DİL FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 5

Doğrudan Gönderim Kuramı özel adlar dışında basit bazı zamirler için de geçerlidir. Örneğin “Aristoteles bir filozoftur ve o Metafizik adlı eserin yazarıdır” tümcesinde geçen “o” kişi zamiri de doğrudan Aristoteles’e gönderme yapar. Önümdeki masaya işaret ederek “bu ahşaptan yapılmış” dersem “bu” olarak kullanılan eşya zamiri de doğrudan önümdeki masaya gönderme yapar. Yani masanın kendisi önermenin parçasıdır. Son yirmi yılda çok etkili olmuş olan bu kuramın en önemli olan sonuçlarından biri bu tür önermelerin varlığına dairdir. Yani özel ad ya da zamir ile gönderme yapılan bir insanın, ya da bir masanın önermenin parçası olduğu türde önermeler vardır bu kurama göre. Bu tür önermelere, yani bir adın göndergesinin doğrudan önermenin parçası olduğu türde önermelere günümüzde “tekil önerme” (singular proposition) adı veriliyor. C şıkkında sadece camdan yapılmış bir tek nesneden bahsediliyor. Yani nesnenin göndergesi olan bu işaret zamiri önermenin bir parçasıdır. Doğru cevap D'dir.

Bir önermenin a priori olması demek o önermenin duyu deneyimine başvurmadan bilinebilir olması demektir. Diğer bir deyişle a priori önermeler salt akıl yoluyla bilinebilir olanlardır. Kant bu tür önermelere birçok örnek verir. Aritmetiğin ve geometrinin tüm önermeleri a prioridir. Örneğin 5+7=12 önermesini bilmek için mutlaka 5 nesne alıp yanına 12 nesne daha koyup sonra hepsini yeniden saymamız gerekmez. Kısaca bir önerme hiçbir duyu deneyimine başvurmadan bilinebiliyorsa bu bilgiye “a priori bilgi” diyoruz. Doğru cevap B'dir.

Bir metrelik çubuğun belirli bir andaki uzunluğu Aristoteles’in deyimiyle “rastlantısal” bir olgudur. İşte buradaki rastlantısal olma kavramına çağdaş metafizikte “olumsal” deniyor. Kısaca tam t anında çubuk tam tamına bir metre uzunluğundaydı ama bu çubuğun olumsal bir özelliğiydi. Doğru cevap D'dir.

Bilim saf olarak var olduğunda “su” dediğimiz şeyin kimyasal yapısının iki Hidrojen atomu ve bir Oksijen atomundan oluşan bileşik bir molekül olduğunu ortaya koymuştur. Eğer bu doğru ise, Kripke’ye göre zorunlu bir doğru olmalıdır. Yani suyun kimyasal yapısı eğer H2O ise başka türlü olamazdı; diğer bir deyişle H2O olmayan su olamazdı. Bu durumda “Su H2O’dur” önermesi eğer ki doğru bir önerme ise metafizik açıdan zorunlu bir doğrudur. Bu önermenin zorunlu bir doğru olması epistemik değil metafizik bir konudur: yani bu önermenin zorunlu doğru olması bizim onun doğruluğunu kesin olarak biliyor olduğumuzu göstermez. Yarın öbür gün bilimcilerin bu konuda bir hata yapmış oldukları ortaya çıkabilir ve bu durumda suyun kimyasal yapısının H2O olmadığı ortaya çıkabilir. Ancak bunlar tamamen bizim bilgimize dair epistemik konulardır. Eğer su gerçekten H2O ise bu metafizik açından zorunlu bir olgudur. Peki bu zorunlu doğruyu biz nasıl bilir hale geldik? Salt akıl yoluyla böyle bir olguyu öğrenemeyiz; ya da yalnızca su kavramımızın çözümlemesini yaparak da öğrenemeyiz. Kısaca suyun H2O olduğu a priori bir doğru olamaz. Bu olgunun bilinebilmesi için gözlem, deney ve duyu deneyimi gereklidir. Yani bu a posteriori bir önerme olmalıdır. Bilimsel bir keşif ile suyun H2O olduğunu öğrendik ve başka türlü de bu olguyu bilemezdik. Doğru cevap B'dir.

Bir önermenin zorunlu mu olumsal mı olduğunu kavramak için şu teste başvurabilirsiniz: Doğru olduğunu bildiğiniz bir önermeyi ele alıp şunu sorun: olaylar farklı gelişseydi doğru olan bu önerme yanlış olabilir miydi? Eğer yanıtınız “evet” ise o önerme olumsal, “hayır” ise zorunlu bir doğrudur. Doğru cevap C'dir.

Kripke’ye göre Socrates’e doğduğunda bu isim gösterim yollu verilmiştir. O ad Socrates’in bir etiketi haline gelmiştir ve dilde kullanılmaya başlanır. Socrates’e hayatı boyunca ve sonrasında O’nu tanımayan insanlar dahi bu adla hitap ederler. Onun adını bilmeyen birileri başkalarından duyarak adını öğrenirler bunu ilk olarak dile kazandıran ve başkalarının duymasını sağlayan ailesidir. Bu ad daha çok kişiye yayılarak bir kullanım zinciri oluşur. Bu kullanım zincirinin halkaları arasında nedensellik bağı oluşur. Socrates adı ile kendisi arasında bir nedensellik bağı oluşmuş olur. Socrates’in adı tarihsel süreçte değişmiş olsa ve yeni adını kullanmış olsak da Socrates’le arasındaki nedensellik bağı bozulmaz. Yani geçmişteki adının aynı olması gerekmez biz yine aynı kişiden bahsetmiş oluruz. Sonuç olarak I. madde yanlıştır, II ve II. maddeler doğrudur. Doğru cevap B'dir.

Doğrudan Gönderim Kuramı’na göre özel ad ve basit zamirler bir tümce içinde kullanıldıklarında doğrudan göndergelerine gönderme yaparlar. Yani “Emre kitap okuyor” tümcesinin öznesi konumundaki Emre adı doğrudan Emre’ye gönderme yapar. Bu adın anlamı ne bir betimleme ne de bir soyut kavramdır. Buna göre III. madde yanlıştır. Bir adın göndergesinin doğrudan önermenin parçası olduğu türde önermelere günümüzde tekil önerme adı verilmektedir. Buna göre de I ve II. maddeler doğrudur. Doğru cevap D'dir.

Kripke’ye göre özel adlar zorunlu imleyicilerdir. Betimlemeler ise olumsal imleyicilerdir. Bir ad zorunlu imleyici ise her olanaklı dünyada aynı şeye gönderme yapar. B şıkkına baktığımızda dairenin çapı denildiğinde dünyanın her yerinde herkes aynı şeyi anlayacaktır. Burada bir betimleme yoktur özel ad gibi işlev görmektedir. Kripke’ye göre eğer bir terim farklı olanaklı dünyalarda farklı nesnelere gönderme yapıyorsa o terim olumsal imleyicidir. Yani tekil betimlemeler olumsal imleyicilerdir. Diğer şıklarda tekil bir nesnenin betimlemesi olduğu için olumsal imleyicilerdir. Doğru cevap A'dır.

Kripke Adlandırma ve Zorunluluk adlı yapıtının üçüncü ve son bölümünde özel adlar için geliştirdiği düşüncelerin büyük ölçüde bazı “genel terimler” için de geçerli olduğunu savlar. Tekil bir nesneye gönderme yapma işlevi olan özel ad gibi tekil terimlerden farklı olarak genel terimler birden çok nesneye uygulanabilir bir yapıdadırlar. Bunlar arasında en sıkça kullandığımız su, kaplan, yıldız, maymun gibi “doğal tür adları” birer genel terimdirler. Örneğin “kaplan” terimi genel bir terimdir çünkü bir değil birçok kaplan vardır ve her birine bu terimi uygulayabiliriz. Yani “a”, “b” ve “c” nin üç ayrı kaplanın adı olduğunu varsayarsak, “a kaplandır”, “b kaplandır”, ve “c kaplandır” tümcelerinin üçü de doğru olur. Bir genel terimin birden çok nesneye “uygulanabilir” olmasıyla bunu kastediyoruz. Dolayısıyla üçgen tür adının zorunlu imleyici özellikleri taşıması gereklidir. Doğru cevap E'dir.

Dil felsefesinin üç ana alt dalı bulunmaktadır: dilin biçimsel özelliklerini araştıran sentaks, dilin anlam ve gönderme kavramlarını araştıran semantik ve dilin kullanımına dair felsefi sorunları tartışan pragmatik. Doğru cevap A'dır.

Austin dilin işlevinin bilgi aktarmak olduğunu savunan klasik düşünceye karşı çıkar ve sözcüklerin iki şekilde kullanılabileceğini savunur: edimsel ve saptayıcı. Austin özür dilemek, söz vermek, ad vermek gibi pek çok şeyin sözler aracılığı ile yapılan işler olduğunu söyler ve bunlara söz edimi der. Doğru cevap C'dir.

Austin'in söz edimleri ile Grice'nin sözel ima kavramları arasında bir yakınlık vardır. Grice bir tümcenin dildeki anlamıyla o tümceyi sözel bağlamda kullanan kişinin iletmek istediği anlam arasında bir fark olduğunu belirtir. Doğru cevap D'dir.

Wittgenstein'a göre her dil oyunu aynı zamanda bir etkinlik içermek zorundadır. Sadece kurallarını bilerek bir oyunu öğrenmek imkansızdır, oyunu oynamanız gerekmektedir. Wittgenstein bu etkinliklere yaşam biçimi adını verir. Doğru cevap C'dir.

Carnap deneyci felsefe açısından sorun yaratan sayı, önerme, anlam, nitelik gibi soyut şeylerin varlığına bir açıklama getirmeye çalışırken felsefe tarihinde ilk kez dilsel çerçeve kavramını geliştirir. Doğru cevap A'dır.

Birbirinden farklı çok sayıda dil oyunu bulunur. Wittgenstein’ın kendi verdiği birkaç örneğe bakalım: metrik dizgede ölçüm yapmak, bir olayı bildirmek, emir vermek, emri yerine getirmek, soru sormak, teşekkür etmek, şaka yapmak, tahminde bulunmak, bir nesneyi betimlemek, bir nesneye ad vermek, bir nesnenin adını sormak, öykü uydurmak, problem çözmek, bir dilden diğerine çeviri yapmak, dua etmek, vb. Bu örneklerden de anlaşılacağı gibi bir dil oyunu geleneksel anlamda “dil” dediğimiz şey değildir. Doğru cevap D'dir.

Austin soru sorma eylemini söz edimi olarak tanımlamıştır.  Doğru cevap A'dır.

Betimlemeler kuramı Russell'ın ortaya attığı bir kuramdır. Russell'a göre çevremizdeki dünyayı betimlemeler aracılığı ile kavrayabiliriz. betimlemeler neyi bilmediğimizi de betimleyebildiği için soru sormak eylemi ortaya çıkar. Doğru cevap D'dir.

Collingwood’a göre çevremizde olup biteni düşünürken, yargıda bulunurken, soru sorarken hep içinde bulunduğumuz dilin oluşturduğu bir dizge içinden bakarız dünyaya. Doğru cevap E'dir.

Doğru bir önerme, Wittgenstein’a göre bir “resim”dir; dünyanın bir olgusunu resimler. Bu şekilde dil dünyayı açıklar, onu betimler, ve gerçekliği bize yansıtır. Doğru cevap C'dir.

Dil Felsefesinin bir alan olarak kurulmasında öncülük etmiş olan Frege ve Russell'ın aralarında keskin farklar olsa da iki kuramın birleştikleri çok önemli bir konu vardır. Bu konu; Bir şeyi düşünebilmek, o şeyi zihnimizde temsil etmek ve dil yoluyla o şeyden söz edebilmektir. Dil yoluyla dış dünyanın bir nesnesinden söz edebilmemiz için iki kurama göre de öncelikle o nesnenin betimlemesini yapmamız gerekmektedir. Dolayısıyla; özel adlara yönelik Frege’nin görüşünü Russell da
aynen kabul etmektedir. Russell’a göre de “olağan” bir özel adın her durumda bir betimsel içeriği olmalıdır ve bu içerik her durumda tekil ya da Russell’ın deyimiyle “belirli” bir betimleme ile dile getirilebilmelidir. Doğru cevap A'dır.