DİJİTAL KÜLTÜR - Deneme Sınavı - 8

Bireylerin ve toplumların onayı alınmadan alınan ancak faturası da onlara çıkartılan bu tür kriz süreçlerinde ihtiyaç duyulan adil, şeffaf, denetlenebilir bir işleyişin nasıl kurulabileceği sorunsalından hareketle 2008 yılı sonunda İnternet üzerinde başlatılan tartışmalar, giderek bir kural manzumesine dönüştürülmüş ve nihayet bu kural manzumesi de üzerinde geniş bir mutabakat sağlandıktan sonra kimsenin (kurucusu
veya kurucularının bile) tek başına değiştiremeyeceği bir koda dönüştürülerek 2009 yılında Bitcoin adı verilen bir finansal işleyiş olarak hayata geçirilmiştir.

ICO, İngilizce “Initial Coin Offering” teriminin kısaltmasıdır ve kripto para arzı anlamına gelmektedir. Projelere fon toplamak amacıyla, yeni üretilen bir jeton ya da kripto varlığın, Bitcoin, Ethereum gibi popüler kripto paralar karşılığında satışa sunulması sürecini tanımlamaktadır.

Geleneksel finans kurumlarında işlem kayıtları, kurumun yönetiminin belirlediği oranda şeffaf ve denetime açıktır. Bitcoin ve özgün türevlerinde ise, tutulan işlem kayıtları ilk işlemden bugüne İnternet üzerinde isteyen herkesin görüş ve denetimine açıktır. Geleneksel finans kurumlarının aksine, kullanıcılara ait özlük bilgilerini kaydetmez veya bunları talep etmez. Böylece kullanıcılar, dijital mahremiyetlerini kendi inisiyatifleri doğrultusunda koruyabilir veya açıklayabilirler. Bitcoin ve özgün türevleri merkezsiz mimariye sahiptir. Bitcoin’de kullanılan SHA256 kriptografi standardı sayesinde 34 alfanumerik karakterlik uzunluğa sahip cüzdan hesap kodları ile yine aynı şekilde 34 alfanumerik karakter uzunluğuna sahip kullanıcı şifrelerinin güvenli biçimde saklanması hâlinde halihazırda dünyanın en gelişmiş quantum bilgisayarlarıyla bile kırılabilmesi on yıllar alabilir.

Bitcoin benzeri açık kaynak kodlu blok zincirler olarak geliştirilen Dijital Güven Protokolleri de Kripto para olarak adlandırılmaktadır.

El Salvador devleti Bitcoin’i resmî para birimi olarak kabul eden ilk ülkedir.

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kripto paralarla satın almayı 2021’de yasakladı. Neden olarak da işlem süreçlerindeki sorunları gösterdi.

NFT (İngilizce. non-fungible token), dijital bir varlığın benzersiz olduğunu ve bu nedenle birbirinin yerine geçemeyeceğini onaylayan, blok zincir adı verilen bir dijital defterde depolanan veri birimidir.

İlk kripto paranın dayandığı blok zincir kamuya açık genel blok zinciri (public blockchain) idi. Ethereum ve Bitcoin genel blok zincirlerine dayanıyor. Kripto paraların çoğunun çıkış felsefesine de bu daha uygun.

İlk akıllı sözleşmeler, Bitcoin’den aldığı ilhamla geliştirilen Ethereum adlı kripto paranın blok zinciri üzerinde yer almıştır.

Kripto paralara yönelik yapılan bazı eleştiriler:

Tim Berners-Lee tarafından WWW standartlarının geliştirilmesi

İşleyişin merkezi yapıda olması

Dijital Güven Protokolü

2008 ABD Finans Krizi

El Salvador

Yeniden güven tazeleme zorunluluğu olanlar

İlkel bir hesaplama aracı abaküsten sonra ortaya çıkan ve daha sofistike olan buluntu MÖ 1. yüzyıla tarihlendirilen Antikythera Mekanizmasıdır. Bazı kaynaklara göre tarihin ilk bilgisayarı olarak geçmektedir. Bu alet tahta bir kutunun içerisinde 30’dan fazla birbirine kilitlenen bronz parçalardan oluşmaktadır. Bir krank kolu çevrilerek parçalar hareket ettirilmektedir. Hareket eden parçalar güneşin, ayın pozisyonlarını hesaplamaya yaramaktadır.

Antik çağda Antikythera gibi bir örnek olmasına rağmen, Orta Çağ döneminde bilgisayar gelişimi yavaşlamıştır. Avrupa karanlığa gömülmüşken, İslam coğrafyasında El Cezeri (1136-1206) gibi bilim insanları otomatikleşme ve sibernetik gibi alanlarda öncül çalışmalara el atmışlardır. İsmail Cezeri’nin Fil Saati, Fakih Saati ve Kale Saati gibi çalışmaları öne çıkmaktadır. Özellikle Kale Saati çok ilginçtir. Yaklaşık 3,5 metre yüksekliğinde olan ve su ile çalışan bu saatin zamanı göstermek haricinde astronomi ile ilgili bilgileri de verdiği görülmektedir. Can alıcı noktası ise tekrar programlanabilir bir yapı olmasıdır.

Vannevar Bush, 1945’te yazdığı makalesinde bilgisayarlar ile yapılabileceklerin olasılıklarını o günün mevcut bilimsel gelişmeleri ışığında değerlendirmiştir. Özetlendiğinde; 21. yüzyılın sayısal kameralar, bilgisayar ekranları, tarayıcılar, makine görüşü, fotoğrafik yazıcılar, ses kaydı, sesli komut, ses ile yazı yazdırma, ekrana çizim yapabilen kalemler ve beyin bilgisayar etkileşiminden bahsettiği görülmektedir. Memex adını verdiği bir sistemde ise bilinen tüm bilgiler mikrofilmlere alınmıştır. Kullanıcı bir masanın üzerindeki ekran aracılığı ile tüm bilgilere erişebilmekte, onları düzenleyebilmekte, çıktı alabilmekte, not düşebilmektedir. Ayrıca gerektiğinde tekrar geri dönüp bu bilgilere nasıl ulaştığını da denetleyebilmektedir (Bush, 1945). Memex fikri aslında bugünkü internete bağlı bir bilgisayarı andırmaktadır.

Artırılmış gerçeklik, sanal gerçeklikten farklı olarak fiziksel dünyadan kopmamaktadır. Aynı anda hem fiziksel dünya deneyimlenirken hem de sayısal nesneler fiziksel dünya ile bir arada var olmaktadırlar. Bu yüzen artırılmış gerçekliğin kullanım alanı, fiziksel evren kadar geniştir. Kullanıcılar fiziksel dünyadan kopmadan sayısal enformasyonu deneyimlemektedirler. Azuma’ya (1997, s. 356) göre artırılmış gerçeklik için üç kriterin sağlanmış olması lazımdır: • Fiziksel ve sanalı birleştirmelidir • Gerçek zamanlı olarak etkileşimli olmalıdır • Üç boyutlu olmalıdır.

Artırılmış gerçeklik de sanal gerçeklik gibi ortamlandırıcılar aracılığı ile duyumsanmaktadır. Sanal gerçeklikten farklı olarak bu aracılar kullanıcıyı dış dünyaya kapatmadan sayısal veriyi iletmektedir.