DİN VE TOPLUM - Deneme Sınavı - 30

Sosyolojide Weber gibi düşünürlerin ileri sürdüğü yaygın bir teze göre insanlığın başlangıçlarında pek çok nesne kutsallığın kapsamı içinde idi, onun büyüselliği tarafından kuşatılmıştı. Bu bağlamda pek çok şey dinden doğmuş ama zamanla kutsalla bağlarını kopararak dünyevileşmiştir.

Esasen 19. yüzyılda pozitivizmin en önemli temsilcisi kabul edilen A. Comte’a göre başından bu güne toplumlar dinsel, metafiziksel aşamalardan geçerek bir pozitif döneme ulaşmışlardı.

Fundamental olarak nitelenen hareketler genelde bazen siyasal
talepler taşısalar bile din çıkışlı gelişmelerdir.

dinî hiçbir yerde işin içine sokmadan toplumların dönüşümünden söz ediyor,

Fundamentalizm, ABD de 19. yüzyıl sonlarında modern kültüre karşı bir Protestan hareket olarak doğmuştu.

Yine gelenekçi çizgide yer alan Frithjof Schuon’a göre din gelenekten değil, gelenek dinden doğar. Yani din baştan bir gelenek değildir, ilk tabiilerinin üzerinden iki ya da üç nesil geçince bir gelenek hâlini alır.

İslam dünyasında geleneğe farklı uçlarda yaklaşımlar vardır. Mesela Ali Şeriati “Gelenek alt edilmeden İslami hiçbir sorun çözülmez” derken, S. H. Nasr “Geleneğin dışında istikametimizi gösterecek hiçbir şey yoktur” demektedir.

İslam ile modern Batı değerlerini uzlaştırmanın metodolojik şartı Kur’an ve sünnette yer alan dinî metinlerin lafızlarına bağlı kalmamaktı.

Selefiyecilik, sözlük anlamı itibarıyla daha öncekilerin yolunu izlemek anlamına geliyorsa da, bu öncekiler, bütün bir geleneği içine almamakta, tarihsel birikimi atlayarak dinî ilk uygulamalardan alıp getirmeyi teklif etmektedir.

Genellikle otoriteryanizmle birlikte varolmuştur. Bu hâliyle modernitenin özgürlükçü söylemiyle de bağdaştırılamaz.

Sosyolojide Weber gibi düşünürlerin ileri sürdüğü yaygın bir teze göre insanlığın başlangıçlarında pek çok nesne kutsallığın kapsamı içinde idi, onun büyüselliği tarafından kuşatılmıştı.

Modern din, kamusal alandan özel alana çekilmiş, dolayısıyla da kurumsal
yapılarından vazgeçmesi istenen bir din anlayışıdır. Mümkün olduğunca başkalarıyla paylaşım alanları azaltılmış kişisel bir insan-Tanrı ilişkisi sistemidir.

Radikalizm 19. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkan ve mevcut siyasal yapılanmaların sorunlu olduğunu, bunların hesaba katılmaksızın siyasetin ve devletin sil baştan yeniden kurulmasını isteyen felsefi hareketin adıdır. Yani hedefi kökten siyaset olan hareket fundamentalizm değil, radikalizmdir.

Fundamentalizmin, iki temel ilkesi vardır: Bunlardan birisi başta İncil olmak
üzere kutsal metinlerin modern kültüre göre yorumlanmasına karşı çıkmak, diğeri ise Hristiyanlığı yaşatmak üzere Hristiyan geleneklerine, bir başka deyişle
bu dinin tarihî birikimine sahip çıkmak ve ona sıkıca tutunmaktır. Daha sade bir
anlatımla Hristiyanlığı “yeniden anlama” gibi modern kültürü onun yerine geçiren bir yozlaşma hareketine meydan vermemek, bunun garantisi için de bir tarihî
süreçle günümüze kadar gelen Hristiyan geleneklere, köklere bağlı kalmaktır.

Geleneksel din, ilk elde içeriği dine göre oluşmuş ve tarih boyunca süregelen
din algısı gibi gözüküyorsa da Batı kültüründe bunun anlamı modern din algısının
karşısına konulmuş bütün din anlayışlarıdır.

Modern İslam, Batı dünyasında kamusaldan özel alana çekilmiş ve Tanrı-insan arasında bir trans sistemi anlamına gelen din anlayışından farklı olarak İslam dünyasında son iki yüzyıldır, Müslümanların geri kalmışlığını da gidermek üzere Batı kültürüne göre yorumlanmış İslam anlayışı anlamında kullanılmaktadır.

Geleneksel İslam, İslam dünyasında modern yorumun hatalarına karşı çıkma ve
tarihsel birikimi sahiplenme gibi temel esprilere sahip olan bir İslam anlayışıdır.

Selefiyecilik, sözlük anlamı itibarıyla daha öncekilerin yolunu izlemek anlamına geliyorsa da, bu öncekiler, bütün bir geleneği içine almamakta, tarihsel birikimi
atlayarak dinî ilk uygulamalardan alıp getirmeyi teklif etmektedir. Hatta buna bir
dönem “Asrı Saadete” (Hz. Peygamberin mutlu zamanına) dönüş” adı verilmişti.

Seküler-izm: Latince sexus (cinsellik) ten gelen ve başlangıçlarda evlenip
dünya ile de ilgilenebilen ruhban kesimini ifade eden seküler sözcüğü Türkçeye
dünyevileşme olarak çevrilebilir. Sekülerizm olarak adlandırılan kurama göre
başlangıçta bir kutsallık içinde bulunan pek çok şey zamanla bu kutsallığından arınarak seküler hâle gelebilmektedir.

Sekülerizme yöneltilebilecek pek çok eleştiri noktası vardır. Söylenenlerin bir
kısmını Davison’dan (2002, 313) hareketle şu maddelerde toplayabiliriz:

a. Sekülerizm yegâne çözüm değildir. İnsanlık tarihî boyunca dinler toplumsal
sorunları çöze gelmişler, seküler dünyadan daha problemli olmamışlardır.
b. Sekülerizm genelde bir ahlaki boşluk doğurmuştur, çünkü sorunları içkinleştirmiş, işlerin deruniliği ve meşruiyet temeli kaybolmuştur.
c. Sekülerizm naiv bir süreç değildir. Genellikle otoriteryanizmle birlikte varolmuştur. Bu hâliyle modernitenin özgürlükçü söylemiyle de bağdaştırılamaz.
d. Dinî dışta tutma kaygısıyla vicdani süreçler de yaralanmaktadır çünkü bu
süreçlerin bir uzantısı olan tavır ve eylemleri göz ardı etmektedir.