DİN EĞİTİMİ VE DİN HİZMETLERİNDE REHBERLİK

Bireysel farklılıkların başka bir kısmı da çevresel etkilerle oluşur. Aynı yaşlarda ve birbirine yakın gelişimsel özelliklere sahip oldukları halde birbirinden farklı çevrelerde yaşayan insanlar, bulundukları yerin şartlarından etkilenirler. Dinî ve kültürel farklılıklar, iklim koşulları, toplumsal yapı ve sosyal hayat, gelenek ve görenekler ve daha pek çok şey, çevresel etkiler kapsamında sayılabilecek hususlardır. Birey, içinde yaşadığı çevrenin bu şartlarından zamanla etkilenir. Bir kısım filozofların, “insan çevrenin ürünüdür” şeklindeki tanımlamaları, çevrenin birey üzerindeki etkisini ortaya koyan güzel bir ifade biçimidir. Çevresel faktörlerin birey üzerindeki etkisi, bizi, farklı çevrelerin farklı özelliklere sahip bireyler ortaya çıkaracağı sonucuna götürür.

Bütünlük, genel anlamda, “her şeyin, bir başka şeyle ilişkili ve bağlantılı olduğu” düşüncesinden kaynaklanır. Eğitimde bütünlük, öğrencinin beden- sel, zihinsel, duygusal, ahlâkî ve toplumsal yönleriyle bir bütün olarak ele alınması, birine önem verilirken diğerinin ihmal edilmemesi gerektiğini ifade eder.

Din eğitimi açısından bütünlük, insanı sadece bir kaç yönü ile değil, bütün fıtrî kabiliyetlerini geliştirmeyi ifade eden bir kavramdır. Büyük mütefekkir Muhammed İkbal’in ifadesiyle, “din, ne mahza tefekkür, ne sırf histir, ne de ancak amel.” Din eğitimi ve öğretimi de ne sadece zihinsel bir çaba, ne sırf duygusal bir ifade ve ne de bedensel bir hareket ile gerçekleşebilecek bir faaliyet olacaktır.

Genel anlamda yöntem, “hedefe ulaşmada izlenen en kısa yol” olarak tanımlanır. Eğitim öğretim sürecinde, öğrenme olayını gerçekleştirmek amacıyla başvurulan tüm yollara da öğretim yöntemleri denir. Öğretim yöntemleri, eğitim hedeflerinin gerçekleştirilmesinde ve eğitim durumlarının düzenlenmesinde çok önemli bir yere sahiptir.

Anlatım yöntemi gibi, soru-cevap yöntemi de eğitim tarihi kadar eski bir öğretim yöntemidir. Sokrates tarafından bir öğretim metodu olarak kul lanıldığı için Sokrates yöntemi ve bulduru yöntemi olarak da bilinir. Ayrıca, eski kaynaklarımızda isticvab adıyla anılır. Öğretmenin, öğrencilere bir konu ile ilgili sorular sorması ve bu sorulara aldığı cevaplardan yeni sorular üreterek soru-cevap süreci içinde öğrencinin konuyu kavramasını sağlamaya dayalı bir yöntemdir. Öğretime, öğrencilerin merakını uyandıran bir soru ya da problem ile başlanır. Öğrenciler bazı tahminlerde bulunmaya veya çözüm önerileri sunmaya teşvik edilirler.

Her alanda olduğu gibi din eğitimi alanında da eğitim sürecine ve niteliğine etki eden, din eğitimi ve öğretiminde kullanılacak yöntem ve tekniklere esas teşkil eden birtakım ilkeler bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri; bireysellik, bütünlük, açıklık ve amaca dönüklük ilkeleridir. Buluş ise bir öğretim stratejisidir.

Sunuş yoluyla öğretim stratejisi, açıklayıcı, yorumlayıcı bir yaklaşımla kavram ve genellemelerin öğretildiği, konunun öğretmen tarafından öğrenmeye en uygun şekilde organize edilerek sunulduğu, öğretmen-öğrenci arasında yoğun bir etkileşimin yaşandığı bir öğretim stratejisidir. Sunuş yoluyla öğretme yaklaşımında, öğretmen öğrencilerin derse aktif bir şekilde katılımını sağlamaya çalışır. Öğretmenin rehberliğinde kavramlara ve genellemelere kendisi ulaşır ilkesi ise buluş yoluyla öğretim stratejisinin bir özelliğidir.

Öğretim yöntem seçimini etkileyen faktörler şunlardır:

Dersin muhtevası

Öğrencilerin özellikleri

Öğretmenin özellikleri

Zaman, maliyet ve fiziksel imkanlar.

Buluş yoluyla öğretim stratejisinin öğretim yöntemleri:

Soru-Cevap

Örnek Olay İncelemesi

Problem çözme

Grup Çalışması ve Tartışmadır.

Gösterip Yaptırma ise Sunuş yoluyla öğretim stratejisinin öğretim yöntemleriarasında yer almaktadır.

Sözlü anlatıma dayalı birçok dersin, özellikle sosyal derslerin öğretiminde sıkça kullanılan ve neredeyse insanlık tarihi kadar eski bir yöntemdir. Genel olarak, konuları bir sıraya ve düzene göre anlatma ve açıklama metodu olarak bilinir. Takrir ve düz anlatım adlarıyla da anılan bu yöntem, sadece okullarda değil, toplumsal etkinliklerin büyük bir bölümünde vazgeçilmez konuşma ve öğretim yolu olarak kabul görmüş, geçmişte yüksek bir mevkie sahip olmuştur. Eğitimcilerin çoğu, bu metodun olabildiğince az kullanılmasından yanadırlar. Hatta, öğrenciyi pasifleştirdiği, insanı adeta bilgileri emen bir sünger konumunda gördüğü, çoğu zaman öğrencilere soru sorma ve düşüncelerini açıklama fırsatı vermediği için, anlatım yönteminin en etkisiz yöntemlerden biri olduğunu ifade edenler de olmuştur.

Anlatım yöntemi kullanılırken dikkat edilmesi gereken hususlar:

Öğretmen, anlatımı araç ve gereçlerle zenginleştirmeli; anlatım sırasında diğer öğretim materyallerinden yararlanmalıdır.

Anlatım yöntemini kullanırken öğretmen, mesajların öğrenciye ulaşıp ulaşmadığını, anlattıklarının doğru anlaşılıp anlaşılmadığını sürekli kontrol etmelidir.

Öğretmenin konuşma tarzı, ses tonu, hareketleri, jest ve mimikleri, görünümü, giyim kuşamı, anlatımındaki açıklığı ve öğrencilerle göz teması, bu yöntemi başarılı bir şekilde uygulamada etkili olan hususlardır.

Anlatım süresi, dinleyicileri sıkmayacak, dikkatlerinin dağılmasına meydan vermeyecek uzunlukta olmalı, konunun içeriğine, dinleyici kitlesinin yaş ve ilgi düzeylerine de bağlı olmakla birlikte, 15-20 dakikayı aşmayacak uzunlukta olmasına dikkat edilmelidir.

Öğretim yapacak kişi konuya çok iyi hazırlık yapmalıdır.

Sokrates tarafından bir öğretim metodu olarak kullanıldığı için Sokrates yöntemi ve bulduru yöntemi olarak da bilinir.

Bu yöntemin uygulanma süreci şöyle açıklanabilir:

Her alanda olduğu gibi din eğitimi alanında da eğitim sürecine ve niteliğine etki eden, din eğitimi ve öğretiminde kullanılacak yöntem ve tekniklere esas teşkil eden birtakım ilkeler bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri; bireysellik, bütünlük, açıklık ve amaca dönüklük ilkeleridir. Akılcılık bu ilkeler arasında yer almaz.

Bireysel farklılıkların başka bir kısmı da çevresel etkilerle oluşur. Aynı yaşlarda ve birbirine yakın gelişimsel özelliklere sahip oldukları halde birbirinden farklı çevrelerde yaşayan insanlar, bulundukları yerin şartlarından etkilenirler. Dinî ve kültürel farklılıklar, iklim koşulları, toplumsal yapı ve sosyal hayat, gelenek ve görenekler ve daha pek çok şey, çevresel etkiler kapsamında sayılabilecek hususlardır.

Din eğitimi açısından bütünlük, insanı sadece bir kaç yönü ile değil, bütün fıtrî kabiliyetlerini geliştirmeyi ifade eden bir kavramdır. Büyük mütefekkir Muhammed İkbal’in ifadesiyle, “din, ne mahza tefekkür, ne sırf histir, ne de ancak amel.” Din eğitimi ve öğretimi de ne sadece zihinsel bir çaba, ne sırf duygusal bir ifade ve ne de bedensel bir hareket ile gerçekleşebilecek bir faaliyet olacaktır.

Soyut konular, mümkünse somut örneklerle açıklanmalıdır. Eğitimci, zihnindeki bilgiyi ve gönlündeki duyguyu muhatabı ile paylaşırken üstü kapalı ifadelerden, anlaşılmaz terkiplerden, soyut ifadelerden mümkün oldukça kaçınmalıdır. Yine o, ders konusunu işlerken ve düşüncelerini ifade ederken, öğrencinin seviyesine dikkat etmeli, onun bildiği kelimelerle ve onun kavrayabileceği cümlelerle anlatmayı tercih etmeli, onun yakın çevresinden ve yaşantılarından örnekler vererek anlatılanları anlaşılır kılmayı bilmelidir. Konuları anlatırken, somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene, yakından uzağa doğru bir yaklaşım sergilemeli ve tedrici bir yol izlemelidir.

Allah Teâlâ, ilahî kitapları insanlar düşünüp öğüt alsınlar diye göndermiştir. Kur’an’ın gönderiliş sebebi olarak da, insanları karanlıklardan aydınlığa çıkarmak, dalaletten hidayete ulaştırmak ve doğru yola iletmek olduğu belirtilir. Peygamberlerin gönderilişlerinin de aynı amaca yönelik olduğu görülür.

Eğitim öğretim sürecinde, öğrenme olayını gerçekleştirmek amacıyla başvurulan tüm yollara da öğretim yöntemleri denir. Öğretim yöntemleri, eğitim hedeflerinin gerçekleştirilmesinde ve eğitim durumlarının düzenlenmesinde çok önemli bir yere sahiptir. Uygun öğretim yöntemleri kullanılması durumunda, öğrenmeler daha kısa sürede ve daha kolay bir şekilde gerçekleşir, daha kalıcı olurlar.