DİL FELSEFESİ

Frege'ye göre yüklemler boşluk terimlerdir. Özneler ise boşluksuzdur. Özneler nesnelere gönderme yaparken, Yüklemler Kavramlara gönderme yapar.

Frege'ye göre özne ve yüklemden oluşan tümceler, dil yoluyla dünya ile ilişki kurmamızı sağlar, tümceler sayesinde bir konuyla ilgili düşünce belirtebiliyoruz.

Frege uzun bir akıl yürütme sonucu tümcelerin göndergelerinin doğruluk değeri olduğu sonucuna ulaşır. İki doğruluk değeri vardır, doğru yada yanlış, ama bu bütün tümcelerin doğru yada yanlış olduğu anlamına gelmemektedir.

Frege nesnelerle ilişki kurmamıza yarayan özne yüklem tümcelerini birinci düzey olarak adlandırır. Var olmak gibi yada "ejderha diye bir şey yoktur." gibi bir kavrama gönderme yapan tümcelerin yüklemlerine ise ikinci düzey yüklem adını verir.

Terimlerin anlamları bir araya gelerek düşünceyi oluşturmaktadır.

Frege düşünceler üzerine düşünce bildiren tümcelerin tümcede geçen nesnelere değil o nesnelerin anlamlarına gönderme yaptığını savunur. Buna göre Ali Ahmet'in parası olduğunu düşünüyor cümlesi Ahmet'in parası olması kavramının anlamına gönderme yapmaktadır.

Frege Aritmetiğin Temelleri adlı çalışmasının ardından bu çalışmadaki fikirlerini genelleştirerek 1892 yılında Anlam ve Gönderme üzerine adlı çalışmasını yayınlar. Bu makale dil felsefesinin klasiklerindendir.

Frege özdeşlik sorunu üzerine geliştirdiği ilk görüşünde özdeşliğin nesneler arasında değil nesnelerin adları arasında bir ilişki kurduğunu belirtir.

Gottlob Frege’ye göre aritmetiğin temeli olan mantık aynı zamanda Almanca ya da Türkçe gibi doğal dillerin de temelinde bulunur. Örneğin basit özne yüklem biçimindeki bir tümcenin çözümlemesi, matematik dilinde her neyse, doğal dilde de aynıdır. Kısacası mantık hem formel hem de doğal dillerin temelini oluşturur. Doğru cevap C'dir.

Frege'in önceki görüşüne göre özdeşlik; dilsel imler, ya da kendi deyimiyle nesnelerin “adları” arasında bir ilişkidir. Doğru cevap D'dir.

Frege eski çözümünde özdeşlik ilişkisinin nesneler arası değil nesnelerin adları arasında bir ilişki olduğu sonucuna varmıştır. Ancak daha sonra aynı tümcede belirtilen nesne adları arasındaki ilişkinin bir yargı sonucu oluştuğu fikri ile yola çıkarak dile ilişkin isimlendirmelerin de rasgele bir seçim olduğunu savunarak görüşünü değiştirmiştir. Dolayısıyla ilişkinin, insanların bir nesneye verdikleri isimler arasında olmadığı ve nesnenin kendisiyle arasındaki bir ilişki olduğu sonucuna varmıştır. Doğru cevap A'dır.

Anlam ve gönderme arasındaki ayrımı yaparken, Frege, Kant felsefesinin temel bir kavramından yola çıkmaktadır. Dış dünyanın nesneleri, Kant’ın deyimiyle bizlere kendilerini “sunarlar”, ancak bu sundukları yüzleri dışında bir de sunmadıkları yüzleri vardır. Kant buradan yola çıkarak fenomenler dünyası ile numenalar dünyası arasındaki meşhur ayrımını yapar. Frege’nin çalışmalarında böyle bir ayrımı benimsediğine dair bir ipucu olmamasına rağmen; nesnelerin kendilerini bizlere “sunuş biçimleri” olduğu düşüncesi Frege’nin kuramı için bir temel oluşturmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Frege'nin özdeşlik kuramına göre; "Akşam yıldızı, sabah yıldızıdır." ve "Sabah yıldızı, sabah yıldızıdır." tümceleri arasındaki temel fark cümlelerin anlam bakımından farklı olmasıdır ve ilk cümle bir yargıdır. Ayrıca ilk cümle özdeşlik ilişkisi barındırmaktadır ve öğreticidir. Oysa ikinci cümle öğretici değildir. Doğru cevap E'dir.

Frege nesnelerin farklı sunuş biçimlerini “Sinn” olarak adlandırmaktadır. Türkçe’de bu terime karşılık en yakın sözcük “anlam”dır. Doğru cevap E'dir.

Teleskop ile bakılan akşam yıldızının biz bakmasak bile lens üzerinde imgesinin var olması Frege'ye göre anlamın nesnelliği ile açıklanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Sözcükler belirli mantıksal ulamlar içerisinde anlam kazanmaktadırlar. Frege bu ulamlar arasında özne ve yüklemi önemsemektedir. Özne tekil bir terimdir, yani tek bir nesneye gönderme yapar. “Ahmet”, “Venüs” gibi özel isimler, “bu”, “şu” gibi işaret zamirleri, “ben”, “sen” gibi kişi zamirleri, “en küçük asal sayı”, “Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu yıl” gibi betimlemelerin hepsi özne konumunda kullanılabilen tekil terimlerdir. Yüklemler ise tek bir nesneye değil birçok nesneye uygulanabilir. Bir tümcenin öznesini kaldırdığımızda geriye kalan boşluklu terime “yüklem” adını vermektedir. Bu boşluğa uyan özneler ile sonsuz tümce kurmanın mümkün olduğunu vurgulamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sabahattin Ali'nin romanındaki Kuyucaklı Yusuf adı bir roman kahramanı adıdır, gerçekte böyle biri yoktur. Ancak biz romanı okuduğumuzda bu adın ne anlama geldiğini kavrarız. Yani “Kuyucaklı Yusuf” adının anlamı olsa da göndergesi yoktur. Bundan dolayı bu ad bir tümcede geçtiğinde o tümce bir insan hakkında bir iddia içermez. Frege’nin gönderme için Bileşimsellik İlkesi’ne göre bu türde tümcelerin göndergeleri yoktur, yani doğru ya da yanlış bir şey söylemezler. "Kuyucaklı Yusuf çok suskun ve kuvvetli biri” dediğinizde anlamlı bir şey söyleseniz de, doğru ya da yanlış bir şey söylemiş olmazsınız. Zira gerçek dünyamızda suskun ve kuvvetli diyebileceğimiz “Kuyucaklı Yusuf” adında bir insan bulunmaz. Doğru cevap D'dir.

Frege’ye göre "Vampir yoktur." tümcesi doğaüstü güçleri olan ancak gerçekte var olmayan bir varlık türü hakkında değildir. Tümcenin öznesi vampirler değil vampir kavramıdır. Frege’ye göre bu tümce ile dile getirdiğimiz düşünce vampir kavramının, kendi deyimiyle, “boş” olduğudur. Bir kavramın boş olması demek, o kavramın doğru olarak uygulanabileceği bir nesnenin olmaması anlamına gelir. Yani bu tümce var olmayan vampir nesnelerine değil, vampir kavramına bir özellik yükler. Nesneler yerine kavramlara özellik yükleyen bu tür yüklemlere Frege “ikinci düzey yüklemler” adını verir. Var olma böyle bir yüklemdir ve sembolik mantık dilinde buna “niceleyici” denir. Böyle denmesinin nedeni kavramın kaç adet nesneye doğru olarak uygulanabileceği söylemesidir, yani niceliğe dairdir. “Vampir yoktur” dediğimizde bu sayı sıfırdır. Yani vampir kavramının doğru olarak uygulanabileceği nesnelerin sayısının sıfır olduğunu söylemiş oluruz. Doğru cevap A'dır.

Aritmetiğin Temelleri adlı eser Frege aittir. Doğru cevap D'dir.

“Anlam ve Gönderme Üzerine” adlı makale Frege’e aittir. Doğru cevap A'dır.