DİL FELSEFESİ - Deneme Sınavı - 6

Frege'ye göre yüklemler boşluk terimlerdir. Özneler ise boşluksuzdur. Özneler nesnelere gönderme yaparken, Yüklemler Kavramlara gönderme yapar.

Frege'ye göre özne ve yüklemden oluşan tümceler, dil yoluyla dünya ile ilişki kurmamızı sağlar, tümceler sayesinde bir konuyla ilgili düşünce belirtebiliyoruz.

Frege uzun bir akıl yürütme sonucu tümcelerin göndergelerinin doğruluk değeri olduğu sonucuna ulaşır. İki doğruluk değeri vardır, doğru yada yanlış, ama bu bütün tümcelerin doğru yada yanlış olduğu anlamına gelmemektedir.

Frege nesnelerle ilişki kurmamıza yarayan özne yüklem tümcelerini birinci düzey olarak adlandırır. Var olmak gibi yada "ejderha diye bir şey yoktur." gibi bir kavrama gönderme yapan tümcelerin yüklemlerine ise ikinci düzey yüklem adını verir.

Terimlerin anlamları bir araya gelerek düşünceyi oluşturmaktadır.

Frege düşünceler üzerine düşünce bildiren tümcelerin tümcede geçen nesnelere değil o nesnelerin anlamlarına gönderme yaptığını savunur. Buna göre Ali Ahmet'in parası olduğunu düşünüyor cümlesi Ahmet'in parası olması kavramının anlamına gönderme yapmaktadır.

Frege Aritmetiğin Temelleri adlı çalışmasının ardından bu çalışmadaki fikirlerini genelleştirerek 1892 yılında Anlam ve Gönderme üzerine adlı çalışmasını yayınlar. Bu makale dil felsefesinin klasiklerindendir.

Frege özdeşlik sorunu üzerine geliştirdiği ilk görüşünde özdeşliğin nesneler arasında değil nesnelerin adları arasında bir ilişki kurduğunu belirtir.

Bu ilişkiye dil felsefesinde “gönderme” deniyor. “Sokrates” adı Sokrates’e gönderme yapıyor. Böyle bir gönderme olmasaydı bu tümce Sokrates üzerine bir düşünceyi dile getiremezdi. Adın gönderme yaptığı nesneye de (bu durumda Sokrates) o adın göndergesi diyoruz

Bir yüklemin doğru olarak yüklemlenebileceği nesneler kümesine o yüklemin kaplamı denir.

“Bir tümceyi oluşturan terimlerin mantıksal çözümlemesi nedir?”, “Terimlerin bir araya gelerek bir tümce oluşturmasını ne sağlar?” türünde soruları tartışarak dil felsefesi içinde gelişmiş, bir yandan modern mantığın yeşermesini sağlamışl diğer yandan da dilbilimin en temel çalışma alanlarından biri haline gelmiş alan sentakstır.

“Sözcüklerin bir araya gelerek oluşturdukları tamlama, tümce ve yüklem gibi karmaşık terimler nasıl anlam oluşturur?”, “Bir terimin anlamı ile dünya arasındaki ilişki nedir?” gibi soruların tartışıldığı alan semantiktir.

Semantiğin en temel konularından biri de dil dünya ilişkisidir. Bu ilişkiyi genelde dil felsefecileri gönderme kavramı ile dile getirirler.

Yukarıdaki felsefe alanlarının tamamı dil felsefesiyle doğrudan ilişki içindedir.

Gottlob Frege’ye göre aritmetiğin temeli olan mantık aynı zamanda Almanca ya da Türkçe gibi doğal dillerin de temelinde bulunur. Örneğin basit özne yüklem biçimindeki bir tümcenin çözümlemesi, matematik dilinde her neyse, doğal dilde de aynıdır. Kısacası mantık hem formel hem de doğal dillerin temelini oluşturur. Doğru cevap C'dir.

Frege'in önceki görüşüne göre özdeşlik; dilsel imler, ya da kendi deyimiyle nesnelerin “adları” arasında bir ilişkidir. Doğru cevap D'dir.

Frege eski çözümünde özdeşlik ilişkisinin nesneler arası değil nesnelerin adları arasında bir ilişki olduğu sonucuna varmıştır. Ancak daha sonra aynı tümcede belirtilen nesne adları arasındaki ilişkinin bir yargı sonucu oluştuğu fikri ile yola çıkarak dile ilişkin isimlendirmelerin de rasgele bir seçim olduğunu savunarak görüşünü değiştirmiştir. Dolayısıyla ilişkinin, insanların bir nesneye verdikleri isimler arasında olmadığı ve nesnenin kendisiyle arasındaki bir ilişki olduğu sonucuna varmıştır. Doğru cevap A'dır.

Anlam ve gönderme arasındaki ayrımı yaparken, Frege, Kant felsefesinin temel bir kavramından yola çıkmaktadır. Dış dünyanın nesneleri, Kant’ın deyimiyle bizlere kendilerini “sunarlar”, ancak bu sundukları yüzleri dışında bir de sunmadıkları yüzleri vardır. Kant buradan yola çıkarak fenomenler dünyası ile numenalar dünyası arasındaki meşhur ayrımını yapar. Frege’nin çalışmalarında böyle bir ayrımı benimsediğine dair bir ipucu olmamasına rağmen; nesnelerin kendilerini bizlere “sunuş biçimleri” olduğu düşüncesi Frege’nin kuramı için bir temel oluşturmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Frege'nin özdeşlik kuramına göre; "Akşam yıldızı, sabah yıldızıdır." ve "Sabah yıldızı, sabah yıldızıdır." tümceleri arasındaki temel fark cümlelerin anlam bakımından farklı olmasıdır ve ilk cümle bir yargıdır. Ayrıca ilk cümle özdeşlik ilişkisi barındırmaktadır ve öğreticidir. Oysa ikinci cümle öğretici değildir. Doğru cevap E'dir.

Frege nesnelerin farklı sunuş biçimlerini “Sinn” olarak adlandırmaktadır. Türkçe’de bu terime karşılık en yakın sözcük “anlam”dır. Doğru cevap E'dir.