DİL FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 2

İçinde bu tür betimlemelerin geçtiği türde tümceler Russell’ ın kuramına göre aslında varlık yargılarıdır

Türkiye’nin başkenti büyüktür” dediğimizde aslında tanışık olmadığımız Ankara şehrine gönderme yapmayız, sadece betimleme yoluyla dolaylı olarak onun büyük bir şehir olduğunu söyleriz

“Kaymak bazen insana zarar verebilir”. Bu tümcede geçen “kaymak” sözcüğü bir süt ürünü olarak yorumlanabileceği gibi, paten ya da kayak kaymak gibi bir edimi de dile getirebilir. Türkçede “kaymak” sözcüğünün birden çok anlamı olmasından kaynaklandığı için tümcemiz bu sefer semantik açıdan çok-anlamlıdır.

Betimleme kavramı Russell’ın felsefesinde o denli önemli bir yer tutuyor ki, Russell’ın dil kuramı günümüzde Betimlemeler Kuramı olarak anılmaktadır. Doğru yanıt  B şıkkıdır.

Russell şu sonuca varır: Bir tümcenin anlamını kavramak için, o tümcenin parçalarının göndergelerini bilmek gerekir.

Meinong’un kuramına göre her düşüncenin bir nesnesi olması gerektiğinden, yokluğunu savladığımız nesnelerin de birer “düşünce nesnesi” olduğu sonucu ç›kar. Bu durumda Meinong’a göre zaman mekan içinde yer almayan ve varlığı olmayan nesneler bulunur.Doğru yanıt D şıkkıdır.

Frege’nin kuramı ve özellikle anlam ile gönderme arasında Frege’nin yaptığı ayrım değişik kılıklarda günümüz dilbiliminde ve dil felsefesinde sıklıkla kullanılmaya devam ediyor. Ancak bu ayrımı reddeden dil kuramları da bulunur. Bunlar arasında en önemlisi ve felsefe tarihinde en fazla etki bırakmış olanı Bertrand Russell’ın dil kuramıdır. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Russell da varlık yükleminin nesnelere değil kavramlara yüklenebilen özel bir yüklem olduğuna dair Frege’nin görüşünü paylaşır

Bu kuram her felsefe tarihine bir dil kuramı ya da semantik bir kuram olarak geçmiştir.Doğru yanıt A şıkkıdır.

Var olma dilsel açıdan yararı olan bir yüklem ise, nesnelere değil başka şeylere yüklenen özel türde bir yüklem olmalıdır. Russell bundan dolayı var olmanın nesnelerin değil “önermesel fonksiyon”ların (ya da kavramların) bir özelliği olduğunu söyler.Doğru yanıt B şıkkıdır.

“On Denoting” adlı çalışmasının en başında Russell bir dil kuramını sınamak için üç temel semantik sorundan söz eder. Bunlardan ilki, felsefe tarihinde farklı biçimlerde ve genellikle ontolojik bir sorun olarak ortaya çıkmış olan ve daha önce Frege’nin kuramının bağlamında ele aldığımız “gönderimsiz terimler” ile ilgilidir. Russell’ın ünlü örneğinde “Fransa’nın şimdiki kralı keldir” tümcesinin öznesi konumundaki “Fransa’nın şimdiki kralı” teriminin bu dünyada bir karşılığı (yani gönderme yaptığı bir nesne, ya da kısaca göndergesi) yoktur. Bu durumda, Russell’a göre, tümcenin doğru bir sav öne sürdüğünü söyleyemeyiz. Her anlamlı savın ya doğru ya da yanlış olduğunu varsayarsak, bu tümcenin doğru olmadığına göre yanlış olduğu sonucuna varmamız gerekir. Ancak o durumda da mantığın bir başka kuralı olarak kabul gören “eğer bir tümce yanlış ise, o tümcenin mantıksal değili doğrudur” savını kabul edersek “Fransa’nın şimdiki kralı kel değildir” tümcesinin doğru olması gerekir, ki bu da kabul edilebilir gibi görünmez. D şıkındaki cümle bu örneğe uymaktadır. D şıkkı dışındaki tümcelerin hepsinin referansları belirlenebilirdir ve bir doğruluk değeri verilebilir.Doğru yanıt D şıkkıdır.

Russell’a göre bir insanın kendi zihni dışındaki herhangi bir şey ile “doğrudan tanışık” olması olanaklı değildir. Gözlerimi açıp baktığımda masa ile doğrudan bir tanışıklık kuramıyorum. O halde algı yoluyla nelerle doğrudan tanışık hale gelebilirim? Russell’ın bu soruya yanıtı şöyle: algı yoluyla dış dünyanın nesnelerinin kendileriyle değil, o nesnelerin zihnimizde bıraktığı “izler” ile doğrudan tanışık hale gelebiliriz. Russell bu izlere duyu verileri (sense data) adını verir. Masanın varlığını bilebilmemiz için, zihnimizde oluşan duyu verilerinin “neden”i olan bir masa olduğuna dair bir çıkarım yapmamız gerekir ki bu da tanışıklığı dolaylı kılar.Doğru yanıt B şıkkıdır

Russell'a göre bir dili anlamak ve konuşmak için doğrudan tanışıklık yoluyla iki şey bilmemiz gerekir: duyu verileri ve tümeller. Bu ikisini bir araya getirerek artık tanışık olmadığımız dış dünyanın nesnelerini betimleme yoluyla bilebilir hale geliriz. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Russell'a doğrudan tanışık olabileceğimiz iki tür şey vardır, zihnimizdeki duyu verileri ve tümeller. Dolayısıyla bir tümcenin anlamı, yani o tümcenin dile getirdiği önerme de bu ikisinden oluşmalıdır. Yoksa tümcelerin anlamlarını kavramamız olanaklı olamazdı. Russell, tümeli, aynı Frege’de olduğu gibi, bir fonksiyon olarak tanımlar. Örneğin ekşi doğrudan tanışık olduğumuz bir duyu verisidir. Ekşi tümeli ise , “__ ekşidir” yükleminin gönderme yaptığı bir fonksiyondur.

Russell’ın kuramı içinde “önermesel fonksiyon”, “tümel” ve “kavram” terimlerinin üçü de aynı şeye gönderme yapmaktadır.

Russell yüklemlerin boşluklarını belirtmek için “değişken” kullanır. Basit özne/yüklem biçimindeki bir tümcenin öznesini çıkarıp yerine “x” harfini koyduğumuzda, dile getirdiğimiz şeye Russell “önermesel fonksiyon”, buradaki “x” harfine de “değişken” diyor. Örneğin “Önümdeki masa ahşaptır” tümcesinin öznesi olan “önümdeki masa” terimini çıkarıp, yerine “x” harfini koyalım: “x ahşaptır”. Buradaki “x” harfi değer olarak bir nesne almaya uygun bir değişkendir. Bu değişken yerine önümdeki masayı koyarsam (terimi değil masanın kendisini) doğru bir önerme elde ederiz, ama önümdeki kahve bardağını koyarsam, bardak ahşap olmadığı için, yanlış bir önerme elde ederiz. İşte “x ahşaptır” terimi bir önermesel fonksiyona gönderme yapar Russell’a göre. "bulut beyazdır" önermesi "x beyazdır"  önermesel fonksiyonunun "bulut" değerini almış halidir. "Bulut" sözcüğü değer almış bir değişken, "beyazdır" sözcüğü ise bir yüklem olarak değerlendirilir.

Kısaca dil sayesinde doğrudan tanışıklık yoluyla bilebildiğimiz tümelleri kullanarak doğrudan bilemediğimiz dünya üzerine düşünebilir ve bunlar üzerine konuşabilir hale geliyoruz. Dil aracılığıyla bildiklerimiz cinsinden bilmediklerimizi betimleyebiliyoruz. Bunu yapmanın iki yolu bulunur; betimleme genel bir yapıda ise ve tekil bir nesneyi betimlemiyorsa buna Russell “belirsiz betimleme” (indefinite description) diyor. Eğer tekil bir nesnenin betimlemesini yapıyorsak da bu türe Russell “belirli betimleme” (definite description) diyor. Kamboçyada sadece tek bir tapınak varolmayacağına göre doğru cevap III. maddedir.

Gündelik dilde ve hatta bilim dilinde kullandığımız tüm “olağan” özel adlar bu şekilde çözümlenmelidir Russell’a göre. Bu tür adlar hiçbir koşulda doğrudan gönderme yapmazlar; hep bir tekil betimleme içerirler, ve ancak bu betimlemede geçen kavramlarla tanışık olmamız durumunda bu özel adların geçtiği bir tümceyi kavrayabiliriz. Russell’a göre bir şeye hiçbir betimleme içermeden doğrudan gönderme yapmamız için o şeyle tanışık olmamız gerekir. Daha önce de belirttiğimiz üzere iki tür şey vardır tanışık olduğumuz: kavramlar ve duyu verileri. İşte yalnızca bunları doğrudan adlandırabiliriz. Kavram adları özel ad değildir. Örneğin beyaz kavramının adı olan “beyaz” terimi bir kavram adıdır ve özel ad değildir. Ancak bir duyu verisi tekil bir nesnedir. Dolayısıyla bir duyu verisine özel ad ile gönderme yapabiliriz. Örneğin önümde duran beyaz kahve bardağının zihnimde bıraktığı beyazlık duyu verisi ile doğrudan tanışıklık yaşıyorum. Bu nesne genel bir kavram olan beyaz kavramı değildir, çünkü tekildir. İstersem buna bir ad verebilirim. İşte bu tür adlara Russell “mantıkal özel ad” diyor. Hepimizin ortaklaşa anlayabileceği bir özel ad örneği veremeyiz. Bunun nedeni herkesin tanışıklık yoluyla bilebileceği tikeller öznel olmak zorundadır.

"Ayşe" özel ismi ve "mantık dersinin vize sınavından 100 alan kişi"  belirli betimlemeleri tek başlarına gönderme yapmazlar ve tümce içinde yer aldıklarında da varlık yüklemi ve önermesel fonksiyonlar cinsinden çözümlenirler. Russell'a göre bir ifadenin anlamı göndergesi olduğu ve bu iki cümle aynı göndergeyi işaret etmediği için anlamları da aynı olamaz. E şıkkı doğru olduğu halde Frege'nin kuramında geçerlidir.

Meinong'a göre birşeyin var olmadığını söylediğimizde, gerçekte olmayan bir hayvan türüne gönderme yapıp, sonra da onun var olma özelliğinin bulunmadığını söylemiş oluruz. Russell ise Meinong’un kuramını benimsemez ve bunun bizleri “gerçeklikten kopardığını” söyler. Eğer bu tür tümceleri gerçeklikten kopmadan çözümlemek olanaklı ise bu yeğlenmelidir. Russell da kendi çözümlemesinin bunu sağladığını söyler. Tümcenin gerçek mantıksal öznesi, Meinong’un kuramında olduğu gibi, “var olmayan” bir hayvan olan ejderha değil, ejderha kavramıdır. Söylenen şey bir hayvan türüne dair değil bir kavrama dairdir. O kavram hakkında da tümcemiz doğru bir şey söyler. Kısaca “Ejderha yoktur” diyerek ejderha kavramının “boş” olduğunu, yani bu kavramın hiçbir nesneye uygulanamayacağın söylemiş oluruz. Bu şekilde geleneksel yokluk problemine tamamen dil felsefesi içinde bir çözüm getirir Russell. B şıkkındaki düşünce ise Russell'ınkine yakın olmasına rağmen Frege'ye aittir.