DİL FELSEFESİ

Önermesel fonksiyonlar tanım gereği “x” gibi bir harf ile temsil edilen bir boşluk içerir; bir önermesel fonksiyonun bu boşluğu doldurulmadan kendi başına bir anlam ifade etmez. Bundan dolayı ancak bir önerme içinde anlam kazanırlar. Bir önermesel fonksiyonun boşluğunu bir nesne ile doldurduğumuzda doğru ya da yanlış olabilecek bir önerme elde ederiz. Tek değişkenli önermesel fonksiyonlar nesnelere özellik yüklememizi sağlarlar. Birden çok değişkenli olan önermesel fonksiyonlar sayesinde ise nesneler arasındaki ilişkileri dile getirebiliriz. Doğru cevap C şıkkıdır.

Önermesel fonksiyonlar birden fazla değişkene sahip olabilirler. “Ayşle Ahmet’i seviyor” tümcesinde bir değil iki özel ad bulunur. Bunların ikisini de tümcenin içinden çıkarıp, kalan boşluklara da “x” ve “y”değişkenlerini koyalım: “ x y’yi seviyor”. Bu yüklem bir nesneye bir özellik yüklemeye değil, iki nesne arasında bir İLİŞKİ’yi dile getirmeye yarar. a, b, c ve e seçeneğindeki örneklerde ise önermesel fonksiyonlar nesnelere ÖZELLİK yüklememizi sağlarlar. Doğru cevap D şıkkıdır.

Her üç açıklama da doğrudur.

Russell, gündelik dilde sıklıkla kullandığımız “Ayşe” gibi insan adları, “Ankara” gibi yer adları, ya da “Neptün” gibi nesne adları türünde olanlara “olağan” özel ad der.

Bu tümcede geçen “kaymak” sözcüğü bir süt ürünü olarak yorumlanabileceği gibi, paten ya da kayak kaymak gibi bir edimi de dile getirebilir. Türkçede “kaymak” sözcüğünün birden çok anlam olmasından kaynaklandığı için tümcemiz bu sefer semantik açıdan çok anlamlıdır.

Doğru yanıt Alexius Meinong'dir.

Russell’ın dil kuramında temel aldığı sorunlar; eş göndergeli terimlerin yer değiştirmesi, gönderimsiz terimler, varlık savlarıdır.

Russell’a göre sözcüklerin bir araya gelerek oluşturdukları bir tümceyi anlamak için çok özel türde bir bilgiye sahip olmamız gerekir. Bu bilgi türü “tanışıklık yollu bilgi”dir. Bunu açıklamak için Russell bilgi üzerine daha genel bir ayrım yapar: “şeylerin bilgisi” ve “doğruların bilgisi”. Bir insanı bilmek ya da bir şehri bilmek “şeylerin bilgisi”ne örnek olabilir. Türkçe ’de genellikle bunu dile getirmek için “bilme” yerine “tanıma” fiilini kullanıyoruz. Örneğin “Ayşe Ali’yi tanıyor” tümcesinde bilinen ya da tanınan “şey” Ali’dir. Diğer yandan Ayşe Ali hakkında birçok doğru önerme de bilebilir: “Ali mühendislik okuyor”, “Ali 25 yaşında”, “Ali Eskişehir’i çok seviyor” türünde bilgiler Ali hakkındaki doğru önermelerdir.

Russell iki tür özel ad arasında kuramı açısından çok önemli olan bir ayrım yapar. Gündelik dilde sıklıkla kullandığımız “Ayşe” gibi insan adları, “Ankara” gibi yer adları, ya da “Neptün” gibi nesne adları türünde olanlara “olağan” özel ad der. Bunlar dışında kalan bir başka tür özel ad ise “mantıksal” özel addır. Gündelik dilde kullandığımız tek bir nesneye ya da insana gönderme yapma işlevi olan adlar “olağan” özel adlardır. Anımsayacağınız üzere Frege’ye göre bu tür özel adların iki semantik değeri vardı: anlam ve gönderme. Örneğin “Aristoteles” adının kullanım bağlamına göre bir anlamı vardır. Kişiler bu ada farklı anlamlar yükleyebilirler. Ancak iletişim kurmamızı sağlayan şey tüm bu kullanımlarda gönderme yapılan kişinin aynı olmasıdır.

Frege ve Russell bir yandan günümüzde neredeyse tüm üniversitelerde okutulan modern Niceleyiciler Mantığının  ya da diğer adıyla Yüklemler Mantığının  kurulmasına yol açmışlardır.

Bir şeyi dilin yardımına  başvurmadan ve hiçbir kavram kullanmadan bilebiliyorsak bu bilgi türü “doğrudan tanışıklık” yoluyla elde edilmiştir.

Doğrudan tanışıklık yoluyla bilemediğimiz dış dünyanın nesnelerini ancak “dolaylı” olarak bilebiliriz ve bunun için de dil bir temel oluşturur. Buradan yola çıkarak Russell şeylerin bilgisine ulaşmanın ikinci bir yolu olduğunu savunur. Buna da “betimleme yollu bilgi” der.

Russell yüklemlerin boşluklarını belirtmek için değişken kullanır.

Tek değişkenli önermesel fonksiyonlar nesnelere özellik yüklememizi sağlarlar.

Betimleme genel bir yapıda ise ve tekil bir nesneyi betimlemiyorsa buna Russell “belirsiz betimleme” (indefinite description) diyor.

Tekil bir nesnenin betimlemesini yapıyorsak da bu türe Russell “belirli betimleme” (definite description) diyor.

Günümüz dil felsefesinde çok-anlamlılık kavramı (ingilizcede ambiguity) “semantik” ve “sentaktik” olarak ikiye ayrılmıştır.

Eğer tekil bir nesnenin betimlemesini yapıyorsak da bu türe Russell “belirli betimleme” (definite description) diyor. şiimdi örnekler yoluyla bu iki tür betimlemeyi açıklamaya çalışalım. Diyelim ki flöyle bir tümce kurduk: “Tür- kiye’nin bazı şehirleri büyüktür”. Bu tümcede geçen “Türkiye’nin bazı şehirleri” te- rimi belirli bir şehri betimlemez ve bundan dolayı bir “belirsiz betimleme”dir. İşte içinde bu tür betimlemelerin geçtiği türde tümceler Russell’ın kuramına göre aslın- da varlık yargılarıdır.

Eğer bir yüklem bir nesneye uygulanabiliyorsa buna birinci düzey yüklem diyoruz.

Bu kuram her ne kadar felsefe tarihine bir dil kuramı ya da semantik bir kuram olarak geçmişse de, kuramın özellikle bilgi kavramına dair önemli varsayımları bulunur. Bunun nedeni Russell’ın dil üzerine geliştirdiği semantik kuramını büyük ölçüde bilgi kuramına dayandırmasıdır.