DİL FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 12

Soruda üç temel ilkesi özetlenmiş olan kuram "Betimlemeci Gönderim Kuramı" (Descriptivist Theory of Reference) ya da kısaca "Betimlemecilik" (Descriptivism) olarak adlandırılmaktadır.

Kripke 1970 yılında daha sonra kitap olarak da basılmış olan Adlandırma ve Zorunluluk (Naming and Necessity) adlı meşhur üç seminer konuşmasında Betimlemeci Gönderim Kuramına karşı bir çok argüman geliştirir. Bunlar arasında en fazla etkili olmuş olan özel adlara dair olup daha sonraları “modal argüman” olarak anılmış olan argümandır.

Bir önermenin zorunlu mu olumsal mı olduğunu kavramak için şu teste başvurulabilir:
Doğru olduğu bilinen bir önerme ele alınıp şu soru sorulur: Olaylar farklı gelişeydi doğru olan bu
önerme yanlış olabilir miydi? Eğer yanıt “evet” ise o önerme olumsal, “hayır” ise zorunlu bir doğrudur. Buna göre C seçeneği olumsal (zorunlu olmayan) bir önermedir.

Nedenselci Gönderim Kuramına göre bir özel ad kullanarak bir kişiye ya da bir nesneye gönderme yapılması için o kişi ya da nesneyi betimlemek gerekmez. Örneğin pek felsefe tarihi çalışılmamış biri hem “Aristoteles” hem de “Platon” adlarını öğrenmiş olsun. Ancak “Aristoteles kimdir?” diye sorduğumuzda “ünlü bir Yunan filozof” yanıtı verebildiğini düşünelim ve “Platon kimdir?” deyince de yine aynı yanıtı aldığımızı varsayalım. Yani Aristoteles ile Platon’u birbirlerinden ayıracak betimlemelere sahip olamayacaktır bu kişi. Yine de “Aristoteles” adını kullandığında Aristoteles’e, “Platon” adını kullandığında ise Platon’a gönderme yapabilir. Bunun nedeni bu adların kullanım zincirleri arasındaki farktır bu kurama göre.

Bir kişinin ya da nesnenin doğrudan gösterilerek adlandırılmasına "gösterim" yollu adlandırma denilmektedir.

Nedenselci Gönderim Kuram› şu soruyu yanıtsız bırakır: Özel adın semantik içeriği bir betimleme değilse nedir? Kripke bu soruya açık bir yanıt vermez. Ancak onun bazı takipçileri bu soruya yanıt vermek için tarihe “Doğrudan Gönderim Kuram›” (Direct Reference Theory) olarak geçen kuram› geliştirmeişlerdir. Bu kurama göre özel ad ve basit zamirler bir tümce içinde kullandıklarında doğrudan göndergelerine gönderme yaparlar.

Tekil önerme, bir adın göndergesinin doğrudan önermenin parçası olduğu önermeleri ifade eder.

Eğer bir önermeyi salt akıl yoluyla a priori bilebiliyorsak bu önerme dünyanın “rastlantısal” olgularına dair olamaz. Mutlaka matematik, geometri, mantık ya da metafizik yasalarının “zorunlu” kıldığı bir doğru olmalıdır. Bu durumda biyoloji, bahsi geçen alanlardan farklıdır ve doğal ya da "rastlantısal" olgulara dayanmaktadır.

Nesnelerin uzunlukları onların zorunlu değişmez özellikleri değillerdir. Bu çubuk metrik sistemin ilk ortaya çıkmasında özel bir rol oynamıştır, bunu tabii ki kabul ediyoruz. Ancak çubuğun belirli bir andaki uzunluğu Aristoteles’in deyimiyle “rastlantısal” bir olgudur. İşte buradaki rastlantısal olma kavramına çağdaş metafizikte “olumsal” deniyor. Kısaca tam t anında çubuk tam tamına bir metre uzunluğundaydı ama bu çubuğun olumsal bir özelliğiydi. Bu durumda sorudaki tümce Kripke’ye göre zorunlu olmayan, yani olumsal bir doğruyu dile getirmektedir.

Kripke’ye göre. A priori ile a posteriori arasındaki ayrım bizim bilme biçimlerimize dair bir ayrımdır; yani epistemik bir ayrımdır. Ancak zorunlu ile olumsal doğrular arasındaki ayrım ise metafizik bir ayrımdır. Kripke’ye göre bu ayrımın metafizik olması demek dünyaya, gerçekliğe dair bir ayrım olduğuna işaret eder; yani bir önermenin olumsal mı yoksa zorunlu mu olduğu bizim bilgimize dair ya da bilme biçimlerimize dair bir konu değildir. Dolayısıyla iki ayrımın Kant geleneğinde olduğu gibi tam tamına örtüşmesinin aslında beklenmemesi gerekir. Olumsal a priori önermelerin varlığı da bunu gösterir.

Tanışık ilkesi: Bir önermeyi anlayabilmemiz için, o önermenin her parçası ile doğrudan tanışık (directly acquainted) olmamız gerekir.

Tanışık ilkesi: Bir önermeyi anlayabilmemiz için, o önermenin her parçası ile doğrudan tanışık (directly acquainted) olmamız gerekir.

Russell’a göre sözcüklerin bir araya gelerek oluşturdukları bir tümceyi anlamak için çok özel türde bir bilgiye sahip olmamız gerekir. Bu bilgi türü “tanışıklık yollu bilgi”dir.

duyu verileri kişliye özel ve bu anlamda tamamen öznel olan ve çok kısa sürede varlıklarını kaybeden tikellerdir. işte bu tikel duyu verileri bizim tüm dünya hakkındaki bilgimizin temelini oluşturur. Masanın varlığını bilebilmemiz için, zihnimizde oluşan duyu verilerinin “neden”i olan bir masa olduğuna dair bir çıkarım yapmamız gerekir Russell’a göre.

bir dili anlamak ve konuşmak için doğrudan tanışıklık yoluyla iki şey bilmemiz gerekir: duyu verileri ve tümeller. Bu ikisini bir araya getirerek artık tanışık olmadığımız dış dünyanın nesnelerini betimleme yoluyla bilebilir hale geliriz.

Russell ise, Frege gibi, bir terimin “anlam”ı ile “gönderge”si arasında ayrım yapmaz . Ona göre anlam göndergedir. Yani bir terimin anlamı ile gönderme yaptığı şey aynı şeydir. Buradan Russell şu sonuca varır: bir tümcenin anlamını kavramak için, o tümcenin parçalarının göndergelerini bilmek gerekir. Bu bilgi de doğrudan tanışıklık yoluyla elde edinilmiş bilgi olmalıdır.

Russell yüklemlerin boşluklarını belirtmek için “değişken” kullan›r. Basit özne/yüklem biçimindeki bir tümcenin öznesini çıkarıp yerine “x” harfini koyduğumuzda, dile getirdiğimiz şeye Russell “önermesel fonksiyon”, buradaki “x” harfine de “değişken” diyor.

Daha önce söylediğimiz gibi Russell Frege’nin anlam ile gönderme arasındaki ayrımını kabul etmez. Terimlerin iki değil tek bir semantik değeri bulunur Russell’a göre; kısaca bir terimin anlamı göndergesidir.

Russell’a göre varlık ya da yokluk tümceleri görünüşte basit özne/yüklem formunda görünmelerine karşın, derin sentaksları çok farklıdır. Bunun nedeni varlık yükleminin olağan bir yüklem olmamasıdır.

ontolojinin temel bir problemi olarak ortaya çıkmış ve tarih boyunca sorunun çözümüne yönelik ilginç varlık kuramlarının gelişmesine neden olmuştur. Bunlar arasında en etkili olanı Meinong’a aittir.