DİN EĞİTİMİ VE DİN HİZMETLERİNDE REHBERLİK - Deneme Sınavı - 8

Tarihe bakıldığında görülecektir ki, bütün dinler ve kültürlerde, canı, aklı, dini, malı ve nesli korumak esastır. Cinayet, yol kesme, hırsızlık, haksız yere adam öldürme, ırza tecavüz, gasb, içki, zina ve rüşvet her devirde yasak kapsamındadır.

İslâm dini özellikle kişilik haklarına dikkat etme konusunda çok titizdir. Hem de meseleye sadece insan hakkı olarak bakmaz. İslâm tefekkürü ile yetişen Yunus Emre, şöyle demektedir: “Benim bir karıncaya ulu nazarım vardır!”

İlke; sözlükte, “başka şeylerin kendisinden türediği ilk madde, öğe, unsur; temel düşünce, temel inanç; temel bilgi; her türlü tartışmanın dışında sayılan öncül, mebde, prensip ve doğru davranış kuralı” olarak tarif edilir. Felsefi bir terim olarak ilke,“zamansal, mantıksal, epistemolojik ya da ontolojik düzende ilk olana verilen addır.”

Yani zekâ düzeyleri, duygu durumları ve yetenek alanları gibi doğuştan getirilen farklılıkları görmek mümkündür. Aynı yaş düzeyinde olup ve aynı koşullarda yetiştiği halde bu özellikleri itibariyle birbirinden farklılaşan bireyler de bulunmaktadır. Örneğin; zihinsel özellikleri bakımından ele alacak olursak, bazı insanlar sözel-dilsel zekâya sahiptirler; dinleme becerileri yüksektir, kelime oyunlarını severler, sözel olarak iyi iletişim kurarlar ve hafızaları güçlüdür. Bazıları ise, mantıksal-matematiksel zekâ sahibidirler; güçlü muhakemeleri vardır, soyut ve kavramsal düşünebilir ve sebep sonuç ilişkilerini kolayca anlarlar. Aynı şekilde, görsel-uzamsal, müziksel-ritmik, bedensel-kinestetik gibi diğer zekâ alanlarında farklılaşan bireylerin olduğunu da bilmek gerekir.

Bireysel farklılıkların başka bir kısmı da çevresel etkilerle oluşur. Aynı yaşlarda ve birbirine yakın gelişimsel özelliklere sahip oldukları halde birbirinden farklı çevrelerde yaşayan insanlar, bulundukları yerin şartlarından etkilenirler. Dinî ve kültürel farklılıklar, iklim koşulları, toplumsal yapı ve sosyal hayat, gelenek ve görenekler ve daha pek çok şey, çevresel etkiler kapsamında sayılabilecek hususlardır. Birey, içinde yaşadığı çevrenin bu şartlarından zamanla etkilenir. Bir kısım filozofların, “insan çevrenin ürünüdür” şeklindeki tanımlamaları, çevrenin birey üzerindeki etkisini ortaya koyan güzel bir ifade biçimidir. Çevresel faktörlerin birey üzerindeki etkisi, bizi, farklı çevrelerin farklı özelliklere sahip bireyler ortaya çıkaracağı sonucuna götürür.

Bütünlük, genel anlamda, “her şeyin, bir başka şeyle ilişkili ve bağlantılı olduğu” düşüncesinden kaynaklanır. Eğitimde bütünlük, öğrencinin beden- sel, zihinsel, duygusal, ahlâkî ve toplumsal yönleriyle bir bütün olarak ele alınması, birine önem verilirken diğerinin ihmal edilmemesi gerektiğini ifade eder.

Din eğitimi açısından bütünlük, insanı sadece bir kaç yönü ile değil, bütün fıtrî kabiliyetlerini geliştirmeyi ifade eden bir kavramdır. Büyük mütefekkir Muhammed İkbal’in ifadesiyle, “din, ne mahza tefekkür, ne sırf histir, ne de ancak amel.” Din eğitimi ve öğretimi de ne sadece zihinsel bir çaba, ne sırf duygusal bir ifade ve ne de bedensel bir hareket ile gerçekleşebilecek bir faaliyet olacaktır.

Genel anlamda yöntem, “hedefe ulaşmada izlenen en kısa yol” olarak tanımlanır. Eğitim öğretim sürecinde, öğrenme olayını gerçekleştirmek amacıyla başvurulan tüm yollara da öğretim yöntemleri denir. Öğretim yöntemleri, eğitim hedeflerinin gerçekleştirilmesinde ve eğitim durumlarının düzenlenmesinde çok önemli bir yere sahiptir.

Anlatım yöntemi gibi, soru-cevap yöntemi de eğitim tarihi kadar eski bir öğretim yöntemidir. Sokrates tarafından bir öğretim metodu olarak kul lanıldığı için Sokrates yöntemi ve bulduru yöntemi olarak da bilinir. Ayrıca, eski kaynaklarımızda isticvab adıyla anılır. Öğretmenin, öğrencilere bir konu ile ilgili sorular sorması ve bu sorulara aldığı cevaplardan yeni sorular üreterek soru-cevap süreci içinde öğrencinin konuyu kavramasını sağlamaya dayalı bir yöntemdir. Öğretime, öğrencilerin merakını uyandıran bir soru ya da problem ile başlanır. Öğrenciler bazı tahminlerde bulunmaya veya çözüm önerileri sunmaya teşvik edilirler.

Genellikle 2-6 yaşları arası ilk çocukluk dönemi olarak kabul edilir. Ortalama olarak 6 ile 11-12 yaşları arası Son Çocukluk Dönemi olarak tanımlanır.

Çocukların sorularına verilecek cevaplarda şu hususlara dikkat edilmelidir:

Çocuk neyi sormuşsa ona cevap verilmeli, soru cevaplandırılmadan önce soruyu sordurtan sebepler öğrenilmeye çalışılmalıdır.

Anne babanın cevaplamakta zorlandığı sorularla karşılaştığı durumlarda, soruyu cevaplamadan geçiştirmek, çocuğu susturmak, konuyu değiştirmek, asıl ifade etmesi gerektiğini bilmediği halde cevaplamaya çalışmak gibi tavır takınmaları doğru değildir.

Çocuğun sorduğu her soruyu, din öğretimi için bir fırsat bilerek, doğrudan Allah ile ilişkili olarak cevaplamak da doğru değildir.

Ne herhangi bir suçun faili, ne de herhangi bir cezanın muhatabı olacak kadar yetkin ve sorumlu olmayan çocuğa, Allah’ı bir korku objesi olarak tanıtmanın hiç bir anlamı ve gereği yoktur.

Çocuk, ilk elden değil de, evrendeki her şeye ibret gözüyle bakmasını öğrenerek, sebep sonuç ilişkisi kurmaya çalışarak, sebepler zincirinin nihaî bir halkası olarak Allah’ı tanıması ve bilmesi daha doğru olacaktır.

Bu temelin oluşmasını sağlayan koşullar:

Çocuklar ailede sevgi ile ve güven içinde büyütülürse,

Çocukların zihinsel gelişimi desteklenir ve öğrenme istekleri canlı tutulursa,

Çocuklar güven içinde büyür ve hayata olumlu gözlerle bakabilirlerse,

Çocukların hayal gücü beslenir ve zenginleştirilirse,

Çocuklar tabiat sevgisi ile büyür, tabiatta olanla ilgilenirse vb.

Ailede din eğitiminin dayandığı temel, sevgi ve güven duygularıdır. Çocuğun ailede sevgi ve güvene dayalı bir atmosfer içinde büyümesi onun gençlik ve yetişkinlik çağlarında inanan bir insan olması, dinini sevmesi, Allah’ı sevmesi ve O’na güven duymasının ön şartıdır.

Özellikle din ve ahlâk gelişimi itibariyle çocuk, yaklaşık on iki yaşlarında dini anlamaya ve ona yakın ilgi göstermeye başlar.

Dinle ilgili sorular ve şüpheler ergenlik döneminde yaygın olarak görülür. 14–18 yaşları arasında imanla ilgili şüphe, kararsızlık ve çatışmalar ortaya çıkabilir.

Gençlik dönemi din eğitimi ilkeleri :

Çocukluk dönemi yaşantıları ve eğitimi, gençlik dönemi için bir temel oluşturmalıdır.

Gençlerin din eğitiminde sosyal ortamların ve dinî kurumların önemi unutulmamalıdır.

Gençlerle arkadaş olabilmeli ve onlara arkadaşça davranılmalıdır.

Gencin bağımsızlık duyguları desteklenmeli, sağlıklı bir özgürleşme süreci yaşamasına yardımcı olunmalıdır.

Gençlik döneminde din eğitimi, dinin ruhunu ve gencin gelişim özelliklerini bilen kişiler tarafından verilmelidir.

İnsan hayatında 40 yaşın bir dönüm noktası olduğu kabul edilir. Bu yaşla birlikte, kişi artık ömrünün önemli bir kısmını geride bıraktığını ve yaşamın sınırlı olduğunu algılamaya başlar. Kişi artık önündeki zamanın kısaldığını fark eder ve hayatın kaçınılmaz olarak ölümle son bulacağı duygusu kendini hissettirir. Çocukların evden ayrılması, aile bireylerinin ve dostların kaybı, yakınların ölümü, vb. olaylar kişiyi hayatın anlamı üzerinde düşünmeye zorlar. Buna paralel olarak, o güne kadar ki başarılarını, hedeflerini, isteklerini gözden geçirir.

Yetişkinlik dönemi din eğitiminin ilkeri:

Yetişkinlerin değer ve anlam duyguları beslenmelidir.

Problem merkezli bir öğretim tarzı benimsenmelidir

Dini konular, soyut bir anlatım tarzında sunulmak yerine örnekler, hikayelerle daha somut bir hale getirilmelidir.

Öğretim zamanı ve süresi konusunda esnek davranılmalıdır.

Yetişkinlerin dinî etkinliklere katılımları teşvik edilerek, özellikle ileri yaşlarda toplumsal ilişkileri canlı tutulmaya çalışılmalıdır.

Her alanda olduğu gibi din eğitimi alanında da eğitim sürecine ve niteliğine etki eden, din eğitimi ve öğretiminde kullanılacak yöntem ve tekniklere esas teşkil eden birtakım ilkeler bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri; bireysellik, bütünlük, açıklık ve amaca dönüklük ilkeleridir. Buluş ise bir öğretim stratejisidir.