DEVLET BÜTÇESİ

İngiltere bütçe hakkının gelişimi konusunda örnek olmuş ilk ülkedir. Kamu bütçelemesi, İngiltere’nin benzersiz politik tarihinden gelişmiştir. Bütçe hakkı, İngiltere’de 1215 tarihinde Büyük Özgürlük Şartı’nın (Magna Carta Libertatum) imzalanması ve l688’de Haklar Bildirgesi’nin (Bill of Rights) ilân edilmesi ile önemli aşamalar geçirip günümüze ulaşmıştır.

İngiltere bütçe hakkının gelişimi konusunda örnek olmuş ilk ülkedir. Kamu bütçelemesi, İngiltere’nin benzersiz politik tarihinden gelişmiştir. Bütçe hakkı, İngiltere’de 1215 tarihinde Büyük Özgürlük Şartı’nın (Magna Carta Libertatum) imzalanması ve l688’de Haklar Bildirgesi’nin (Bill of Rights) ilân edilmesi ile önemli aşamalar geçirip günümüze ulaşmıştır.

Haklar Bildirgesi: İngiltere’de monarşi üzerindeki gücü ele geçiren Parlamento’nun ilan ettiği belirli anayasal ve medeni hakların ana hatlarıyla belirtildiği yasal belge.

Hazine Şansölyesi: Diğer ülkelerdeki maliye bakanı rolüne eşdeğer, İngiltere’deki tüm ekonomik ve mali meselelerden sorumlu yetkili.

Restorasyon Dönemi: Fransa’da 1814’te Napolyon’un devrilmesinden 1830 yılının Temmuz Devrimi’ne kadar süren monarşinin tekrar güç kazandığı dönem.

Klasik Bütçe: Örgüt bütçesi de denilen bu bütçe sisteminde her bir harcamacı kuruluşun bütçesi bölümlere ve maddelere ayrılmakta; harcama kalemlerinin tahmini tutarlarını belirten maddelerin toplamı bölümleri; bölümlerin toplamı ise kuruluşun bir yıllık gider tahminlerini vermektedir.

Bağımsızlık Bildirgesi: Büyük Britanya Krallığı ile savaşta olan on üç Amerikan kolonisinin kendilerini artık İngilizlerin egemenliği altında olmayan bağımsız egemen bir devlet olarak tanımladıkları belge.

Milletler Cemiyeti: Cemiyet-i Akvam da denilen, günümüzdeki Birleşmiş Milletlerin temeli sayılabilecek bir organizasyondur.

Bütçe, belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belgeyi ifade eder.

Vergileri onaylama hakkını kesin olarak Parlamento’ya veren 1689 tarihli Haklar Bildirgesi (Bill of Rights) kabul edildi. Haklar Bildirgesinde “…bundan böyle, parlamento tarafından onaylanmadıkça ve bu onay ilân edilmedikçe hiç kimse
vergi, hediye, katılma payı ya da bağış adı altında bir ödemeye zorlanamaz ...” hükmüne yer verildi.

14.07.1789’da gerçekleşen Büyük Fransız İhtilali ile birlikte derebeylerin, kilisenin sahip olduğu vergileme yetki ve ayrıcalıkları kaldırılmış ve kurucu meclis tarafından hazırlanan İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi’nde “… kamu gücünün sürdürülmesi ve idare giderleri için ortak bir vergi alınması zorunlu olup, bu vergi bütün yurttaşlara adil biçimde dağıtılmalıdır... bütün yurttaşların kendileri ya da temsilcileri aracılığı ile ortak verginin gerekliliğini saptamak, buna serbest biçimde rıza göstermek, kullanılmasını izlemek, miktarını, matrahını, tarh usulünü belirleme hakkı vardır ...” ilkeleri yer almıştır.

Çağdaş anlamıyla kamu bütçelerinin yapılmasına Restorasyon döneminde, 1816’da başlanmıştır.

Bütçelemede klasik bütçe anlayışının esası ilk kez Fransa’da ortaya konulmuş ve birçok ülke Fransız bütçe hukukunun temel, esaslarından hareket ederek klasik bütçe uygulamasına başlamıştır.

1767’de Townshend yasaları ile kâğıt, boya, cam, kurşun ve çay üzerine yeni beş vergi koydu. Vergiye karşı olan toplumsal direnme hareketlerinin artması üzerine, bunlardan çay hariç dördünün 1770’te kaldırılmasına rağmen, Çay Vergisi ABD kolonisi üzerinde bir tür egemenlik ve denetim hakkı olarak kabul edildi ve devam ettirildi.

04.03.1909’da Muhtelif Sivil Tahsisat Yasası’nda yapılan bir değişiklik ile ödeneklerin gelirleri aşması halinde Hazine Sekreterinin, ödeneklerin nasıl azaltılabileceği veya ek vergi tahsilatının nasıl yapılacağı konusunda derhal Komisyon’a tavsiyede bulunması şartı getirilmiştir.

17 Ocak 1912’de, Başkan Taft Kongreye Hükümet Hizmetlerinde Ekonomi ve Verimlilik konusunda bir mesaj gönderdi. 27 Haziran 1912’de ise Ulusal Bütçe İhtiyacı Komisyonu raporu yayınlandı.

Bu iki belge, federal hükümetteki bütçe sisteminin geliştirilmesinde ve yönetim prosedürlerinin iyileştirilmesinde büyük öneme sahiptiler. Bu, federal hükümetin tarihinde ilk defa örgütsel yapısının ayrıntılı olarak incelendiği ve ilk kez, hükümet harcamalarının niteliği hakkında ayrıntılı bilgilerin toplandığı ilk zaman olmuştur.

7 Ekim 1808’de Türklerin Magna Carta’sı diye adlandırılan Sened-i İttifak’ın imzalanmıştır. Padişahla ayanlar, valiler ve beyler arasındaki ilişkileri kapsayan bu belgede vergi düzeni ile adil ve eşit vergi salma konusunda hükümler vardır. Buna göre; Osmanlı vergi düzeni tüm imparatorlukta ve eyaletlerde uygulanacak, padişaha ait olan gelirlere
el konulamayacaktı. Buna karşılık da padişah adil ve eşit vergiler salmaya söz veriyordu.

1924 Anayasası Türkiye’de ilk kez verginin niteliğini çağdaş görüşlere uygun olarak ifade etmiş “Vergiler ancak kanunla salınır ve alınır” demek suretiyle verginin kanuniliği esasını koymuştur.

Bütçe hakkı

Büyük Özgürlük Şartı