DEVLET BÜTÇESİ

Nitel (Sayısal Olmayan, Kalitatif) Yöntemler

Nitel yöntemler daha çok subjektif esaslıdır. Kişisel değer yargıları ve deneyimler tahminleri doğrudan etkilemektedir. Ancak subjektif olmasından nitel yöntemler de matematiğin veya istatistiğin hiç kullanılmadığı anlamını çıkarmak yanlış olur. Bu yöntemde matematik ve veriler sistematik bir biçimde kullanılmadığı veya çok az kullanıldığı için nitel yöntem olarak adlandırılmaktadır. Nitel yöntemlerin kullanım alanları sınırlıdır. Öncelikle, bu yöntemler daha önce hiç verilmemiş hizmetlerde ve yeni programlarda, yeni vergi uygulamalarında kullanılır. ikinci olarak nicel verilerin yeri kadar olmadığı ve geçmiş verilerin yetersizliğinde kullanılırlar. Son olarak nitel yöntemler, ani ve önemli değişikliklerin yaşandığı dolayısıyla geçmiş verilerin anlamlarını yitirdiği durumlarda da kullanılabilmektedir. Buradan anlaşılacağı gibi, nitel yöntemler genel olarak nicel yöntemlerin kullanılamadığı, yeterli ve güvenilir veri toplanamadığı ve teknik donanımın ve tahmincilerin eğitim düzeylerinin yetersiz olduğu durumlarda kullanılmaktadır.

HARCAMA VE GELİR TAHMİNLERİ

Harcama ve gelir tahminlerine politik, hukuki, ekonomik faktörler oldukça önemli derecede etki yapmaktadır. Harcamalar ve gelirlerin tahmin yöntemleri geniş bir yelpazeye yayıldığı ve belirli düzeyde teknik bilgileri gerektirdiği için bu ünitede yöntemlerin sadece tanımları ve içerikleri verilecek, ayrıntıya girilmeyecektir. Harcama ve gelir tahminlerinin farklı olabileceği, hatta gelir ve harcama türlerine göre farklı tahmin yöntemlerinin uygulanabileceği akılda tutulmalıdır.

Harcama ve gelir tahminleri çok genel olarak iki ana kategoriye ayrılabilir: kantitatif (sayısal veya nicel) yöntemler, kalitatif (sayısal olmayan veya nitel) yöntemler. Harcama ve gelir tahminleri farklı yazarlarca oldukça çeşitli biçimlerde sınıflanabilmektedir.

Politika analizleri politikaların amaçlarının belirlenmesinde ve sınıflanmasında da kullanılabilinmektedir. Politikaların ilgili amaçlarının belirlenmesi kolay gibi görünmesine rağmen, daha sonra da değinileceği üzere amaçların ölçülebilir bir biçimde tanımlanması bazı kamu hizmetlerinde neredeyse imkansızdır.

Politika analizleri, bütçelerle birlikte kullanıldığında, kamu fonlarını kullananların performans denetimlerini de sağlamaktadır. Bir başka deyişle istenen sonuçlara verilen kaynaklarla ulaşılıp ulaşılmadığının belirlenmesine yardımcı olur.

Analizlerde Karar Almada Kullanılan Ölçüler
Analizciler; program ve politika kararlarının alınmasında kullanılacak bilgileri toplarlar, değerlendirirler ve özetlerler. Analizciler bu bilgileri karar alıcıların değerlemesine olanak sağlayan anahtar kavramlar üzerinde organize ederler. Politikalar da değişiklikler, yeni bir programa başlama veya başlamama gibi kararlar belirli ölçülere dayalı olanak alınabilir. Bunlar; “etkinlik” (eficiency), “etkenlik” (effectiveness), “verimlilik” (productivity) ve “eşitlik” (equity) ölçüleridir.

Etkinliğin ölçümü, alternatifler arasında karşılaştırmayı veya dolaylı olarak kamusal fonların özel kesimde bırakılması halinde ortaya çıkacak fayda ile kamu kesiminin kullanılması halinde ortaya çıkacak faydanın karşılaştırılmasını gerektirmektedir. Etkinlik en az kaynakla, en fazla sosyal yararın sağlanması anlamındadır. Kamu kesiminin kullandığı kaynağın sosyal getirisinin, aynı kaynağın özel sektör kullanımındaki getirisinden fazla olması halinde kaynaklar etkin kullanılmış denilmektedir

Verimlilik, bir programda kullanılan girdi çıktı ilişkisidir. Verimlik genellikle bu girdi çıktı ilişkisinde programın sonuçları ve etkileriyle dikkate alınmaz. Bir buğday tanesi (girdi) ile 25 buğday tanesi elde edilmiş ise verimlilik 25’tir. Ayakkabı fabrikasında ilave bir işçi (girdi) ayakkabı üretimini 5 birim arttırmış ise o işçinin verimliliği 5’tir. Aşılama yapan bir hemşire bir günde 10 çocuğu aşıla- yabilirse verimliliği 10’dur.

Verimlilik ölçüsü, kamu kesiminde daha çok girdilerle yapılan işler arasındaki ilişkiyi kurmaya çalışır. Örneğin iş edindirme faaliyetinde, eğitim maliyetinin mezun sayısına oranı, günde polis devriye saatleri ile maliyet karşılaştırması verimlilik ölçüleri olabilmektedir.

Eşitlik ölçüsü ise kamu programından elde edilen net kazançların bireyler arasındaki dağılımı ile ilgilidir. Eşitlik ölçüsü çeşitli gelir gruplarının kamu hizmetlerinden elde ettiği faydaları araştırmayı gerektirir. Program faydalarının belirli bir eşitlik kavramına göre bireyler arasındaki dağılımının adil olması hedeftir. Kamu kesiminde alınan kararların belirli kişiler, belirli bölgeler veya belirli sektörler arasındaki faydalarının dağılımı oldukça önemli roller oynamaktadır. Kişiler arası ge lir ve refah dağılımını olumlu düzeyde etkileyen bir program kolaylıkla kabul edilebilmektedir. Diğer bölgelere göre daha az gelişmiş bölgeye götürülen kamusal hizmetler, bölgeler arası gelir dağılımını düzelteceği için kabul görebilmektedir. Program analizleri hizmetin, düşük gelirlilere, orta gelir düzeyine ve yüksek gelir düzeyine etkilerini araştırıp, sonuçlarını karar alma birimlerine sunabilir.

Etkenlik belirli bir kamu programının istenen hedefle gerçekleşen arasındaki ilişkidir. Bir başka deyişle programların amaca ulaşma derecelerini vermektedir. Örneğin hava kirliliğini %5 azaltmak (amaç) için 100 milyon ödenek verilmiş ve bu ödeneğin tamamı kullanılmasına rağmen hava kirliliği oranı %2 azalmış ise (gerçekleşen) 100 milyon kaynaklar %40 etken kullanılmış demektir. Bu ölçü daha çok bir programa devam edip etmeme veya program da bir değişiklik yapıp yapmama ile ilgili kararlarda kullanılmaktadır. Örneğin aynı kaynakla okuma yazma oranını daha fazla artıran program seçilip uygulamaya konulacaktır.

Nitel yöntemler içerisinde, yargıya dayalı (judgmental) ve birim maliyet dayalı (accounting identity based) tahmin yöntemleri; nicel yöntemler içerisinde ise basit yöntem, zaman serileri (time series) ve nedensel (causal) teknikler incelenecektir. Bu tekniklerin dışında, subjektif yöntem olarak adlandırılan, bir teknik daha vardır. Ancak bu teknik da ha çok özel sektörün kullandığı risk analizleri ve olasılık hesaplarına dayalı olduğu için bu ünitede değinilmeyecektir.

Uzmanların birbirleri ile konu üzerinde tartışmaları ve konuşmaları yasaktır. Doğru cevap C'dir.

Nicel yöntemler içerisinde, yaygın olarak kullanılan ve çok fazla teknik bilgi gerektirmeyen yöntem, basit yöntemdir (Otomatik usuller olarak da adlandırılmaktadır.) Doğru cevap A'dır.

Nedensel tahmin yönteminin iki örneği, regresyon analizi ve ekonometrik modellerdir. Regresyon analizi, harcama tahminlerinden daha çok gelir tahminlerinde kullanılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Bütün maddeler kullanılan ölçülerdendir. Politikalar da değişiklikler, yeni bir programa başlama veya başlamama gibi kararlar belirli ölçülere dayalı olanak alınabilir. Bunlar; “etkinlik” (eficiency), “etkenlik” (effectiveness), “verimlilik” (productivity) ve “eşitlik”
(equity) ölçüleridir. Doğru cevap D'dir.

0 ile 1 arasında kalan ondalık bir değerdir. Doğru cevap C'dir.

Tanımı verilen ölçü verimliliktir. Doğru cevap B'dir.

Ayakkabı fabrikasında ilave bir işçi (girdi) ayakkabı üretimini 5 birim arttırmış ise o işçinin verimliliği 5’tir. Doğru cevap D'dir.

Bu teknikte, projenin veya hizmetin öncelikle faydalarının ve maliyetlerinin belirlenmesi, bunların yıllar itibariyle değerlerinin tahmin edilmesi daha sonra ise yıllar
itibariyle fayda ve maliyetlerin bugünkü değerlere indirgenmesi ve son olarak da karar alınması gerekir. Bu teknik, maliyetlerin ve faydaların para birimi cinsinden ifadesini gerektirmektedir. Doğru cevap A'dır.

Stratejik analize örnek olarak senaryo yazma gösterilebilir. Senaryo yazma gelecekteki olası olayların spekülatif değerlendirmelerini yapar ve bunlara göre analizleri farklılaştırır. Doğru cevap C'dir.

Yöneylem araştırması doğrusal programlama, kuyruk teorisi, Monte Karlo ve oyun teorisi gibi teknikleri kullanarak sonuca ulaşmaktadır. Doğru cevap E'dir.