DİN EĞİTİMİ VE DİN HİZMETLERİNDE REHBERLİK

Kur’an-ı Kerim’de “î’sâr” olarak geçen diğergamlık kavramı, “başkalarını da düşünmek, onların haklarını ve menfaatlerini kendinden önce tutmak” demektir. Diğergamlık, din hizmetlerinde rehberlik yapanların önemli bir vasfıdır.

Hidayet ve İrşad, dinin öğrenilmesi ve öğretilmesi, yaşantımıza anlam ve mutluluk katan kurallarının hayatımıza aktarılması için din hizmetlerinde rehberlik alanında kullanılan ifadeler arasında yer almaktadır.

Müşavere ya da diğer bir deyişle danışma, ‘bir konu üzerinde karşılıklı görüş bildirme, doğru bir karar oluşturmak için görüş alış-verişinde bulunmak’ demektir.

‘İnsanlara hak yolu göstermek, eksiklerini gidermelerine yardım etmek, hatalarını düzeltmek suretiyle olgunlaştırmak ve doğru yola sevk etmek’ anlamında kullanılan kavram İrşad’dır.

Muhtesib devlet tarafından resmen tayin edilir.

Muhtesib görevini bir kenara bırakarak başka işlerle meşgul olamaz. Ancak mürşid isterse irşad ve rehberlik dışında başka işlerle de uğraşabilir.

Dini konularda rehberliğin kendine has ilkeleri vardır. Bunlardan bazıları; konuyla ve sorunla sınırla kalmak, baskı ve zorlama yapmamak ve muhatabın anlayışına uygun üslup kullanmaktır.

Dini rehberlik gerektiren konuların üç grup halinde ele alınması mümkündür. Bunlar; inanç ve ibadetler, sosyal yaşantılar ve bireysel dini sorunlardır.

Hasbîlik dini rehberlikte bulunanların sahip olması gereken özellikler arasındadır.

Kur’an-ı Kerim’de ‘i’sâr olarak geçen bu kavram, ‘başkalarını da düşünmek, onların haklarını ve menfaatlerini kendinden önce tutmak’ demektır.

Din görevlisinin en önemli irşad ve rehberlik aracı olarak görmesi gereken sözlü irşad araçları vaaz ve hutbelerdir.

Din hizmetleri, imamlık, vaaz, hutbe, cenaze ve defin, toplu dua, rehberlik, irşat, uzlaştırma gibi din görevlisinden beklenen bütün işler anlamına gelmektedir. Kitap satma din hizmetlerinden biri değildir.

Müşavere ya da diğer bir deyişle danışma, “bir konu üzerinde karşılıklı görüş bildirme, doğru bir karar oluşturmak için görüş alış-verişinde bulunmak” demektir. Benzer anlamlar taşıyan “şûra” ve “istişare” kelimeleri de müşavere kelimesi ile aynı kökten gelmektedir. Yine aynı kökten gelen “Müşavir” kelimesi danışman, “Müsteşar” kelimesi de danışılan kişi demektir. Müşavere, bir sorunu tek başına çözememe, doğru bir sonuca varabilmek için başka birisinin veya birilerinin görüş ve düşüncelerine başvurma ihtiyacının sonucu olan bir yardım ilişkisidir. Müşavere, Kur’an’da Müslümanların nitelik ve hareket tarzlarından biri olarak sunulmaktadır: “Onların (iman edip de Rabbine güvenenlerin) işleri, aralarında müşavere (danışma) iledir.” (Şûrâ 42/38). Allah Teâlâ, insanların doğru kararlar vererek, doğru işler yapmalarını istediği için ve danışılarak alınan kararlar sonucu yapılan işlerin doğruluk şansının daha fazla olması hasebiyle Hz. Peygamberin şahsında bütün müminlere, işlerinde birbirlerine danışmalarını emretmektedir: “(Ey Peygamber!) İş hakkında onlara danış.” (Al-i İmran 3/159). Bu ayetler, Müslümanların bir ortak akıl oluşturmak ve birlikte karar vermek suretiyle hayatta daha güvenli yol tutmalarını sağlamak bakımından müşavere ilişkisinin çok önemli olduğunu göstermektedir. Ancak bu ilişkinin doğru ve sistematik bir şekilde yürütülebilmesi ve başarılı sonuçlar elde edilebilmesi için bunun dinî danışma ve rehberlik anlayışı çerçevesinde ele alınması gerekmektedir.

Tebliğ, kelime olarak “Allah’ın emirlerini, kullarına duyurmak, bildirmek” anlamına gelir. Kur’an-ı Kerim’de peygamberlerin bir görevi de tebliğ’dir ve bu kavram farklı ifadelerle birçok ayette geçer. “De ki, Allah’a ve peygamberine itaat edin. Eğer yüz çevirirseniz, artık onun üzerine düşen, sadece kendisine yüklenen vahyi duyurma ve açıklama görevidir. Sizin üzerinize düşen de, size yüklenen itaat görevidir. Eğer ona itaat ederseniz, doğru yolu bulursunuz. Peygamberin üzerine düşen, apaçık bir tebliğden başkası değildir.” (Nûr 24/54).

Toplumsal hukuk alanında önemli görüşleri bulunan İslâm bilgini Mâverdî tarafından, el-Ahkâmu’s-Sultâniyye adlı eserde ortaya konulan hususlardır. Mâverdî, adı geçen eserinde irşad ve rehberlik göreviyle görevlendirilmiş mürşid-rehber ile devlet tarafından asayiş ve düzeni sağlamak amacıyla görevlendirilen muhtesib arasındaki farkları ortaya koyar. Söz konusu bu farklar aynı zamanda irşad ve rehberlik hizmetiyle ihtisab faaliyeti arasındaki önemli ayrımı tespit etmemize imkan sağlar. Yine bu bilgiler, irşad ve rehberlik hizmetleriyle ilgilenen kişilerin yetki ve sorumluluklarını da belirler.

Muhtesib yaptığı hizmete karşılık maaş alır. Mürşidin böyle bir karşılık beklentisi olamaz.

Dinî rehberlik gerektiren konuların üç grup halinde ele alınması mümkündür:

İnançsızlık.

Batıl inançlar.

Bid’atler.

Dinî niteliğe bürünmüş yanlış gelenekler.

Kötü alışkanlıklar (içki, kumar vs.)

Zorla evlendirmeler.

Töre cinayetleri.

Kan davaları.

Kazalar ve felaketler (sel, deprem, yangın)

Derin duygusal etkilere sahip olaylar (doğum, ölüm, evlenme, iflas, terfi)

Hastalık ve manevi huzursuzluklar.

Fakirlik, düşkünlük, çaresizlikler

İnançsızlık, sosyal yaşantılar başlığı altında yer almamaktadır.

Kur’an-ı Kerim’de “î’sâr” olarak geçen bu kavram, “başkalarını da düşünmek, onların haklarını ve menfaatlerini kendinden önce tutmak” demektir. Diğergamlık, din hizmetlerinde rehberlik yapanların önemli bir vasfıdır. Kur’an-ı Kerim’de, “kendileri ihtiyaç içinde oldukları halde başkalarını kendilerine tercih ederler.” (Haşr 59/9) ayeti, evindeki tek kişilik yemeği misafirine ikram ederek geceyi aç geçiren bir Ensar ailesi (Medine’nin yerli halkı) hakkında nazil olmuştur. Diğergamlığın en büyük örneği Hz. Peygamber’dir. Çünkü o, en büyük şefaat hakkını ümmeti için kullanmak üzere Allah Teâlâ’ya niyazda bulunmuştur.

Din hizmetlerinin karşılık ve menfaat beklenmeden yapılmasına hasbilik denmektedir. Peygamberlerin hepsinin, “Bu hizmetime karşılık sizden hiçbir ücret beklemiyorum. Benim ücretimi verecek olan Âlemlerin Rabbi’dir.” (Hûd 11/29, 51) ifadeleri hasbîliğe örnektir. İrşad ve rehberlik faaliyetlerinin karşılık beklenmeden yapılması anlamında, “hasbeten lillah”, “rızâen lillah” gibi deyimler kullanılır. Sadece Allah için ve Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için yapılan hizmetlere karşılık herhangi bir maddi menfaat beklemek, böylesine ulvî hizmetin bayağı karşılıklarla bir tutulması anlamına gelir.

Spor salonları dini hizmetlerde rehberlik alanlarından biri değildir.