DİN VE TOPLUM - Deneme Sınavı - 22

eğitim sistemi

Ünlü antropologlardan Tylor bilimsel olarak kabul edilebilecek ‘asgari bir din tanımı’ için, ‘ruhsal varlıklara inanma’yı şart koşuyor. Yine Durkheim’ın Tylor’a itirazında ileri sürdüğü bu örnekte olduğu gibi “tanrılar ve ruhlar fikrinin olmadığı ya da en azından yalnızca ikincil ve küçük bir rol oynadığı büyük dinler” söz konusudur (Durkheim, 1961: 45).  demektedir.

Din de Durkheim’a göre “kutsal şeylere yani bir kenara ayrılmış ve tabulaşmış şeylere ilişkin birleşik bir inançlar ve davranışlar sistemidir”.

Büyük İslam bilginlerinden Şehristani’nin el-Milel ve’n-Nihal isimli ese-ri ile Endülüslü büyük âlim İbn Hazm’ın el-Fasl fi’l-Milel ve Ehvai ve’n-Nihal isimli eseri bu alandaki en önemli öncü metinlerdir. Bu eserlerde farklı dinler kendi kav-ramlarıyla tanıtılırken bir tür fenomenolojik veya anlamacı din sosyolojisi çabasının ilk örnekleri de verilmiş, farklı dinlerin inançları kendi kavramlarıyla anlatılmaya çalışılmıştır.

Comte’un bu yaklaşımlarına paralel olarak Marx da dini bir üstyapı kurumu olarak ve yine bir sorun olarak inşa ederken bu yaklaşımıyla din sosyolojisinin şekillenmesine önemli bir katkı yapmış oluyordu. Dini diğer bütün üstyapı kurumları gibi egemen sınıfların çıkarlarına hizmet eden bir ideoloji olarak değerlendiriyordu Marx.

Örneğin, Auguste Comte bugün bir veri, bir gerçek olarak karşımızda duran din olgusunun tamamen insanın kendi bilgisizliğini telafi etmek üzere başvurduğu bir açıklamalar toplamı olarak kendi uydurmasıyla ortaya çıkmış olduğunu söylemiştir. Yani nedenleri bilişsel olarak bir türlü açıklanamayan ve korkutan yıldırım, deprem, fırtına, yağmur gibi doğal olaylarını açıklamak üzere “tanrı” düşüncesi insan tarafından uydurulmuştur. Madem tanrı bu sebebi açıklanamayan olaylar dolayısıyla ortaya çıkmıştır, o halde bütün nedenleri ortaya koyduğumuzda, yani bilim bütün açıklanamayanları açıkladığında, tanrı fikrine de ihtiyaç duymayacağız demektir. O yüzden geleceğin pozitif dünyası bilimin her şeyi açıklayacağı bir dünya olacağı için dine de Tanrı fikrine de yer kalmayacaktır.

Thomas Hobbes (1588 -1679), ünlü İngiliz düşünürü ve doğa durumu filozoflarından biri. Ünlü kitabı Leviethan kaos durumundaki toplumsal hayatta devletin rolünü ifade eden yedi başlı ejderha metaforuna başvururken Batı siyaset biliminin ve felsefesinin klasikleri arasında yer alır.

Jean Jacques Rousseau (1712-1778) Fransız devrimini hazırlayan ünlü Fransız düşünür, toplum filozofu. Toplum Sözleşmesi , Însanlar arasındaki eşitsizliğin kaynağı ve Emile gibi eserler yazmış ve doğa durumunda özünde iyi olan insanların sosyalleşmeyle birlikte bozulduğunu söylemiştir. Tekrar o “iyi” öze dönebilmek için bir erdem olan cumhuriyetle idare edilmeleri gerekir.

John Locke (1632-1704) İngiliz ampirizminin en önemli ismi. İnsan zihninin bir tabular rasa olduğunu ve doğayı bir ayna gibi yansıttığını anlatan Locke’un doğa durumundaki insan hakkındaki fikirleri liberalizmin de felsefi kaynağını oluşturmuştur. Ona göre insan doğası itibarıyla iyidir ve hiçbir vesayete ihtiyaç duymaz.

Baron de La Brède et de Montesquieu (1689-1755) Ünlü Fransız düşünürü, Kuvvetler Ayrılığı düşüncesini ilk defa formüle eden düşünür. Kanunların Ruhu Üzerine ve İran Mektupları isimli eserleriyle farklı yönetim biçimlerinin sosyolojisini yapmıştır.

Thomas Hobbes tarafından dillendirilen meşhur “insan insanın kurdudur” ifadesinin arka planında insan toplumları hakkındaki bu gözlem vardır.

Durkheim’in alternatif tanımına göre “din, Kutsal şeylere, yani bir kenara ayrılmış ve yasaklanmış şeylere ilişkin inanç ve uygulamaların birleşik bir sistemi -Kilise diye anılan bir tek ahlaki toplulukta birleştiren inanç ve pratikler, onlara taraftar olanların tümü” olarak ifade edilir

Kendisi dinleri aşacak bir pozitivist felsefe iddiasında sosyolojinin kurucusu Auguste Comte’un da nihayetinde idealize ettiği dünyayı bir tür pozitivizm dini olarak tasarladığını biliyoruz.

Büyük İslam bilginlerinden Şehristani’nin el-Milel ve’n-Nihal isimli eseri ile Endülüslü büyük âlim İbn Hazm’ın el-Fasl fi’l-Milel ve Ehvai ve’n-Nihal isimli eseri bu alandaki en önemli öncü metinlerdir.

Büyük İslam bilginlerinden Şehristani’nin el-Milel ve’n-Nihal isimli eseri ile Endülüslü büyük âlim İbn Hazm’ın el-Fasl fi’l-Milel ve Ehvai ve’n-Nihal isimli eseri bu alandaki en önemli öncü metinlerdir.

Din sosyolojisi din kurumunun diğer sosyolojik kurumlarla olan ilişkisini, dinsel davranışla diğer sosyolojik davranışlar arasındaki ilişkiyi anlamaya ve açıklamaya çalışan sosyolojinin bir alt disiplinidir. Bütün bu açıklamaları yaparken din sosyolojisi incelediği dinî davranışın doğruluğu veya yanlışlığı hakkında bir yargıda bulunmaz. Amacı hangi dinsel davranışın doğru veya hangisinin yanlış olduğunu anlatmak değil, belli dinsel anlayışlar ile belli sosyal gelişmeler arasında ne türden bir ilişki olduğunu bulmaya çalışmaktır.

Oysa dinî sosyoloji, sosyolojiyi dinin veya belli bir dinin perspektifinden ele almaktır. Buna göre söz konusu dinin nasıl bir toplum yapısı önerdiği, kurumlar arasındaki ilişkilerin nasıl olması gerektiğine dair tespitlerinden ziyade önerileri temellendirilmeye çalışılır. Burada söz konusu dinin içinden, o dinin hakikat iddialarına inanılmış olarak yola çıkılır. Örneğin, Hristiyan teolojisi ile sosyoloji arasında, böyle bir ilişki olmuştur. Kilise, Hristiyanlığın güçlü, ahlaklı ve Hristiyan bir toplum oluşturma konusunda sosyolojinin verilerinden nasıl yararlanılabileceğini araştırır.

Bilimsel bir çağda, toplum için daha faydalı, çağın ruhuna uygun bir din geliştirme yolunu deniyor.Auguste Comte  bu düşünceden hareketle bir “insanlık dini” tasarladı. Temelinde bilimin olduğu bu dinde kendini de başrahip olarak ilan etti. Geliştirdiği dinin ter-minolojisi aslında Hıristiyanlığın kavramlarını taklit ediyordu.

Marx’ın din konusundaki çalışmaları şu kitaplarında ağırlıklı olarak yer almıştır:

 Hegel’in Hukuk Felsefesi’ni Eleştiriye Katkı

 Alman İdeolojisi

 Feuerbach Üzerine Tezler

 Kapital

 Kısacası Marx, dine hem bir üstyapı kurumu olarak hem de ideoloji olarak yaklaşmış, her iki yaklaşımında da dinin bir insan kuruntusu olduğunda ısrar etmiştir.

Durkheim’in meşhur eseri "İntihar", dinî inançların bu şekilde zayıflaması ile intihar oranlarının artışı arasında da anlamlı bir ilişkinin var olduğunu bulgular.