bazen siyasal
talepler taşısalar bile din çıkışlı gelişmelerdir.

dinî hiçbir yerde işin içine sokmadan toplumların dönüşümünden söz ediyor,

Fundamentalizm, ABD de 19. yüzyıl sonlarında modern kültüre karşı bir Protestan hareket olarak doğmuştu.

Yine gelenekçi çizgide yer alan Frithjof Schuon’a göre din gelenekten değil, gelenek dinden doğar. Yani din baştan bir gelenek değildir, ilk tabiilerinin üzerinden iki ya da üç nesil geçince bir gelenek hâlini alır.

İslam ile modern Batı değerlerini uzlaştırmanın metodolojik şartı Kur’an ve sünnette yer alan dinî metinlerin lafızlarına bağlı kalmamaktı.

Selefiyecilik, sözlük anlamı itibarıyla daha öncekilerin yolunu izlemek anlamına geliyorsa da, bu öncekiler, bütün bir geleneği içine almamakta, tarihsel birikimi atlayarak dinî ilk uygulamalardan alıp getirmeyi teklif etmektedir.

Genellikle otoriteryanizmle birlikte varolmuştur. Bu hâliyle modernitenin özgürlükçü söylemiyle de bağdaştırılamaz.

Sosyolojide Weber gibi düşünürlerin ileri sürdüğü yaygın bir teze göre insanlığın başlangıçlarında pek çok nesne kutsallığın kapsamı içinde idi, onun büyüselliği tarafından kuşatılmıştı.

Modern din, kamusal alandan özel alana çekilmiş, dolayısıyla da kurumsal
yapılarından vazgeçmesi istenen bir din anlayışıdır. Mümkün olduğunca başkalarıyla paylaşım alanları azaltılmış kişisel bir insan-Tanrı ilişkisi sistemidir.