DİL FELSEFESİ

Betimlemeci Gönderim Kuramını  üç temel ilke ile özetleyelim:

(1) Özel ad, kişi ve işaret zamirleri türünde basit tekil terimler bir tümce içinde kullanıldıklarında, o tümceye yaptıkları semantik katkı kavramsal bir içeriğe sahip olmalıdır.

(2) Bu kavramsal içerik bir tekil betimleme tarafından dile getiriliyor olabilmelidir.

(3) O özel adın ya da zamirin tümcenin kullanım bağlamındaki göndergesi bu tekil betimlemeyi sağlayan şeydir.

Betimlemeci Gönderim Kuramına göre Ali “Orhan Veli” adını kullanarak artık bu meşhur şairimizden söz edebilir ve ona gönderme yapabilir.

Betimlemeci Gönderim Kuramı’na göre Ali için “Orhan Veli” adının anlamı “İstanbul’u Dinliyorum’u yazan şair” olacak, yani “Orhan Veli” adıyla bu tekil betimleme eşanlamlı olacaktır.

Betimlemecilik kuramına göre her durumda özel ad bir tekil betimleme ile eşanlamlı olmak durumunda.

Betimlemecilik kuramına göre her durumda özel ad bir tekil betimleme ile eşanlamlı olmak durumunda. Bu çok doğal ve akla yatkın gibi görünen görüşe Kripke karşı çıkmıştır.

Kripke bu tür bir argüman yoluyla özel adların hiçbir durumda bir betimleme ile eşanlamlı olmayacakları sonucuna varır. Betimsel gönderim kuramına karşı çıkar.

I. Özel ad türündeki basit tekil terimler için sloganımız şudur: Anlam ile Gönderge aynı şeydir.

II. Bu kurama göre özel ad ve basit zamirler bir tümce içinde kullanıldıklarında doğrudan göndergelerine gönderme yaparlar.

III. Özel adlar dışında basit bazı zamirler için de geçerlidir.

Bir adın göndergesinin doğrudan önermenin parçası olduğu türde önermelere günümüzde tekil önerme adı verilmektedir.

Tüm a posteriori önermeler olumsaldır.

• Tüm a priori önermeler zorunludur. • Tüm a posteriori önermeler olumsaldır.

Bir önermenin a priori olması demek o önermenin duyu deneyimine başvurmadan bilinebilir olması demektir.

“Hesperus ile Phosphorus özdeştir”

Bu tümce Kripke’ye göre a posteriori bir önerme dile getirir. Bu önermenin doğru olduğunu ancak gökyüzüne yönelik gözlemlerimiz sayesinde öğrenebildik. Salt akıl yoluyla, duyu deneyimine başvurmadan bu önermeyi bilemezdik, dolayısıyla a priori olamaz.

Su, kaplan, yıldız, maymun, fonksiyon, kesir gibi “doğal tür adları” birer genel terimdirler.

Bu terimlerin hepsinin ortak olan özellikleri birden çok nesneye uygulanabilir olmalardır.

Orhan Veli özel addır.

“Kaplan yırtıcı bir hayvandır” dediğimizde kullandığımız “kaplan” terimi bir doğal türe, yani bir hayvan türüne doğrudan gönderme yapar.

Özel adlar kişi ya da nesnelere doğrudan gönderme yapma araçlarıyken, doğal tür adları ise soyut türlere doğrudan gönderme yapmaya yararlar.

Hem “su” hem de “H2O” adı aynı doğal türe gönderme yaparlar. Aynı özel adlar gibi ikisi de zorunlu imleyicidir; tüm olanaklı dünyalarda aynı türe gönderme yaparlar. Bundan dolayı da “Su H2O ile özdeştir” tümcesi zorunlu olarak doğru olan bir önermedir.

Soruda üç temel ilkesi özetlenmiş olan kuram "Betimlemeci Gönderim Kuramı" (Descriptivist Theory of Reference) ya da kısaca "Betimlemecilik" (Descriptivism) olarak adlandırılmaktadır.

Kripke 1970 yılında daha sonra kitap olarak da basılmış olan Adlandırma ve Zorunluluk (Naming and Necessity) adlı meşhur üç seminer konuşmasında Betimlemeci Gönderim Kuramına karşı bir çok argüman geliştirir. Bunlar arasında en fazla etkili olmuş olan özel adlara dair olup daha sonraları “modal argüman” olarak anılmış olan argümandır.

Bir önermenin zorunlu mu olumsal mı olduğunu kavramak için şu teste başvurulabilir:
Doğru olduğu bilinen bir önerme ele alınıp şu soru sorulur: Olaylar farklı gelişeydi doğru olan bu
önerme yanlış olabilir miydi? Eğer yanıt “evet” ise o önerme olumsal, “hayır” ise zorunlu bir doğrudur. Buna göre C seçeneği olumsal (zorunlu olmayan) bir önermedir.

Nedenselci Gönderim Kuramına göre bir özel ad kullanarak bir kişiye ya da bir nesneye gönderme yapılması için o kişi ya da nesneyi betimlemek gerekmez. Örneğin pek felsefe tarihi çalışılmamış biri hem “Aristoteles” hem de “Platon” adlarını öğrenmiş olsun. Ancak “Aristoteles kimdir?” diye sorduğumuzda “ünlü bir Yunan filozof” yanıtı verebildiğini düşünelim ve “Platon kimdir?” deyince de yine aynı yanıtı aldığımızı varsayalım. Yani Aristoteles ile Platon’u birbirlerinden ayıracak betimlemelere sahip olamayacaktır bu kişi. Yine de “Aristoteles” adını kullandığında Aristoteles’e, “Platon” adını kullandığında ise Platon’a gönderme yapabilir. Bunun nedeni bu adların kullanım zincirleri arasındaki farktır bu kurama göre.

Bir kişinin ya da nesnenin doğrudan gösterilerek adlandırılmasına "gösterim" yollu adlandırma denilmektedir.

Nedenselci Gönderim Kuram› şu soruyu yanıtsız bırakır: Özel adın semantik içeriği bir betimleme değilse nedir? Kripke bu soruya açık bir yanıt vermez. Ancak onun bazı takipçileri bu soruya yanıt vermek için tarihe “Doğrudan Gönderim Kuram›” (Direct Reference Theory) olarak geçen kuram› geliştirmeişlerdir. Bu kurama göre özel ad ve basit zamirler bir tümce içinde kullandıklarında doğrudan göndergelerine gönderme yaparlar.

Eğer bir önermeyi salt akıl yoluyla a priori bilebiliyorsak bu önerme dünyanın “rastlantısal” olgularına dair olamaz. Mutlaka matematik, geometri, mantık ya da metafizik yasalarının “zorunlu” kıldığı bir doğru olmalıdır. Bu durumda biyoloji, bahsi geçen alanlardan farklıdır ve doğal ya da "rastlantısal" olgulara dayanmaktadır.

Nesnelerin uzunlukları onların zorunlu değişmez özellikleri değillerdir. Bu çubuk metrik sistemin ilk ortaya çıkmasında özel bir rol oynamıştır, bunu tabii ki kabul ediyoruz. Ancak çubuğun belirli bir andaki uzunluğu Aristoteles’in deyimiyle “rastlantısal” bir olgudur. İşte buradaki rastlantısal olma kavramına çağdaş metafizikte “olumsal” deniyor. Kısaca tam t anında çubuk tam tamına bir metre uzunluğundaydı ama bu çubuğun olumsal bir özelliğiydi. Bu durumda sorudaki tümce Kripke’ye göre zorunlu olmayan, yani olumsal bir doğruyu dile getirmektedir.

Kripke’ye göre. A priori ile a posteriori arasındaki ayrım bizim bilme biçimlerimize dair bir ayrımdır; yani epistemik bir ayrımdır. Ancak zorunlu ile olumsal doğrular arasındaki ayrım ise metafizik bir ayrımdır. Kripke’ye göre bu ayrımın metafizik olması demek dünyaya, gerçekliğe dair bir ayrım olduğuna işaret eder; yani bir önermenin olumsal mı yoksa zorunlu mu olduğu bizim bilgimize dair ya da bilme biçimlerimize dair bir konu değildir. Dolayısıyla iki ayrımın Kant geleneğinde olduğu gibi tam tamına örtüşmesinin aslında beklenmemesi gerekir. Olumsal a priori önermelerin varlığı da bunu gösterir.

Frege’ye göre bir özel adın gönderme yapabilmesi için bir anlamı olmalıdır; bu anlam da ancak o nesnenin tekil bir betimlemesi ile dile getirilebilir.