DİN EĞİTİMİ VE DİN HİZMETLERİNDE REHBERLİK

Fiske, iletişimi, herkesin bildiği ancak çok az kimsenin doyurucu bir şekilde tarif edebildiği, araştırmaya elverişli ancak çok sayıda disipliner yaklaşıma ihtiyaç duyulan bir insan etkinliği olarak görür. Ona göre olayı doğru kavrayabilmek için iletişim alanında iki temel yaklaşıma bakılması gerekiyor. Bunlar, Süreç Ekolü ve Göstergebilim Ekolü’dür.

Süreç Ekolü, iletiyi taşıyan araçların seçimi ve kullanılması üzerinde durarak iletişim sürecinin doğru işletilmesi ve unsurlarının etkinliği konuları ile ilgilenir. Bu ekole göre mesajın kendisinden çok iletilme şekli iletişimin başarısını belirlemektedir.

Göstergebilim Ekolü ise, iletilen mesajların mahiyeti ile ilgilenerek bunların insanları nasıl etkilediği üzerinde durur. Bu ekole göre mesaj hem kolay iletilebilir hem de kolay anlaşılabilir olmalıdır. İletişimin başarısızlığı, iletişime giren verici ile alıcı arasındaki bilgi, kültür ve anlayış farkından kaynaklanır (Fiske, 1996).

İletişimin, kaynaktan çıkan mesajın uygun araçlarla alıcıya ulaştırılmasıyla sonuçlanan tek yönlü bir işlem olarak açıklanmasına doğrusal model denilmektedir. Buna göre iletişim bilgi, haber, fikir ve kanaatlerin, istenilen kişi veya kişilere aktarılmasından ibarettir. Aktarılan iletinin doğru olarak alıcıya ulaştığı varsayımına dayanan bu modelde kaynak, mesaj, kanal ve alıcı olmak üzere dört unsur bulunmaktadır. İletişimin başarısı için mesajın üretilmesi ve iletilmesi hususunda bu dört unsurun birbirleri ile uyumlu çalışması gerekir.

Doğrusal modelinin en önemli açmazı olan mesajın doğrulanamaması sorunu geribildirim unsuru ile çözüme kavuşturulunca iletişimin tek yönlü doğrusal bir süreç olmadığı anlaşıldı. Geribildirimle süreç başa döndüğünden iletişimin dairesel bir döngü olduğu gerçeği ile karşılaşıldı. Buna göre iletişim sürecinin dört temel unsuru değişmemekle birlikte bunlara, mesajın alıcıya doğru ulaşmasını güvenceye alan beşinci bir unsur olarak geribildirim eklenmiş olmaktadır. Yansıma da denilen bu beşinci unsur mesaja muhatap olan alıcının cevabı olarak devreye girdiğinde süreç alıcıda sonlanmayıp devam etmiş olmakta, mesajı almış olan kişi kaynak durumuna, iletmiş olan kişi de alıcı durumuna gelmiş olmaktadır. Alınan geribildirim üzerine düzeltme veya onaylama yapıldığında süreç tekrar ilk halini almaktadır. Böylece iletişim süreci dairesel bir döngü halinde sürüp gitmektedir.

Mesaj; bilgi konusu içinden muhataba iletilmek üzere kaynak tarafından belirlenen ve alıcının ihtiyacına uygun olacak şekilde düzenlenen kısmıdır. Örneğin zihnimizde komşuluk konusunda komşuluğun önemine, komşuluk ilişkilerine, komşuluk haklarına, kötü komşunun zararlarına dair birçok bilgi vardır. Komşuluğun önemine dikkat çeken bir mesajı muhatabımıza iletmek istediğimizde önce bunlardan maksadımıza uygun bir seçim yaparız. Buna mesaj düzenleme denir. Sonra da bunu en güzel ifade edecek kelimeler ve cümleler bularak onlarla dile getiririz. Buna da kodlama denir.

İletişimi dairesel bir işlem olarak benimseyen, ancak geribildirimi yeni bir mesaj kabul eden bir görüş daha vardır. İşlemsel model denilen bu görüşe göre, iletişimde kaynak ve alıcı diye tanımlayacağımız taraflar yoktur; her iki taraf aynı zamanda hem kaynak hem de alıcıdır. Çünkü kaynağın alıcıdan geribildirim alması, aynı anlam konusunda olsa bile ayrı bir ileti olarak kabul edilir. Bu modele göre iletişim, tek bir kişinin (kaynağın) becerisine ve yeteneklerine bağlı olarak yürütülen bir süreç değil, iki tarafın birlikte yapabildiği ve birlikte başarabildiği bir etkinliktir.

Kullanılan araçların çeşidi kadar iletişim şeklinden bahsetmek mümkün ise de araçların ortak özellikleri ve yöneldikleri duyu organları bakımından iletişim şekillerini gruplara ayırmak daha uygun ve pratiktir. Sınıflandırmayı sadece sözlü iletişim ve sözsüz iletişim diye iki maddede yapanlar olduğu gibi buna bir de görsel iletişimi ekleyerek üçe çıkaranlar da vardır. Araçların nitelikleri, kullanım farklılıkları ve bıraktıkları etki dikkate alındığında iletişimleri sözlü, yazılı, nesnel ve duygusal diye dört gruba ayırmak daha açıklayıcı olmaktadır.

Sözlü iletişim, mesajın sözlerle iletildiği iletişim şeklidir. Sözler ilk insanla birlikte var olan, bir insan grubu (toplum) içinde belirlenmiş ortak anlamları taşıyan sembollerdir. Belli kurallarla ilişkilendirilen sözlerin toplamı, insanlar arasında temel iletişim aracı olan dili meydana getirir. İletişimde kaynak kişi iletmek üzere zihninde biçimlendirip hazırladığı mesajı, kullandığı dilin sözleri ile ifade eder, yani anlamları seçtiği kelimelere yükler. Buna iletişim dilinde mesajın kodlanması denildiği daha önce açıklanmıştı.

Yazılı iletişim, konuşmada kullanılan sembollerin ses kanalı ile değil de yazı kanalı ile kurulan iletişim şeklidir. Aslında yazı, konuşulan dilin kâğıt üzerindeki çizimlerinden, söz de ağızdan çıkan seslerinden ibarettir. Her ikisi de insan hafızasında kelimeleri, cümle yapısı, tamlamaları ve kuralları ile var olan dilin iki farklı şekilde tezahürüdür. Yazı dili ve konuşma dili diye ayırdığımız şey dilin kendisi değil, onun dışa yansıtılış biçimidir. İnsan konuştuğu dili, yazının dışında el, yüz, vücut hareketleri ile de dışa yansıtabilmektedir ki, buna da beden dili denilmektedir.

Halkla ilişkiler alanında giyim, kuşam, nezaket ve zarafet hususları ön plana çıkmaktadır.

Göstergebilim Ekolü, iletilen mesajların mahiyeti ile ilgilenerek bunların insanları nasıl etkilediği üzerinde durur.

Süreç ekolü, iletiyi taşıyan araçların seçimi ve kullanılması üzerinde durur. İletişim sürecinin doğru işletilmesi ve unsurların etkinliği konuları ile ilgilenir. Mesajın kendisinden çok iletilme şekli iletişimin başarısını etkiler. Fiske’nin öne sürdüğü iletişimdeki iki temel yaklaşımdan biri Süreç ekolü, diğeri Göstergebilim ekolüdür. D şıkkında yer alan “İletilen mesajın mahiyeti ile ilgilenir ve insanları nasıl etkileyeceği üzerinde durur.” ifadesi ise Göstergebilim Ekolünün özelliğidir.

A, B, ve C şıkları Süreç ekolünün özelliklerini ifade eder. E seçeneğinde ise İletişimin başarısı verici ve alıcı arasındaki bilgi benzerliğine dayanır ifadesi Süreç ya da Göstergebilim ekolüne ilişkin doğru bir ifade değildir. D şıkkında yer verilen ifade ise Göstergebilim Ekolünün özelliğidir.

A ve B seçeneklerinde yer alan ifadeler, akademik iletişimin özelliklerini belirtir. D ve E seçenekleri ise yaşantısal iletişimin özellikleridir. C şıkkında yer verilen ifade ise İlişkisel iletişimin özelliğidir.

A, B, C, ve E şıklarında yer verilen ifadeler duygusal iletişimin özelliklerini belirtir. Ancak, D’de belirtilen nesnel bir iletişim şeklidir ifadesi doğru bir ifade değildir.Nesnel iletişim, diğer adıyla görsel iletişim, başlı başına bir iletişim şeklidir.

I, II, ve III maddelerinde yer verilen ifadeler Akademik iletişimin özellikleridir. İşlemsel, Doğrusal ve Dairesel iletişim modelleridir ve birbirinden farklı iletişim şemalarını ifade eder. Duygusal iletişim, araçların kullanımlarına göre oluşturulan iletişim şekilleriden biridir. Akademik iletişim ise alanlara göre iletişim türlerinden biridir ve diğer iletişimlerden ayıran üç temel özelliği sadece öğretim ve bilgilendirme amaçlı olması, öğretici konumdaki kaynak kişinin sistemin en temel ögesi ve sürecin başarısından sorumlu olması ve tesadüfi değil planlı olarak yürütülen bir süreç olmasıdır.

A, B, C, ve E şıklarında yer verilen ifadeler iletişimin yerine getirmesi gereken görevlerdendir. Ancak D’ de yer verilen ifade bu görevlerden biri değildir.

B, C ve E şıklarında yer verilen bilgiler dairesel iletişim modelinin özellikleridir. D’de belirtilen ifadede, Deşifre unsuru dairesel modelde mevcuttur. Ancak, A şıkkında belirtildiği gibi, işlemsel iletişim modelinde, kaynak ve alıcı diye tanımlanan taraflar yoktur; her iki taraf hem kaynak hem alıcıdır. Her iki taraf da birbirine mesaj alıp veriyorsa iletişim aynı zamanda bir paylaşım ve alışveriştir. Dolayısıyla, iletişim paylaşıldıkça var olan şeydir.

İletişim olgusu çerçevesinde insan insana iletişim ve kitle iletişimi olmak üzere iki kavram mevcuttur. Birinde iletişim tek yönlü iken diğerinde çift yönlüdür. Kavramın kullanım alanı hitabet ve beşeri münasebetlerle sınırlı değildir; eğitim, propaganda, haberleşme, halkla ilişkiler alanlarında, din eğitimi ve din hizmetleri faaliyetlerinde, dil, kültür, diploması gibi alanlarda, psikoloji, sosyoloji, yönetim bilimi gibi bir çok bilim alanında iletişim kavramı bir ilgi alanıdır. A’da belirtildiği gibi, birçok yaklaşımın kavram açıklamasında ortak nokta iletişimin bireyler arasında bilgi, duygu, değer ve düşünce paylaşımı olmasıdır.