DİN VE TOPLUM - Deneme Sınavı - 4

Özellikle Fransa ve Amerika devrimleri ile yeni siyasal oluşumların yaşandığı bu dönemde siyasal anlaşmazlıkların da olması ile toplum akıl ile akılcılaşmaya önem vermeye başlamıştır. Toplum bu zaman diliminde sekülerleşmiş olsa dahi sekülerleşmeden bir siyasi oluşuma evrilme dönemi Aydınlanma Dönemi’ni yaratmıştır.

Akılcılaşma ile akılcı ve rasyonel düşüncenin önemi artmıştır. Akılcılaşmanın başladığı yer olan Avrupa belirli konularda üst düzeye erişebilmiştir. Akılcılaşma ile bireyler kilise etkisinden kurtularak daha özgür düşünmeye başlamış ve bunun sonucunda da toplumsal normlara uymayan fikirler geliştirmişlerdir. Ancak bu dönemde dini kurumların otoritesi artmamış aksine sarsılmıştır.

Kalvinizmin diğer inançlardan farklı, Tanrı’nın ödül veya cezayı vaat edilen “öte dünya” da değil de, şu anda yaşanılan dünyada veriyor oluşudur.

Protestanlık, toplumsal ve ekonomik anlamda bir özgürleşme hareketiydi ancak dünyaya en büyük etkisi kapitalizme zemin hazırlaması olmuştur.

Feodalizmin doğuşuna yol açan nedenler arasında iki husus, önemli bir rol oynar. Bunlardan birincisi Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıdır. İkincisi ise bu yıkılışa da gerekçe gösterilen, literatüre “kavimler göçü” diye de geçen Doğu’daki çeşitli barbar Cermen kabilelerinin Batı’ya göç etmesinin ve Batı’yı istila etmesinin yarattığı karmaşadır.

Manoryalizm adı verilen sistemde, arazi üç parçaya ayrılmıştı. Bunlardan ilki “demesne” adı verilen, sadece imtiyazlı sınıfa ait olan toprak parçalarıydı. Bu topraklar köylüler tarafından işlense de geliri tamamıyla imtiyazlı sınıfa aitti. Arazinin ikinci kısmı, köylülerin üründen belirli bir miktar imtiyazlı sınıfa verme ya da imtiyazlı sınıfın belirli bir hizmetini yerine getirme karşılığında köylülerin kendi geçimleri için işlettikleri topraklardı. Son kısım ise serbest arazi parçalarıydı. Bu araziler için de imtiyazlı sınıfın belirli hakları vardı, ama köylüler bu arazileri serbestçe kullanabiliyordu.

“Feodal” kelimesi, öncelikle, hukuki risalelerde eski dönemin yönetim tarzını ifade etmek üzere ilk kez Fransızcada kullanılmıştır.

Feodalizmin anlaşılması konusunda Marc Bloch önemli çalışmalarda bulunmuştur. Bloch, tamamıyla bütüncül bir feodal toplumsal yapı ortaya çıkardığı Feodal Toplum adlı eserinde, Orta Çağlarda hakim olan bir çok unsuru birden işin içine katarak, hayli geniş bir “feodalizm” tanımı yapmıştır.

Kalvanizm’e göre her bireyin kurtuluşu ve helakı Tanrı tarafından önceden belirlenmiştir. Kişinin çabaları bu kaderi değiştirmeye yetmez.

Weber’e gore doğu toplumları ve özelde de İslam toprakları, sivil toplumun yokluğu; sermaye birikiminin yokluğu; ticari burjuvazinin gelişmesini sağlayacak kentlerin yokluğu; toplumun hukuki zeminini oluşturacak ve hakları standartlaştıracak akılcı bir hukukun yokluğu; püriten ahlakın yokluğu şeklinde sıralanabilen bir dizi “yokluk” olarak açıklanır. Bereketli toprakların yokluğu bu dizide yer almaz.

Protestanlık, Katolik Kilisesi’nin feodal dönemle iç içe geçmiş yapısına tepki olarak doğmuş, Hristiyanlık içinde bir reform hareketidir.

Weber’e göre, İslam, dünyayı bir çile yeri olarak görmekten ziyade dünyanın nimetlerinden olabildiğince istifade etmeyi meşru gören bir din olarak değerlendirir. Klasik Oryantalist bakışın ürünü olan şehvete düşkünlük ve lüks içinde yaşama isteği, Weber’in püriten bir ahlakın gelişmesine mâni olan unsurların başında yer alır.

Marx’a göre toplumda hayatiyet bulan kültür, din, hukuk ve benzeri zihniyetler ve teşekküller, toplumda üretim ilişkilerini belirleyen maddi bir altyapının tezahürleri olarak ortaya çıkar. Dolayısıyla Marx, toplumu, bu üretim ilişkilerinin mahiyetinin belirlediği kanısındadır.

Feodalizmin kabaca beşinci-dokuzuncu yüzyıllarda doğduğu, on beşinci ve on altıncı yüzyıllarda ise sona erdiği söylenmektedir.

Roma’nın çökmesinden sonra ortaya çıkan Manoryalizm sisteminde araziler üç parçaya bölünüyordu. Bunlardan ilki “demesne” denilen, sadece imtiyazlı sınıfa ait olan toprak parçalarıydı. Vassal, kimi zaman küçük çaplı da olsa asil olan, kimi zaman ise bir sözleşme ile asillere bağlı bulunan zümreye verilen isimdir. Fief ise hizmete dayalı mülk demektir.

Roma İmparatorluğu’nun çökmesinden sonra, köleliğe dayalı üretim tarzı çözülünce emek güçlerini kullanan kesimler özgürleşmiş; ama toprağa bağlı kalmaktan kurtulamamışlardır. Batı’ya göçen barbarların ilkel üretim tarzları çözülmekte olan köleliğe dayalı sisteme eklemlenerek feodal ilişki tarzlarını doğurmuştur.

Karl Marx, sosyal bilimlere yaptığı katkıdan çok, komünizmin babası olarak bilinen düşünürdür. Aziz Pavlus’un mektupları Hristiyan teolojisinin ana kaynaklarından olduğundan, Pavlus Hristiyanlığın asıl kurucusu kabul edilir. Altıncı yüzyılda yaşamış olan Aziz Benedict, Batı Avrupa manastırları ile özdeşleştirilmektedir. Max Weber ise 1864-1920 yılları arasında yaşamış olan Alman düşünür, sosyolog, ekonomi ve politika uzmanıdır.

Putperestlik de paganlığa benzer; ancak paganlıkta inanılan tanrılar soyut olabilir. Ateizm, tüm tanrılara ve ruhsal varlıklara olan metafizik inançları ve dinleri reddeden düşünce akımıdır. Deizm, tüm dinleri reddeden tek Tanrı inancıdır. Budizm’de ise bir yaratıcı Tanrı fikri yoktur.

Hristiyanlığa özgü bir yöntem olmasa da feodalleşen Avrupa’da manastırların edindikleri sosyal, ekonomik ve dinsel rol, feodal Avrupa’nın daha fazla ayakta kalmasını sağlayan unsurlardan birisidir.

Protestanlığın kurulmasına yol açan Reform hareketi; aynı zamanda Kilise’nin mülksüzleştirilmesi hareketinin de başlangıcını teşkil eder. Kilise mülklerine el konulması öyle sonuçlar doğurdu ki; neticede köylü mülksüzleşti. Bütün kaynaklar üretim uğruna seferber edilmeye başlandı. Bu da kapitalizmin uç vermesi için gerekli alt yapıyı sağladı.