DİN EĞİTİMİ VE DİN HİZMETLERİNDE REHBERLİK - Deneme Sınavı - 15

Medreselerdeki eğitim ve ilim anlayışının gelişmeye ve üretken olmaya kapalı hale gelerek hedefin,   mevcut bilgilerin belirli kaynaklardan öğrenilip aktarılmaya dönüşmesi eğitim ve ilim anlayışı ile ilgilidir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, İslâm dünyasında tecrübe ve düşünceye dayalı bilimlere olan ilgi azalmış,   eğitim ve ilim alanlarında belirli esasların dışına çıkılmaması gerektiği biçiminde bir anlayış yaygınlaşmıştır.

Mekke döneminde eğitim faaliyetleri içerisinde sahabeden Erkam’ın Evi (Dârü’l-Erkam) önemli bir merkez olmuştur. Peygamber’in eğitim faaliyetleri bununla sınırlı kalmamış, kendi evi yanında, ticaret yapılan panayırlar gibi, insanlarla temas kurmaya uygun olan yerlerde de bu faaliyetler devam etmiştir.

Medine’ye hicretten sonra inşa edilen mescidin kuzey tarafında bulunan ve bazı sahabelerin barındığı Suffa’da, eğitim-öğretim yapılan bir başka önemli mekândır. Buradan 70 ila 400 arasında sahabe eğitim almıştır.

Çocukların eğitimine ayrılan küttaplarda okuma yazma, Kur’an, şiir ve dinî bilgiler öğretilmekteydi. Hz. Ömer döneminde valilere gönderilen genelgede çocuklara yazı, binicilik, yüzme ve atasözlerinin (darb-ı mesel) öğretilmesinin istendiği belirtilmektedir.

Küttaplar, daha sonraki dönemlerde mektep, sıbyan mektebi, taş mektep veya mahalle mektebi gibi adlarla varlıklarını sürdürmüşlerdir.

Emeviler döneminde Tıp, Astronomi, Matematik, Kimya ve Felsefe alanlarında yetişen bilginler bu alanların gelişmesine önemli katkılarda bulunmuşlardır. Harezmî, Cabir b. Hayyan, Bîrûnî, İbn-i Sina, Kindî, Abdülhamid b. Türk ve Farabî bu bilginlerden birkaçıdır. Ali Kuşçu Osmanlı ve Timur İmparatorlukları zamanında yaşamıştır.

Medreselerin kurulmasına zemin hazırlayan sebepler birkaç maddede toplanabilir: Mescit ya da camilerde ders yapmanın doğurduğu sakıncalar ki, bunların başında ibadet eden insanların rahatsız olmaları sayılabilir. Eğitim faaliyetlerinin giderek yoğunlaşması sonucu öğrenci sayısının artması. Camilerin dersler için yetersiz kalması yanında öğrencilerin barınma, beslenme ve temizlik ihtiyaçlarının düzenli olarak karşılanması ihtiyacının doğması. İtikadî görüşlerin savunulması, yanlış düşünce akımlarının ilim yolu ile engellenmeye çalışılması. Yönetim ve adalet işlerinde görev alacak eğitimli personele duyulan ihtiyacın artması. Öte yandan, geniş bir coğrafyaya yayılan ve ileri düzeyde bilimsel çalışmaların yapıldığı ortamda, örgün eğitim kurumlarının ortaya çıkmasını doğal bir sonuç olarak görmek gerekir.

Âlet ya da aklî ilimler mekâsıd ilimlerinin öğrenilebilmesi ve anlaşılabilmesi için gerekli olan Arapça, Mantık gibi ilimlerdir. Matematik ve Fen ilimleri de bu gruba girmektedir. Mekâsıd ya da naklî ilimler, öğretimi asıl hedef olan ve kaynağı vahye dayalı Tefsir, Hadis, Fıkıh gibi ilimlerdir.

Medreselerden mezun olanlar müderrislik ve sıbyan mektebi muallimliği gibi eğitim alanlarında, ya da imam-hatip, vâiz ve müftü olarak din hizmetlerinde görev almışlardır. Medrese mezunlarının en önemli görev alanlarından bir diğeri de kadılıktır.

Medresede ders okutmakla görevli olan hocaya Müderris denir. Muid, müderrisin okuttuğu dersi tekrarlayan görevlidir. Dânişmend veya Suhte, medrese talebeleri arasında belirli öğrenim basamaklarını geçmiş, yetişmiş talebe anlamında kullanılan bir ifadedir. Medresede öğrenim gören öğrencilere talebe-i ulûm da denilmektedir.

Tanzimat’tan itibaren çeşitli seviyelerdeki mekteplerde okutulan bazı derslerin de programa alındıkları görülmektedir. Bunlar; Türkçe, Farsça, Beden Eğitimi, Resim dersleridir.

Din, insan kimliğinin önemli bir parçasını teşkil eder. Onun yeryüzündeki varlığına anlam kazandıran da dindir. Kişisel bir tercih olarak baktığımızda, din insanın hayatını anlamlı kılan, ona yaşama sevinci kazandıran en temel değerdir. İnsanın, “Ben kimim?”, “Nereden geldim?”, “Nereye gideceğim?” gibi sorularına din dışında bugüne kadar tatmin edici cevaplar veren başka bir bilgi kaynağı da mevcut değildir..

Bu soruya cevap bulmak için tasarladıkları deneyi gerçekleştirmişlerdir. Ancak çocuğun, yalnız bırakıldığı odanın küçük penceresinden sızan ışığa yönelerek duaya benzer bir davranış sergilediğine şahit olmuşlardır.

İbni Haldun’un dediği gibi, insan doğuştan sosyal bir varlıktır. Onun fıtratında, birlikte yaşamaya ve yardımlaşmaya karşı bir meyil vardır. Çünkü hiç kimse, başkasına muhtaç olmadan, tek başına hayatın üstesinden gelemez. “İnsanlar ister köylü olsun, ister kentli. Farkında olmasalar da birbirlerinin hizmetçisidirler.” (Semek, 1973, 25) sözü de bu gerçeğe işaret etmektedir

Öncelikle ifade etmeliyiz ki, İslâm, iyi insan yetiştirmeyi hedefler. Bu aynı zamanda iyi vatandaş da demektir. Bu tip bir insanın özelliklerini şöyle sıralayabiliriz: Elinden ve dilinden kimseye zarar gelmez. Düşenin dostudur. Bencil (egoist) değildir. Emaneti ehline verir.

En eski tarihî kalıntılarda, iletişim aracı olarak kullanılan resim, yazı ve dilde mutlaka karşımıza dinî bir unsur çıkmaktadır. Sıradan gibi görülen törenlerin arkasında, musikilerde, atasözleri ve deyimlerde, mimari eserlerde, bir şekilde dinî motife rastlanmaktadır. Sanata bakılırsa, onda da çoğu görüntü dinîdir. Çünkü sanat, her ne kadar toplumdan topluma ya da hayat anlayışlarına göre izafilik arz etse de, asıl itibariyle güzelliği ve tenasübü aramaktır.

Türklerin İslamiyet'i kabul ettikten sonra, ilk yazılı eser olma özelliğini taşıyan Yusuf Has Hacib’in, Kutadgu Bilig isimli kitabı, önemli bir örnektir. Çünkü eser, Doğu Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Buğra Han (Ebu Hasan bin Süleyman Arslan) için kaleme alındığından dolayı bir Siyasetname sayılır. Tamamen rumuzlar ve sembollerle yapılan bir anlatım tarzı benimsendiği için alegoriktir. Öğretmeyi hedef aldığı için de didaktiktir.

Felsefe kavramı, sevgi anlamına gelen Yunanca “phileo” kelimesiyle, bilgi anlamına gelen “sophia” kelimelerinden meydana gelmiştir. Buna göre felsefe (filosofia), “bilgi sevgisi” ya da “bilgiyi sevmek” demektir. Pythagoras, kendisini tanıtırken, “Ben bir philosophos’um” dermiş. Bununla, bilginin ve bilgeliğin tutkunu olduğunu anlatmak istermiş.

Kaşgarlı Mahmud tarafından 1072-1074 yılları arasında yazılan Divân-ıLügati’t-Türk, gerek önsözündeki ifadelerinde ve gerekse tespit ettiğiatasözlerinde, İslâmî değerlere yer vermektedir.

İman konusunda zorlamanın olamayacağını, Kur’an bütün açıklığı ile bildirmektedir (Bakara 2/256). Bu noktada, herkesin dini anlayışı kendisine aittir (Kafirûn 109/6).İslâm hiç kimsenin ırkına, bölgesine, soyuna ve sülalesine eleştiri getirmez (Hucurat 49/12). Çünkü bunların hiçbirini, insan kendi iradesiyle belirlemez. Dolayısıyla sorumlu da tutulamaz. Hz. Peygamber’in de bu konuda şöyle bir ikazı vardır:v“Herkes Hz. Âdem’in neslindendir. O da topraktan.” (Tirmizi, Tefsir-iSure, 50)İslâm’da üstünlük imanda ve Allah’a kulluk bilincine (takva) sahip olmadadır. Bunu gerçekleştirme noktasında ise herkes eşittir.