DİN VE TOPLUM - Deneme Sınavı - 3

Postmodernizm, aydınlanmanın ve modernitenin batı-merkezli tarih ve coğrafya algısının güçlü bir eleştirisi, artan küreselleşme ile birlikte ulus devlet yapıları veya ideolojilerinin gerilemesi, tüketimin artışı ve buna uygun bir kültürel durumun ortaya çıkması, insanların bağlandıkları adalet, eşitlik, devrim gibi ortak amaç ideal veya meta-anlatıların gücünün iyice azalması, bunun yerine güçlü bir görecelik duygusunun hâkim olması gibi gelişmelerle belirlenmektedir.

Sivil Din, ilk olarak Jean Jacques Rousseau tarafından bahsedilmiş daha sonra Alexis de Tocqueville’nin Amerikan bağlamında işaret ettiği ama Robert Bellah’ın modellemeye çalıştığı, modern toplumlarda sekülerleşmenin etkisiyle kaybolan milli birlik ve dayanışma örüntülerinin yerine milliyetçi bir işlevi yerine getirecek bir dinsellik biçimidir. Bir bakıma siyasetin hizmetinde, siyasetin toplumsal huzuru ve güveni sağlamak üzere araçsallaştırdığı bir din biçimi olarak da anlaşılmıştır. Dinin toplumsal birleştirici, sakinleştirici, suçtan uzaklaştırıcı yönü, ABD’de sivil din üretme çabalarının tipik örnekleridir.

Ulaşım ve iletişim yoğunluğu hac ve umre yoğunluğunu artırmış, Müslümanların daha sık buluşup kaynaşmasına neden olmuştur. Bu arada gelişen uluslararası İslami yardım kuruluşları İslam dünyasının herhangi bir yerinde gelişen doğal veya sosyal felaketlere karşı bütün Müslümanlarda bir yardım ve dayanışma duygusunu harekete geçirirken bir yandan küreselleşmeye katkıda bulunmakta bir yandan da küreselleşme denilen süreçte ortaya çıkan imkân ve kanallarda ilerlemektedir. İsrail’in varlığı ve bütün sorunları bilhassa bütün dünya Yahudileri ve Protestan cemaatleri arasında, ulus devlet sınırlarını çokça aşarak, özel bir dikkatle izlenmekte ve buna dair politikalar geliştirilmektedir. Bugün hemen bütün dinlerin bütün dünyaya yayılmış bir diasporaları veya nüfuslarından bahsedilebilir. Bu yaygınlık da dinî cemaatin ulus-devlet sınırlarını geçerek küresel bir düzeyi yakalamalarını beraberinde getiriyor. Bu düzey dinlerin birbirleriyle yine küresel ölçekte daha fazla karşılaşmalarını, diyaloglarını veya rekabetlerini, hatta zaman zaman çatışmalarını beraberinde getirmektedir.

Pierre Bourdieu’nun habitus dediği düzeyde, yani düzenli gündelik hayat pratikleri, alışkanlıkları, kurulu-yapılmış ve yapılandırıcı tecrübeler düzeyinde aşındırır. Bu düzeyde aşınmış bir dinin gerçekten de bu dünyada tutunmayla ilgili sorunları hissedildikçe sekülerleşmede de ciddi mesafeler kat edilmiş olur.

Matbaanın gelişimi Avrupa’da İncil’in din adamlarının yorum tekelinden kurtulup kitlelerin de yorumuna dâhil olmasını sağlamıştı. Bu gelişmenin kendisi hem Avrupa’da dinî reformların, arkasından dinî bireyciliğin ve Protestanlığın gelişimine yol açmıştı. Protestan kültürü Avrupa’da laikliğin de fikri temellerinin oluşmasını sağlamıştı. Laikliğin asıl siyasi nedeni din savaşlarına karşı devleti tarafsız kılma ihtiyacı idiyse de kültürel temelleri de bu düzeyde takip edilebilir.

Protestan kültürü Avrupa’da laikliğin de fikri temellerinin oluşmasını sağlamıştı. Laikliğin asıl siyasi nedeni din savaşlarına karşı devleti tarafsız kılma ihtiyacı idiyse de kültürel temelleri de bu düzeyde takip edilebilir.