DİN VE TOPLUM

Doğa durumunda özünde iyi olan insanların sosyalleşme ile bozulduğunu ifade eden, Fransız devrimini hazırlayan ünlü Fransız düşünür Jean Jacques Rousseau’dur. Rousseau’ya göre, tekrar o “iyi” öze dönebilmek için bir erdem olan cumhuriyetle idare edilmeleri gerekir.

Gentile, Yahudilikte Yahudi olmayanlara verilen isimdir.

Aydınlanmacı olduğu halde Aydınlanmanın nedenselci ve akılcı tezlerine karşı çıkan, deneyselci bir yaklaşım benimseyen kişi iskoçlu felsefeci David Hume’dur.

Doğa karşısında oldukça zayıf kalan insanın, kendi zaaflarının ve eksikliklerinin tamamlanmış olduğu kendi varlığının mükemmel bir suretini Tanrı olarak yaratmış olduğu görüşü Ludwing Feuerbach’e aittir.

Fenomenoloji din çalışmalarında insanların dünyayı zihinlerinde nasıl ve hangi kavramlarla kurduklarını araştırır. Gerçekliğin gerçekte ne olduğu değil, o gerçekliğin insan zihnine nasıl yansıdığı önemlidir.

Sosyoloji literatüründe aile, ekonomi, eğitim, siyaset gibi unsurlar sosyolojik kurumlardandır. Ancak Hukuk kavramı sosyolojik bir kurum değildir.

Toplumların her şeyi “kutsal” ve “din dışı” şeklinde ayıran bir kategorilendirme sistemine sahip olduklarını ifade eden ve dinin bu ayrıma dayalı olduğunu savunan sosyolog Emile Durkheim’dir.

Tarihte en erken sosyolojik metinler arasında yer almakla birlikte hareket noktası büyük ölçüde islam dininden esinlenmiş temel kabuller olan "Mukaddime" adlı eser İbni Haldun’a aittir.

Feuerbach Üzerine Tezler, Karl Marx’a ait bir eserdir.

Dini, anlamlı sosyal eylem ve motivasyon olarak inceleyen, dine yaklaşımını sosyal eylem tanımıyla tutarlı bir şekilde ele alan sosyolog Max Weber’dir.

Din, toplumsal değişimlerden soyutlanamaz. Toplumsal değişimler, dinleri etkileyebilir; dinler de toplumsal değişimleri tetikleyebilir. Din ile toplumsal değişim arasındaki ilişki tek yönlü değildir. Bu sebeple III. öncül doğru değildir.

Tylor’a göre bir dinin bilimsel olarak kabul edilebilmesi için en az ruhsal varlıklara inanma önkoşulunun olması gerekmektedir. Durkehim ise, Tylor’un bu tanımına eleştirisel bir bakış açısı getirmiştir. Ona göre, din bir kenara ayrılmış ve yasaklanmış şeylere ilişkin geliştirilen inançların yani kutsal şeylerin tümüdür.

Gentile, Yahudilikte Yahudi olmayanlara verilen isimdir. Arapça’da bu kelimenin karşılığı olarak “ümmi” kelimesi kullanılır. Bu kelime de okuma yazma bilmeyenler için kullanılmaktadır. Ancak gentile kelimesi esasında Yahudiler açısından Yahudi olmayanlar için kullanılmaktadır.

David Hume, İskoçlu felsefecidir. Aydınlanmanın nedenselci bakış açısı yerine deneyselci bir bakış açısı sergilemiştir. Dinin doğası üzerine yazdığı kitap, din sosyolojisinin başlangıç metinlerinden birini oluşturmaktadır. Aynı zamanda dinler tarihinin doğrusal olmaktan ziyade çok değişkenli olduğunu vurgulamıştır.

Feuerbach ve Comte, Tanrı’nın insanlar tarafından uydurulduğu fikrini benimsemişlerdir. Ancak Feuerbach, Comte’un aksine Tanrı’nın insanların kendi zayıflıklarını kapatması için insanlar tarafından yaratıldığını savunmaktadır.

“Din, bastırılmış varlığın müşahedesi, kalpsiz bir dünyanın kalbidir, tıpkı ruhsuz bir dünyanın ruhu olduğu gibi... Din bir afyondur.” Sözleri ile Karl Marx ölümünün ardından bu tür ikilemlere yol açmıştır.

Durkheim’e göre dinin tarihi, insan düşüncesinin evrimine paralel olarak gelişmiştir. Çok tanrıcılıktan, tek tanrıcılığa; tek tanrıcılıktan çok tanrıcılığa doğru sürekli bir değişim içerisindedir ve insan düşüncesi evrimleştikçe değişmektedir. Bu sebeple günümüzdeki din, çok eski çağlardaki gibi de olabilir.

Esasen dinlerin kökeninin çok tanrılı olduğu ve dinlerin tek tanrılı bir dine doğru bir evrim geçiriyor olduğu düşüncesi basit bir evrimci tarih anlayışını temel almaktan kaynaklanmaktadır. Oysa bu evrim fikrinin dine yorumlanması belli anlamda sakıncalıdır. Çünkü dinin tarihi doğrusal bir evrim süreci geçirmeyip, sarkaç modelinde gelişmiştir. Bu sebeple bütün toplumlarda dinin gelişimi aynı anda ve benzer süreçlerde olmamıştır.

Din sosyolojisi, dine sosyolojik bir araştırma programı açısından bakan ve bütün toplumlarda rastlanan bir davranış örüntüsü olarak dinin, bütün toplumlardaki tezahürlerinde ortak olan yönü bulmaya ve dinin farklı toplumlarda diğer sosyolojik kurumlarla ne tür bir ilişki içinde olup böylece ne tür işlevleri yerine getirdiğini bulmaya çalışmayı kapsar. Dini sosyoloji ise belli bir dinin bakış açısından hareket eder. Belli bir dinin amaçları ve programı açısından sosyolojinin kullanımını ifade eder. Aynı zamanda belli bir dinin toplum perspektifi, toplum ve birey hakkında, toplumsal değişim hakkında ortaya koyduğu görüşlerin işlenmesidir. Bir bakıma din sosyolojisinde din sosyolojinin bir nesnesidir, oysa dinî sosyolojide, sosyolojik çözümlemeye dinin öğretilerinin toplumsal gerçeklik hakkındaki görüşleri yön verir.