DİN EĞİTİMİ VE DİN HİZMETLERİNDE REHBERLİK

Genellikle 2-6 yaşları arası ilk çocukluk dönemi olarak kabul edilir. Ortalama olarak 6 ile 11-12 yaşları arası Son Çocukluk Dönemi olarak tanımlanır.

Çocukların sorularına verilecek cevaplarda şu hususlara dikkat edilmelidir:

Çocuk neyi sormuşsa ona cevap verilmeli, soru cevaplandırılmadan önce soruyu sordurtan sebepler öğrenilmeye çalışılmalıdır.

Anne babanın cevaplamakta zorlandığı sorularla karşılaştığı durumlarda, soruyu cevaplamadan geçiştirmek, çocuğu susturmak, konuyu değiştirmek, asıl ifade etmesi gerektiğini bilmediği halde cevaplamaya çalışmak gibi tavır takınmaları doğru değildir.

Çocuğun sorduğu her soruyu, din öğretimi için bir fırsat bilerek, doğrudan Allah ile ilişkili olarak cevaplamak da doğru değildir.

Ne herhangi bir suçun faili, ne de herhangi bir cezanın muhatabı olacak kadar yetkin ve sorumlu olmayan çocuğa, Allah’ı bir korku objesi olarak tanıtmanın hiç bir anlamı ve gereği yoktur.

Çocuk, ilk elden değil de, evrendeki her şeye ibret gözüyle bakmasını öğrenerek, sebep sonuç ilişkisi kurmaya çalışarak, sebepler zincirinin nihaî bir halkası olarak Allah’ı tanıması ve bilmesi daha doğru olacaktır.

Bu temelin oluşmasını sağlayan koşullar:

Çocuklar ailede sevgi ile ve güven içinde büyütülürse,

Çocukların zihinsel gelişimi desteklenir ve öğrenme istekleri canlı tutulursa,

Çocuklar güven içinde büyür ve hayata olumlu gözlerle bakabilirlerse,

Çocukların hayal gücü beslenir ve zenginleştirilirse,

Çocuklar tabiat sevgisi ile büyür, tabiatta olanla ilgilenirse vb.

Ailede din eğitiminin dayandığı temel, sevgi ve güven duygularıdır. Çocuğun ailede sevgi ve güvene dayalı bir atmosfer içinde büyümesi onun gençlik ve yetişkinlik çağlarında inanan bir insan olması, dinini sevmesi, Allah’ı sevmesi ve O’na güven duymasının ön şartıdır.

Dinle ilgili sorular ve şüpheler ergenlik döneminde yaygın olarak görülür. 14–18 yaşları arasında imanla ilgili şüphe, kararsızlık ve çatışmalar ortaya çıkabilir.

İnsan hayatında 40 yaşın bir dönüm noktası olduğu kabul edilir. Bu yaşla birlikte, kişi artık ömrünün önemli bir kısmını geride bıraktığını ve yaşamın sınırlı olduğunu algılamaya başlar. Kişi artık önündeki zamanın kısaldığını fark eder ve hayatın kaçınılmaz olarak ölümle son bulacağı duygusu kendini hissettirir. Çocukların evden ayrılması, aile bireylerinin ve dostların kaybı, yakınların ölümü, vb. olaylar kişiyi hayatın anlamı üzerinde düşünmeye zorlar. Buna paralel olarak, o güne kadar ki başarılarını, hedeflerini, isteklerini gözden geçirir.

Yetişkinlik dönemi din eğitiminin ilkeri:

Yetişkinlerin değer ve anlam duyguları beslenmelidir.

Problem merkezli bir öğretim tarzı benimsenmelidir

Dini konular, soyut bir anlatım tarzında sunulmak yerine örnekler, hikayelerle daha somut bir hale getirilmelidir.

Öğretim zamanı ve süresi konusunda esnek davranılmalıdır.

Yetişkinlerin dinî etkinliklere katılımları teşvik edilerek, özellikle ileri yaşlarda toplumsal ilişkileri canlı tutulmaya çalışılmalıdır.

Hz. Peygamber, “Her çocuk fıtrat üzere doğar. Sonra anne babası onu ya Yahudi, ya Hıristiyan, ya da Mecusi yapar. Eğer anne babası Müslüman iseler, çocuk da Müslüman olur.” (Müslim, Kader, 22, 25) buyurarak insanın belli bir dinî gelişim potansiyeli ile dünyaya geldiğini, daha sonradan çevrenin etkisiyle farklı dinî inançlara yöneldiğini ifade etmiştir. Söz konusu hadisin çeşitli varyantlarından ve devamında verilen örnekten de anlaşılacağı gibi, “insanın dinî gelişimi için gerekli öz” anlamındaki fıtrat hali, çocuk konuşmaya başlayıncaya kadar devam eder. Bu da yaklaşık 2 yaş civarıdır.

Genellikle 2-6 yaşları arası ilk çocukluk dönemi olarak kabul edilir. Yürüme ve konuşma gibi özgürlük ve güç duygusu veren başarıların yaşandığı 2. yaş, çocuk için âdeta bir mutluluk çağıdır. Çevresindeki her şey, artık onun ilgisini çeker, merakını uyandırır. Bu çağda en çok kullanılan sözlerden biri “görmek istemek” olur. Yaklaşık 2,5-3 yaşlarında çocuklar dinî sorularla ilgilenmeye başlar. 4-5 yaşlarına doğru bu ilgi doruğa ulaşır. Bazen, yetişkinlerin cevap vermekte zorlandıkları sorular sorarlar.

İlk çocuklukta, yaşanılan dünyaya olan ilgi ve bu dünyanın sırlarını merak duygusu oldukça güçlüdür. Çocuk, nereden ve nasıl geldiğini düşünür ve sorar. Kendi varoluşuna dair bilgi sahibi olmak çocukta adeta vazgeçilmez bir duygudur. Bu dönemde Allah, melek, peygamber, cennet, cehennem, şeytan kavramları henüz sırlarla örtülüdür; fakat çocuk bunlar üzerindeki sır perdesinin kalkmasını içten içe ister ve tatmin edici bir cevap bulamamanın rahatsızlığını hisseder.

Çocukta ahlâk ve adalet duygularının gelişmesinde de anne baba tutumlarının büyük etkisi vardır. Bedensel ihtiyaçları yanında çocuğun sevgi, şefkat ve ilgi gibi ruhsal ihtiyaçlarının karşılanmasında en etkin rolü üstlenmiş olan annenin disiplin anlayışı, çocuğun vicdanının şekillenmesinde derin izler bırakır. Bunun yanında babanın disiplin ve otoritesinin, güç ve aktivitesinin de çocuğun vicdan gelişiminde, annenin rolünü bütünleyici bir etkisi bulunmaktadır. Ailede ana-baba tutumları, çocuğun kişilik ve benlik gelişimini etkileyen önemli çevre faktörlerindendir.

Çocuk gelişimi ile ilgili eserlerde ortalama olarak 6 ile 11-12 yaşları arası Son Çocukluk Dönemi olarak tanımlanır. Bilişsel gelişimleri açısından bu dönemi, orta çocukluk (7-9) ve ileri çocukluk (10-12) olmak üzere farklı aşama halinde ele almak da mümkündür.

Gelişim psikolojisi açısından insan, bülûğ ile başlayan ergenlik döneminde, akıl ve kavrama gücü bakımından, sorumluluğu kabul edebilecek asgari olgunluğa ulaşır. Özellikle din ve ahlâk gelişimi itibariyle çocuk, yaklaşık on iki yaşlarında dini anlamaya ve ona yakın ilgi göstermeye başlar. Onun için bu yaşlar, psikolojide “dinî uyanış” veya “dinî gelişim çağı” gibi ifadelerle tanımlanmaktadır. Çocukta soyut kavramları anlama kapasitesi de bu yaşlarda gelişip olgunlaşmaya başlar. Bunun yanında olayları birleştirme ve onlar hakkında bir sonuca ulaşma kabiliyeti ancak, ortalama olarak çocuk 15 zekâ yaşını tamamladığında açıkça görülür.

Gençlik, kendisinden başlayarak var olan her şeyin sorgulandığı, eski bir deyimle “künhüne vâkıf olma” duygusunun güçlü bir şekilde hissedildiği bir dönemdir.

Yetişkinlik dönemi, gelişim özellikleri bakımından ilk yetişkinlik, orta yetişkinlik ve son yetişkinlik (yaşlılık) olmak üzere üç safhada incelenir. Bunların her birinin kendine has birtakım hususiyetleri vardır.

Genç yetişkinlik olarak da isimlendirilen bu dönem 18-22 ile 35-40 yaşları arasını kapsar. İnsan hayatının pek çok açıdan en yoğun olduğu bir dönemdir. Birey, evlenme, iş sahibi olma, yuva kurma vb. geleceğini etkileyen ve belirleyen önemli kararları bu dönemde alır.

Çocukta ahlâk ve adalet duygularının gelişmesinde de anne baba tutumlarının büyük etkisi vardır.

“insanın dinî gelişimi için gerekli öz” anlamındaki fıtrat hali, çocuk konuşmaya başlayıncaya kadar devam eder. Bu da yaklaşık 2 yaş civarıdır.

Genellikle 2-6 yaşları arası ilk çocukluk dönemi olarak kabul edilir

Dinî gelişimle ilgili yapılan araştırmalara göre, Türkiye’de çocuklar 7 yaşından itibaren inançla ilgili konularla yakından ilgilenmekte ve 10-12 yaşlarından itibaren de metafizik alana ilişkin sorular sormaktadırlar.