DİN EĞİTİMİ VE DİN HİZMETLERİNDE REHBERLİK

Kaynağın bulunduğu ortamda giyim-kuşam ve davranışsal özellikleriyle de kabul görmesi ve saygı uyandırması mümkündür. Bu iletişim becerilerinden olan iletişim tarzı kavramıyla açıklanır. Başka gerekçelerden veya başarısızlıklardan kaynaklanması da gerekmez.

Kaynağın bulunduğu ortamda giyim-kuşam ve davranışsal özellikleriyle de kabul görmesi ve saygı uyandırması mümkündür. Bu iletişim becerilerinden olan iletişim tarzı kavramıyla açıklanır. Başka gerekçelerden veya başarısızlıklardan kaynaklanması da gerekmez.

Öğretim amacı güden planlı ve düzenli iletişimlere akademik iletişim denildiğini hatırlayalım. Dinin öğretilmesi amacı güdülen iletişimlere diğer bir ifadeyle dinî bilgi, duygu, tutum ve davranış kazandırma amacıyla girişilen iletişimlere de akademik dinî iletişim diyoruz.

Din eğitimi ve din hizmetleri alanlarındaki dinî iletişimler, amaç ve şekil yönünden farklılık göstermektedir. Din eğitimi faaliyetleri, planlı ve amaçlı bir şekilde bilgilendirmeye, tutum, anlayış ve davranış kazandırmaya yönelik çalışmalar olduğundan bu faaliyetlerdeki iletişimler akademik iletişim kapsamına girmektedir. Dolayısı ile bu çalışmalarda akademik iletişim süreci, onun ilke ve kuralları esas alınacaktır. İlişki ve işbirliğine dayanması ilişkisel dini iletişimlerle alakalıdır.

Sevilen ve beğenilen bir kişinin modellenmesi, örnek alınması, taklit edilmesi sosyal hayatın değişmez kurallarındandır. Bu bakımdan din görevlisi öncelikle kendi kişiliğinin, tutum ve davranışlarının, iletişim tarzının insanlarla ilişkilerde davranış kazandırıcı rolünün bilincinde olmalı, din hizmetlerinde kendi sosyal tutumunun etkileyici ve yönlendirici yönünü ihmal etmemelidir.

Uzmanlık, kişinin bir konu üzerinde derinlemesine bilgi, beceri ve deneyim sahibi olması demektir. Günümüzde en ayrıntı konular bile bir uzmanlık meselesi haline gelmiş ve her iş uzmanlarınca yürütülür olmuştur. Dinî konularda halkı aydınlatma, sorunlarını çözme, onları dinî bilgi, tutum ve davranış yönünden geliştirme görevi yürütenlerin de bu konularda belli donanımlara sahip olmaları gerekir. Bilgi zenginliğinin yanında bu bilgilerin kime, ne ölçüde ve nasıl anlatılacağı hususunda belli teknik birikime de ihtiyaç vardır.

Dinî değerleri insanlara aktarma ve onlarda olumlu dinî tutum ve davranışlar geliştirme amacıyla iletişime giren bir kişinin başarı olabilmesi için bazı özelliklere sahip olması gerekir. Bunlar da kaynağın kişisel özellikleri ve kaynağın iletişim becerisi diye ikiye ayrılır. Süreç yönetimi ve iletişim tarzı kaynağın iletişim becerileri arasında yer almaktadır.

Öğretim amacı güden planlı ve düzenli iletişimlere akademik iletişim denildiğini hatırlayalım. Şüphesiz öğretim amaçlı iletişimlerde belletme, kavratma, ikna etme, özümsetme şeklinde çabalar öne çıkmakta, bunlar da farklı iletişim becerilerini gerektirmektedir. Dinin öğretimi, inanç, bilgi, duygu ve davranıs yönleri ile bir bütünlük oluşturduğundan tek düze bir iletişim eylemi ile karşılanamaz. Akademik dinî iletişimde olabildiğince çok iletişim becerilerinin birlikte, iç içe ve art arda kullanılmasına ihtiyaç duyulur. Yazısal, sözel, nesnel ve duygusal iletişim becerileri yerine göre ve etkin bir şekilde kullanılacaktır. Akademik dinî iletişimlerde iletilmek istenen mesaj, kullanılan araçların oluşturduğu şematik çerçevede biçim alır. İletişimin alıcı tarafındaki kişi daima bir şekilde biçimlenmiş dinî mesaja muhatap olur ve tepkisi buna göre oluşur. Biçimlenmeyi sağlayan sözdür, ses tonudur, vurgudur, jest ve mimiklerdir, takınılan hal ve tavırlardır, kılık kıyafettir. İnsanların manevi dünyalarını ve onunla bağlantılı ilişkilerini düzenleyen din konusunda, yanlış bilgi, duygu ve kanaatlerin iletilmiş olması telafisi olmayan olumsuz sonuçlar doğurabilir.

Edimsel mesaj, yaşantıları değiştirmeye, şekillendirmeye yöneliktir. Bu tür mesajların iletilmesinde de en etkin yol ilişkisel iletişimler kurmaktır.

Din eğitimi ve din hizmetlerine dair iletişimlere konu olan dinî mesajın temel özellikleri şöyle sıralanabilir:

1- Mesaj dinî açıdan doğru ve anlamlı olmalıdır.

2- Kolay anlaşılır olmalıdır.

3- Muhatabın ihtiyaçlarına uygun olmalıdır.

4- Dinî amaca uygun olmalıdır.

5- Düzenli, sistemli ve hiyerarşik olmalıdır.

Sözel dinî iletişimde söz söyleme ve dili etkin kullanma becerisi iletişimin başarısını tayin eden bir faktördür. Bu konudaki güçlükleri aşabilmek için konuşmacının şu hususlara dikkat etmesi gerekir:

- Konuşmada dil kurallarına riayet edilmeli,

- Seçilen kelimeler kast edilenin dışında başka anlamlara gelmemeli,

- Kelimeler düzgün telaffuz edilmeli, birbirine karıştırılmamalı,

- Önemli cümleler vurgulu söylenmeli ve gerektiğinde tekrar edilmeli,

- Her cümle tek başına anlamlı bir bütün oluşturmalı,

- Çok uzun, karmaşık ve birleşik cümlelerden kaçınılmalı,

- Sözler, ses tonlamaları ile jestler ve mimiklerle desteklenmelidir.

İnsanın beden dili olarak nitelendirilen vücut hareketleri, beyinden gelen sinirlerle yönetilir. Zihindeki duygular, düşünceler, anlayışlar sinirler yoluyla vücut organlarının hareketlerine yansır. Bu yansımanın oluşturduğu vücut organlarının hareketlerinin anlamlı bütününe sinir dili denilmektedir. Yüzün asıklığı, kaşların çatıklığı, düşük omuzlar, titrek ses, soluk beniz vb. fizyolojik şekil almalar sinir dili olarak ifade edilir.

Beden dili, fonksiyonu ve kontrol edilebilirliği açısından fizyolojik olan ve olmayan diye ikiye ayrılır. Bedenin dilinin fizyolojik yönü insan metabolizmasının ortaya koyduğu davranışları kapsamaktadır. Metabolizmanın bütün davranışları beyin tarafından sinirler aracılığı ile yönetildiğinden beden dilinin fizyolojik yönü sinir dili olarak nitelendirilir. Bunun dışındaki fizyolojik olmayan saç ve bıyık düzeni, takılar, giysiler de giyim-kuşam olarak ele alınır.

Akademik dinî iletişimlerde iletilmek istenen mesaj, kullanılan araçların oluşturduğu şematik çerçevede biçim alır. İletişimin alıcı tarafındaki kişi daima bir şekilde biçimlenmiş dinî mesaja muhatap olur ve tepkisi buna göre oluşur.

Akademik dinî iletişimlerde din, ahlak ve maneviyat konuşan öğretici konumundaki kişilerin iletişim tarzına yansıyan en önemli sorun, kullandıkları araçlar bütününde görülen onların duygusal güdüleri ve bilinç dışı tepkileridir. Kişiliğimizin bir parçası haline gelmiş duygusal güdülerimiz ile kültür ve birikimlerimizin yönlendirdiği bilinç dışı tepkilerimiz farkında olmadan iletişimlerimizi etkilemektedir.

Sevilen ve beğenilen bir kişinin modellenmesi, örnek alınması, taklit edilmesi sosyal hayatın değişmez kurallarındandır. Bu bakımdan din görevlisi öncelikle kendi kişiliğinin, tutum ve davranışlarının, iletişim tarzının insanlarla ilişkilerde davranış kazandırıcı rolünün bilincinde olmalı, din hizmetlerinde kendi sosyal tutumunun etkileyici ve yönlendirici yönünü ihmal etmemelidir. Cami içi ve cami dışı bireysel ve sosyal nitelikli din hizmetlerinde ideal iletişimler kurabilmek için davranış ve ilişkilerde model bir kişilik ortaya koymak, ustaca söylenen sözlerden çok daha etkilidir.

1- Otoriter ve buyurgan davranmamak.

2- Usandırıcı ve bıktırıcı olmamak.

3- Dostça, samimi ve hasbi davranmak.

4- Esnek olmak, takıntı ve sabit fikirlilikten uzak durmak. 5- Gereksiz ve ilgisiz söz ve davranışlardan kaçınmak.

6- Dinî grup normları ile çatışma veya uyuşma çabası içine girmemek.

7- Eleştirici, sorgulayıcı ve yadırgayıcı davranmamak.

Dinî iletişimde hedef (alıcı) durumundaki insanların olumlu dinî tutum geliştirmedeki başarıları, önemli ölçüde kaynağın iletişim becerisine bağlıdır. Dinî değerleri insanlara aktarma ve onlarda olumlu dinî tutum ve davranışlar geliştirme amacıyla iletişime giren bir kişinin başarı olabilmesi için bazı özelliklere sahip olması gerekir. Bunlar da kaynağın kişisel özellikleri ve kaynağın iletişim becerisi diye ikiye ayrılır.

Güvenilirlik kişinin dürüstlüğü, samimiyeti, bilgi birikimi, konusuna hâkimiyeti, yetenek ve yeterlikleri ile ilgilidir. Eksik ve yanlış bilgiye sahip olan, bir konuyu derli toplu bütünlük içinde net ve anlaşılır biçimde sunamayan bir konuşmacı güvenilirliğini kaybeder. Güvenilirlik kişinin kendine güvenmesi, iç istikrarı, yetenek ve yeterliklerinin farkında olması ile de yakından ilgilidir.

Dinî konularda bilgi veren kişinin güvenilir, inanılır ve alanında uzman biri olması kadar dinleyenler tarafından sevilen biri olması da ikna edicilik bakımından önem taşır. Dinleyenler tarafından sempatik, cana yakın, anlayışlı ve kendilerinden biri gibi görülen konuşmacıların çekiciliği yüksektir. Bencil, kibirli, sosyal ve kültürel aykırılıklar taşıyan, dinleyenlerin ruh dünyasından uzak kimseler iticidirler.