DEVLET BÜTÇESİ

Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri A. Genel olarak Madde 87Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; (...) bütçe ve kesinhesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilânına karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.

Bütçe siyasi ve hukuki nitelikleri dışında enflasyonla mücadele, deflasyonla mücadele, ekonomik kalkınma da bir araç olması, kamu gelir ve giderlerinin yeniden dağıtımı için bir araç olması ve son olarak tam istihdam ve fiyat istikrarını birlikte sağlamak içinde bir araç olma özelliğine sahiptir. Ayrıca, milli gelirden elde edilen gelirin bütçe aracılığıyla dağıtılması ve bütçe uygulaması ile ülke ekonomisine yön verilebilip müdahale edilebilmektedir.

1983 yılında mali yılbaşı 1 Ocak tarihine alınmıştır. Ülkemizde mali yıl 1 Ocak’ta başlar. 31 Aralık’ta ise sona erer. Ülkemizde mali yıl 1983 yılına kadar Mart ayında başlıyordu. Takip eden yılda 12 aylık süre bittiğinde de sona ererdi. 1983 yılından sonra ülkemizde mali yıl 1 Ocak 31 Aralık tarihleri arasında yapılmaya başlanmıştır.

6771 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla bütçenin hazırlaması süreciyle ilgili çok ciddi değişiklikler içeren yasal düzenlemeler yapılmıştır. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde Merkezi Yönetim Bütçe Kanun teklifi Cumhurbaşkanı tarafından TBMM’ye sunulacaktır. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin uygulamasında Hazine Müsteşarlığı ve Maliye Bakanlığı birleştirilerek, bakanlık bünyesindeki bütçeye ilgili tüm görevler Cumhurbaşkanlığı tarafından yerine getirilecektir.

Merkezi yönetim bütçesinin hazırlanma süreci şu şekildedir: Cumhurbaşkanı tarafından hazırlanan bütçe en geç eylül ayının ilk haftası sonuna kadar kalkınma planları, stratejik planlar ve genel ekonomik koşulların gerekleri doğrultusunda makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri de kapsayacak şekilde görüşülüp onaylanan Orta Vadeli Program’ın (OVP) Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla başlayacaktır.

Bütçe çağrısı ve yatırım genelgesi Cumhurbaşkanlığı tarafından hazırlanarak en geç 15 Eylül’e kadar Resmi Gazete’de yayımlanacaktır.

Kesin hesap kanunu teklifi Hazine ve Maliye Bakanlığınca hazırlanacaktır. Kesin hesap kanunu teklifi izleyen mali yılın haziran ayı sonuna kadar Cumhurbaşkanı tarafından TBMM’ye sunulacaktır.

Daha önce de belirttiğimiz gibi 6771 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla bütçenin parlamento da görüşülme süreciyle ilgili de çok ciddi değişiklikler içeren yasal düzenlemeler yapılmıştır. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde Merkezi Yönetim Bütçe Kanun teklifi Cumhurbaşkanı tarafından TBMM’ye sunulacak ve parlamento da görüşülme süreci bu şekilde başlamış olacaktır. Yani yeni uygulama da daha önce Bakanlar Kurulu’na ait olan bütçe kanunu teklifi yetkisi, Cumhurbaşkanı’na devredilmektedir. Yeni uygulama göre, Meclis bütçede değişiklik yapma hakkına sahipken artık bu haktan mahrum kalacaktır. Ayrıca, “Plan ve Bütçe Komisyonu” adı değiştirilerek “Bütçe Komisyonu” olmuştur. Bütçe, Cumhurbaşkanı ‘Bütçe ve Kesin Hesap Kanun Teklifi’ olarak sunacaktır. “Bütçe Komisyonu” üye sayısı siyasi partilerin güçleri oranında belirlenecektir. Üye sayısı artırılabilir ya da azaltılabilecektir. Danışma Kurulu önerisiyle Genel Kurul’da oylanacak. Sonuç olarak, yeni düzenleme de Bütçe Komisyonu ve Genel Kurul’daki oylamaların daha önemli olacağını ve Meclis’te oluşacak üye sayısına bağlı bir milletvekilinin devamsızlığının bile önemli olabileceğini söyleyebiliriz.

Yeni uygulama da Meclis’in bütçeyi onaylamaması halinde ise “geçici bütçe kanunu” çıkalacaktır. Geçici bütçe kanununun da çıkarılamaması durumunda, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanıması söz konuş olacaktır. Bu uygulama da Meclis’in bütçe üzerindeki etkisi de bir azalam olduğu söylenebilir.

Kesin hesap kanunu teklifi Hazine ve Maliye Bakanlığınca hazırlanacaktır.

13 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ne göre, Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın yapısı şu şekildedir.

1 Başkan

2 Başkan Yardımcısı

5 Genel Müdürlük

1 Strateji Geliştirme Dairesi Başkanı

30 Daire Başkanlığı

Kurulan Genel Müdürlükler şu şekildedir:

a) Plan ve Programlar Genel Müdürlüğü

b) Ekonomik Modelleme ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü

c) Bütçe Genel Müdürlüğü

ç) Sektörler ve Kamu Yatırımları Genel Müdürlüğü

d) Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Sonuç olarak, bütçe, temel olarak bir yasadır fakat özellikleri olan bir yasadır, şeklinde ifade edilebilir. Çünkü bütçenin temel dayanağı (yasama organı) Anayasa’dır. Özellikle, “bütçe hakkı (power of purse)” açısından bütçe anayasal bir metindir ve
bütçenin hazırlanması, görüşülmesi, kabul edilmesi yasalarla hükme bağlanmıştır.

Sonuç olarak, bütçe, temel olarak bir yasadır fakat özellikleri olan bir yasadır, şeklinde ifade edilebilir.
Çünkü bütçenin temel dayanağı (yasama organı) Anayasa’dır. Özellikle, “bütçe hakkı (power of purse)” açısından bütçe anayasal bir metindir ve bütçenin hazırlanması, görüşülmesi, kabul edilmesi yasalarla hükme bağlanmıştır.

Ülkemizde mali yıl 1 Ocak’ta başlar. 31 Aralık’ta ise sona erer. Ülkemizde mali yıl 1983 yılına kadar Mart ayında başlıyordu. Takip eden yılda 12 aylık süre bittiğinde de sona ererdi. 1983 yılından sonra ülkemizde mali yıl 1 Ocak - 31 Aralık tarihleri arasında yapılmaya başlanmıştır.

Kamu idareleri (harcamacı kuruluşlar), bütçe tekliflerini en geç eylül ayı sonuna kadar Cumhurbaşkanlığına gönderecek ve Merkezi yönetim bütçe kanun teklifi mali yılbaşından en az 75 gün önce (17 Ekim tarihinde) Cumhurbaşkanı tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) sunulacaktır. Buradan da anlaşılacağı üzere bütçe ödeneklerinde temel etkinlik Cumhurbaşkanlığı makamındadır.

Kesin hesap kanunu teklifi Hazine ve Maliye Bakanlığınca hazırlanacaktır. Kesin hesap kanunu teklifi izleyen mali yılın haziran ayı sonuna kadar Cumhurbaşkanı tarafından TBMM’ye sunulacaktır.

Parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesiyle birlikte bütçe sürecine ilişkin işlemler Maliye Bakanlığı ve Bakanlar Kurulundan alınarak Cumhurbaşkanlığına devredilmiştir. Buna paralel olarak da bütçe sürecinin de en önemli rolü oynayan Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (BÜMKO) kaldırılarak, 24 Temmuz 2018 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 13 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Cumhurbaşkanlığı bünyesinde Strateji ve Bütçe Başkanlığı kurulmuştur.

13 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ne göre, Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın yapısı şu şekildedir.
1 Başkan
2 Başkan Yardımcısı
5 Genel Müdürlük
1 Strateji Geliştirme Dairesi Başkanı
30 Daire Başkanlığı
Kurulan Genel Müdürlükler şu şekildedir:
a) Plan ve Programlar Genel Müdürlüğü
b) Ekonomik Modelleme ve Konjonktür Değerlendirme
Genel Müdürlüğü
c) Bütçe Genel Müdürlüğü
ç) Sektörler ve Kamu Yatırımları Genel Müdürlüğü
d) Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü.

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın görev ve yetkilerinden bazıları şu şekilde sıralanabilir:

“Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” kabul edilmesine bağlı olarak ve bütçenin hazırlanması sürecindeki tüm yetkiyi ortaya koyan 11 Şubat 2017 Tarihli ve 29976 Sayılı Resmî Gazete ’deki değişikliklerdir.

Kamu harcamalarında tasarrufun sağlanması, bütçe dengesinin sağlanması ve kamu istihdamı ve giderlere ilişkin politikaların oluşturulması konusunda çalışmalar yapmak Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı'nın görev ve yetkileri arasındadır