DİN VE TOPLUM

Dinler tarihi, karşılaştırmalı bir tarih olarak ele alınmakta ve anlatılmaktadır ve din sosyolojinin önemli bir ilgi alanıdır. Ünlü Alman tarihli Otto, dini kutsallığa ihtiyaç duyulma ile açıklamıştır.

Tönnies, cemaat ile cemiyeti kelimelere yüklenen anlamlar üzerinden tartışmıştır. Tönnies’e göre cemaat, daha birincil ve duygusal ilişkilerin dünyasına aitken cemiyet, parçalanmış, bireyselleşmiş ilişkilerin dünyasını yansıtmaktadır.

Kur’an’da belirtilen ümmet fikri ümmet-i vahide olarak isimlendirilmiştir.

Millet kavramı Allah’a değil kişilere atfedilir. Asla “Allah’ın milleti” denilmez, buna en yakın olarak İbrahim’in milleti kavramı kullanılır. Dinde millet kavramı açıklanırken milletin toplumsal boyutu önemli ölçüde yer tutar. 19. Yüzyıl’dan itibaren millet kavramı özelleştirilmiştir. Örneğin; İbrahim milleti yerine Arap milleti, Türk milleti gibi etnik kökene vurgu yapan kavramlar kullanılmaya başlanmıştır.

Katedraller Roma İmparatorluğu döneminden itibaren kitlesel örgütlenmenin sağlanması için kentlere kurulmuştur. Bu sebeple daha büyük yapılar olmuşturlar. Zamanla bu kent katedrallerinden dolayı, içinde katedraller bulunan kentlerin önemi artmıştır.

Mezhepçilik ya da dinin mezheplere ayrılması hak dinlerde görülen bir durumdur. İçinde piskoposun remi tahtı katedrayı bulunduran yapı katedraldir ve katedrallerin önemi piskoposun rütbesi ile doğru orantılıdır. Sinagoglar, kiliselerin aksine fiziksel yapı yerine ruhani bir birliktelik oluşturmaya daha çok önem veren yapılardır.

Kilise topluluğuna doğar doğmaz kilisede vaftiz olunarak dahil olunur. Hristiyanlıkta başta Doğu ve Batı Kiliseleri olmak üzere 16. Yüzyıldan itibaren de daha çeşitli biçimlerde sınıflandırılmaya gidilmiştir.

İslam geleneğinde hakkında kesin hüküm bulunan konularda yorum yapmaya içtihad, bu tür yorumları ortaya koyan kişilere müçtehit denir.

Fıkıh, seküler hukuğa göre çağdaş hukuk konuları içermesi bakımından daha kapsamlıdır. Fıkıh, ibadet, muamelat, ahval-i şahsiye, siyaset-i şer’iyye, ukubat, siyer ve adab olmak üzere yedi ana dalla ilgilenen kapsamlı bir disiplindir.

Türkiye’de Diyanet İşleri Başkanlığı, İslam dinin inançları, ibadet ve ahlak esasları ile ilgili işleri yürütmek, din konusunda toplumu aydınlatmakla birlikte ülkenin manevi zenginliğini ve değerlerini de biçimlendiren kurum rolünü üstlenmiştir.

Durkheim’in kutsal ve din dışı ayrımıyla ilgili klasik ifadesi şöyledir: “Kutsal şeyler, dinî yasaklarla korunan ve tecrit edilen şeylerdir; din dışı şeyler ise bu yasakların hedef aldığı ve kutsal olandan ayrı tutulması gereken şeylerdir”.

Ferdinand Tönnies (1855- 1936), Gemeinschaft (cemaat) ile Gesellschaft (cemiyet) arasında yaptığı ayrımla tanınan ünlü Alman sosyologudur.

Sosyoloji literatüründe cemaat, üyelerinin ortaklaşa paylaşt›kları bir şeye, genellikle de ortak bir kimlik duygusuna dayanan ve özel olarak oluşturulmuş bir toplumsal ilişkiler bütünüdür.

Arapçada topluluk anlamına gelen ümmet, İslam’da inancın ve Hz. Muhammed’e bağlılığın birleştirdiği geniş katılımlı bir grup anlamını taşımaktadır.

Tarikat, İslam kültür ve literatüründe daha çok tasavvufi bağlamlarda kullanılan bir kavramdır.

Soruda verilen a, c, d ve e seçenekleri Hıristiyan inanç ve anlayışındaki geleneksel dini yapılardır. Sinagog ise Yahudi dinî inanış ve anlayışının temerküz ettiği geleneksel dinî yapılardır.

Yaratılış, huy, karakter, mizaç anlamlarında kullanılan meşrep kavramı kişinin hangi dinî inanç, mezhep ya da tarikat içinde olursa olsun değişmeyen özelliklerini vurgulamak için kullanılmaktadır.

Fıkıh, İslam geleneğinde ibadet ve hukuk alanına ilişkin bilgilerin üretildiği bir disiplini ifade eder.

Tasavvuf, İslam’da mü’minin Tanrı’nın doğrudan bilgisine ulaşmasını amaçlayan düşünce, inanç ve yaşam biçimidir. Fıkıh, İslam geleneğinde ibadet ve hukuk alanına ilişkin bilgilerin üretildiği bir disiplini ifade eder. İçtihat, İslam hukukunda Kur’an’da ve Sünnette kesin hüküm bulunmayan konularda kıyas, istihsan ve istihab gibi yöntemlerle yorum yapmaktır. Mütekellim ise kelam alimlerine verilen addır. Kelam, İslam’da inanç esasları etrafında ortaya çıkan tartışmaları disipline eden bir ilim dalıdır.

Cami, Müslümanların ibadet mahallerine toplu olarak verilen addır. Tekke, zaviye ve dergah ise tasavvuf kültürü için anlam kazanmış olan dini/mistik mekanlardır. Osmanlı Devleti’nde Cuma namazı kılınmayan ve içinde minber bulunmayan ibadet mekânlarına mescit adı verilmiştir.