DİL FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 3

Doğrudan tanışıklık yoluyla bilemediğimiz dış dünyanın nesnelerini ancak “dolaylı” olarak bilebiliriz ve bunun için de dil bir temel oluşturur. Buradan yola çıkarak Russell şeylerin bilgisine ulaşmanın ikinci bir yolu olduğunu savunur. Buna da “betimleme yollu bilgi” der.

Russell yüklemlerin boşluklarını belirtmek için değişken kullanır.

Tek değişkenli önermesel fonksiyonlar nesnelere özellik yüklememizi sağlarlar.

Betimleme genel bir yapıda ise ve tekil bir nesneyi betimlemiyorsa buna Russell “belirsiz betimleme” (indefinite description) diyor.

Tekil bir nesnenin betimlemesini yapıyorsak da bu türe Russell “belirli betimleme” (definite description) diyor.

Günümüz dil felsefesinde çok-anlamlılık kavramı (ingilizcede ambiguity) “semantik” ve “sentaktik” olarak ikiye ayrılmıştır.

Eğer tekil bir nesnenin betimlemesini yapıyorsak da bu türe Russell “belirli betimleme” (definite description) diyor. şiimdi örnekler yoluyla bu iki tür betimlemeyi açıklamaya çalışalım. Diyelim ki flöyle bir tümce kurduk: “Tür- kiye’nin bazı şehirleri büyüktür”. Bu tümcede geçen “Türkiye’nin bazı şehirleri” te- rimi belirli bir şehri betimlemez ve bundan dolayı bir “belirsiz betimleme”dir. İşte içinde bu tür betimlemelerin geçtiği türde tümceler Russell’ın kuramına göre aslın- da varlık yargılarıdır.

Eğer bir yüklem bir nesneye uygulanabiliyorsa buna birinci düzey yüklem diyoruz.

Bir anlam kuramı, anlamın kişiye özgü mü yoksa nesnel olduğuna dair sorular sorar. Anlamın varlığını sorgular. Anlamın kaynağını araştırır ve zihinde mi yoksa dışsal süreçlerde mi olduğu üzerine düşünür. Ancak anlamın bilimselliği üzerine her hangi bir sorgusu yoktur.

Doğalcılık kuramının en temel dayanağı benzerliktir. Örneğin kırmızı sözcüğünün anlamı tüm kırmızı tikel nesneler arasındaki benzerliklerden oluşur.

Bu kuram her ne kadar felsefe tarihine bir dil kuramı ya da semantik bir kuram olarak geçmişse de, kuramın özellikle bilgi kavramına dair önemli varsayımları bulunur. Bunun nedeni Russell’ın dil üzerine geliştirdiği semantik kuramını büyük ölçüde bilgi kuramına dayandırmasıdır.

Bir şeyi dil ve kavramlar kullanmadan bilebiliyorsak, Russell'a göre bu bilgi doğrudan tanışıklık ile olmaktadır.

Dış dünyanın tüm nesneleri için bilgi edinmek istiyorsak betimleme yapmalıyızdır.

Russell bilgi üzerine daha genel bir ayrım yapar: “şeylerin bilgisi” ve “doğruların bilgisi”. Bir insanı bilmek ya da bir şehri bilmek “şeylerin bilgisi”ne örnek olabilir. Türkçe’de genellikle bunu dile getirmek için “bilme” yerine “tanıma” fiilini kullanıyoruz. Örneğin “Ayşe Ali’yi tanıyor” tümcesinde bilinen ya da tanınan “şey” Ali’dir. Diğer yandan Ayşe Ali hakkında birçok doğru önerme de bilebilir: “Ali mühendislik okuyor”, “Ali 25 yaşında”, “Ali Eskişehir’i çok seviyor” türünde bilgiler Ali hakkındaki doğru önermelerdir. Bu tür doğru önermelerin bilgisine de Russell “doğruların bilgisi” diyor.

Tikeller arasındaki benzerliklerden bir tümelin bilgisine varmaya Russell “soyutlama” (abstraction) der.

“bazı insanlar” terimi belirli bir insanı betimlemez ve bundan dolayı bir “belirsiz betimleme”dir.

Russell’a göre varlık ya da yokluk tümceleri görünüşte basit özne/yüklem formunda görünmelerine karşın, derin sentaksları çok farklıdır. Bunun nedeni varlık yükleminin olağan bir yüklem olmamasıdır.

Ejderha yoktur” diyerek ejderha kavramının “boş” olduğunu, yani bu kavramın hiçbir nesneye uygulanamayacağını söylemiş oluruz. Bu şekilde geleneksel yokluk problemine tamamen dil felsefesi içinde bir çözüm getirir Russell.

Tikellerden tümellere geçmemiz gerekir. Tekrar masa örneğine dönersek, masanın sarılığını algıladığımda tikel bir duyu verisi elde etmiş olurum. Farklı durumlarda bunun gibi birçok “sarı” tikeli algılayıp bunların hepsinde ortak olan sarı tümeline varabilirim.

Ejderha yoktur” dediğimizde var olmayan mitolojik bir hayvan hakkında değil, işte bu
önermesel fonksiyon hakkında bir şey söylemiş oluruz