DİN EĞİTİMİ VE DİN HİZMETLERİNDE REHBERLİK - Deneme Sınavı - 3

Arapça’nın dilbilgisi (gramer) kurallarının henüz belirlenmemiş olması, bu dilin İslâm’ a yeni giren toplumlara öğretilmesinde zorluklarla karşılaşılmasına neden olmuştur. Nitekim yazının geliştirilmesi ve Arapça gramerinin belirlenmesi, ancak Emeviler döneminde Ebu’l-Esved ed-Düelî ve daha sonraları dilbilimci Sîbeveyh tarafından gerçekleştirilmiştir.

Genel kanaate göre, medreseler XI. asırdan itibaren kurulmaya ve gelişmeye başlamışlardır. Bunlar arasında en ünlü olanı 1067 yılında Bağdat’ta, Büyük Selçuklu veziri Nizamü’l-Mülk tarafından kurulan Nizamiye Medresesi’dir. Nizamü’l-Mülk, Bağdat dışındaki birçok şehirde de yine aynı adı taşıyan medreseler kurmuştur. Ayrıca Karahanlılar ve Gaznelilerin hâkimiyeti altındaki yerlerde de kurulan medreseler vardır. Bu medreselerde, öğrenci ve müderrislerin giderlerinin yanı sıra diğer ihtiyaçlarının, tahsis edilen vakıfların gelirleri ile karşılanması, verimli bir eğitimin yapılabilmesi için önemli bir imkân sunmuştur.

İlk Osmanlı medresesi İznik’te kurulmuştur. Fatih dönemine (1451-1481) kadar kurulan ilk dönem Osmanlı medreseleri, daha önce Anadolu’da kurulan medreselerin devamı olarak kabul edilebilir.

Fatih döneminden itibaren, Osmanlılarda medrese tesis faaliyeti yeni bir hız kazanmış ve Sahn-ı Semân adı ile dönemin en büyük medreseleri inşâ edilmiştir. Yüksek tahsil için kurulan sekiz medresenin yanı sıra, bunlara talebe yetiştirecek ayrıca sekiz medrese (Mûsıla-i Sahn veya Tetimme) daha kurulmuştur. Osmanlılarda geniş çaplı diğer bir medrese kurma faaliyeti Kânûnî devrinde (1520-1566) Süleymaniye Medreseleri’nin kurulması ile gerçekleşmiştir.

Medreseden mezun olan talebeler “Matlab” adı verilen deftere isimlerini kaydettirir ve atanma için sıra beklerlerdi. Mülâzemet adı verilen bu usûle göre, bekledikleri süre boyunca görevleri ile ilgili staj yaparlardı. Daha sonra sırası gelenler önce aşağı dereceli medreselere atanır, zamanla terfîleri yapılırdı. Doğru cevap B seçeneğidir.

İlke; sözlükte, “başka şeylerin kendisinden türediği ilk madde, öğe, unsur; temel düşünce, temel inanç; temel bilgi; her türlü tartışmanın dışında sayılan öncül, mebde, prensip ve doğru davranış kuralı” olarak tarif edilir. Felsefi bir terim olarak ilke,“zamansal, mantıksal, epistemolojik ya da ontolojik düzende ilk olana verilen addır.”

Yani zekâ düzeyleri, duygu durumları ve yetenek alanları gibi doğuştan getirilen farklılıkları görmek mümkündür. Aynı yaş düzeyinde olup ve aynı koşullarda yetiştiği halde bu özellikleri itibariyle birbirinden farklılaşan bireyler de bulunmaktadır. Örneğin; zihinsel özellikleri bakımından ele alacak olursak, bazı insanlar sözel-dilsel zekâya sahiptirler; dinleme becerileri yüksektir, kelime oyunlarını severler, sözel olarak iyi iletişim kurarlar ve hafızaları güçlüdür. Bazıları ise, mantıksal-matematiksel zekâ sahibidirler; güçlü muhakemeleri vardır, soyut ve kavramsal düşünebilir ve sebep sonuç ilişkilerini kolayca anlarlar. Aynı şekilde, görsel-uzamsal, müziksel-ritmik, bedensel-kinestetik gibi diğer zekâ alanlarında farklılaşan bireylerin olduğunu da bilmek gerekir.

Bireysel farklılıkların başka bir kısmı da çevresel etkilerle oluşur. Aynı yaşlarda ve birbirine yakın gelişimsel özelliklere sahip oldukları halde birbirinden farklı çevrelerde yaşayan insanlar, bulundukları yerin şartlarından etkilenirler. Dinî ve kültürel farklılıklar, iklim koşulları, toplumsal yapı ve sosyal hayat, gelenek ve görenekler ve daha pek çok şey, çevresel etkiler kapsamında sayılabilecek hususlardır. Birey, içinde yaşadığı çevrenin bu şartlarından zamanla etkilenir. Bir kısım filozofların, “insan çevrenin ürünüdür” şeklindeki tanımlamaları, çevrenin birey üzerindeki etkisini ortaya koyan güzel bir ifade biçimidir. Çevresel faktörlerin birey üzerindeki etkisi, bizi, farklı çevrelerin farklı özelliklere sahip bireyler ortaya çıkaracağı sonucuna götürür.

Bütünlük, genel anlamda, “her şeyin, bir başka şeyle ilişkili ve bağlantılı olduğu” düşüncesinden kaynaklanır. Eğitimde bütünlük, öğrencinin beden- sel, zihinsel, duygusal, ahlâkî ve toplumsal yönleriyle bir bütün olarak ele alınması, birine önem verilirken diğerinin ihmal edilmemesi gerektiğini ifade eder.

Din eğitimi açısından bütünlük, insanı sadece bir kaç yönü ile değil, bütün fıtrî kabiliyetlerini geliştirmeyi ifade eden bir kavramdır. Büyük mütefekkir Muhammed İkbal’in ifadesiyle, “din, ne mahza tefekkür, ne sırf histir, ne de ancak amel.” Din eğitimi ve öğretimi de ne sadece zihinsel bir çaba, ne sırf duygusal bir ifade ve ne de bedensel bir hareket ile gerçekleşebilecek bir faaliyet olacaktır.

Genel anlamda yöntem, “hedefe ulaşmada izlenen en kısa yol” olarak tanımlanır. Eğitim öğretim sürecinde, öğrenme olayını gerçekleştirmek amacıyla başvurulan tüm yollara da öğretim yöntemleri denir. Öğretim yöntemleri, eğitim hedeflerinin gerçekleştirilmesinde ve eğitim durumlarının düzenlenmesinde çok önemli bir yere sahiptir.

Sunuş yoluyla öğretim stratejisi, açıklayıcı, yorumlayıcı bir yaklaşımla kavram ve genellemelerin öğretildiği, konunun öğretmen tarafından öğrenmeye en uygun şekilde organize edilerek sunulduğu, öğretmen-öğrenci arasında yoğun bir etkileşimin yaşandığı bir öğretim stratejisidir. Sunuş yoluyla öğretme yaklaşımında, öğretmen öğrencilerin derse aktif bir şekilde katılımını sağlamaya çalışır. Konunun takdiminde ağırlık sözel ifadelerde olmakla birlikte çeşitli örnekler, resimler ve şemalarla farklı duyu organlarına da hitap etmeye önem verilir.

Anlatım yöntemi gibi, soru-cevap yöntemi de eğitim tarihi kadar eski bir öğretim yöntemidir. Sokrates tarafından bir öğretim metodu olarak kul lanıldığı için Sokrates yöntemi ve bulduru yöntemi olarak da bilinir. Ayrıca, eski kaynaklarımızda isticvab adıyla anılır. Öğretmenin, öğrencilere bir konu ile ilgili sorular sorması ve bu sorulara aldığı cevaplardan yeni sorular üreterek soru-cevap süreci içinde öğrencinin konuyu kavramasını sağlamaya dayalı bir yöntemdir. Öğretime, öğrencilerin merakını uyandıran bir soru ya da problem ile başlanır. Öğrenciler bazı tahminlerde bulunmaya veya çözüm önerileri sunmaya teşvik edilirler.

Yapılan araştırmalarda ana-babalarının tutumlarını “demokratik” olarak algılayan çocukların benlik kavramları ile “otoriter” ve “ilgisiz” olarak algılayan çocukların benlik kavramları arasındaki fark, demokratik ana-babaların çocuklarının lehine, değiştiği görülmektedir. Yani ana-babası demokratik tutuma sahip olan çocuklar daha olumlu ve sağlıklı bir benlik kavramı geliştirebilmektedirler.

4-6 yaş dönemi, korkuların kaygıların ve endişelerin yoğun olduğu bir dönemdir. Çocuğun Allah kavramını bu korkularla ilişkilendirmemesine dikkat edilmelidir. Henüz, ne herhangi bir suçun faili, ne de herhangi bir cezanın muhatabı olacak kadar yetkin ve sorumlu olmayan çocuğa, Allah’ı bir korku objesi olarak tanıtmanın hiç bir anlamı ve gereği yoktur.

Okul öncesi dönemde daha sonraki yıllarda dinî kavramların anlaşılabilmesi ve içtenlikle yaşanan dinî bir hayat için temel olabilmesi için gösterilebilecek koşullardan biri de çocukların hayal gücünü beslemek ve zenginleştirmektir.

Okulöncesi dönemin, ileriki yıllarda yaşanacak olan dinî hayata bir hazırlık dönemi olduğu unutulmamalıdır. Gözlem yapmak, yaşanılan dünyayı gerektiği kadar doğru, açık bir şekilde tanımak, iyi görebilmek, dokunmak, duymak, dinlemek, olaylar arasında bağ kurmak okul öncesi dönemde kazandırılması gereken alışkanlıklar olmalıdır.

Son çocukluk çağında, hastalıklardan ve felaketlerden korunma, anne-babasının ve sevdiklerinin sağlığı ve iyiliği isteklerini dile getiren dualar alır. Artık, yapılan duaların, sırf şahsî istekleri dile getirmenin ötesinde Allah ile kendisi arasında bir bağ kurmak gibi önemli bir işlevinin olduğu fark edilmeye başlanır.