DEVLET BÜTÇESİ

Vergileme hakkı, egemenlik hakkının ulus temsilcilerine tanınmadığı, yasama, yürütme ve hatta yargı erklerinin tümüyle krala ait olduğu dönemlerde,
keyfi ve adaletsiz biçimde özellikle vergi hakkının belli kesimlere aşırı yük getirecek, kimi toplum kesimlerini ise kayıracak biçimde keyfi ve adaletsizce
kullanılabilmekteydi. Kralların sınırsız vergileme haklarını, özellikle savaş dönemlerinde aşırı kullanması, halkın bu vergileme yetkisine karşı tepki göstermesine neden olmuştur

1215'de İngiltere'de Magna Carta'nın  kabul edilmesiyle.

9.YY.'de

Parlamento belirli ürünlere daimi vergiler yüklediyse de, 1660’a kadar toprak, kişisel mülkiyet veya gelir üzerine daimi vergiler koyulmadı.

14.07.1789’da gerçekleşen Büyük Fransız İhtilali ile birlikte derebeylerin, kilisenin sahip olduğu vergileme yetki ve ayrıcalıkları kaldırılmış ve kurucu meclis tarafından hazırlanan İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi’nde “… kamu gücünün sürdürülmesi ve idare giderleri için ortak bir vergi alınması zorunlu olup, bu vergi bütün yurttaşlara adil biçimde dağıtılmalıdır... bütün yurttaşların kendileri ya da temsilcileri aracılığı ile ortak verginin gerekliliğini saptamak, buna serbest biçimde rıza göstermek, kullanılmasını izlemek, miktarını, matrahını, tarh usulünü belirleme hakkı vardır ...” ilkeleri yer almıştır

Fransız parlamentosu hiçbir devirde 3. Cumhuriyet Devrinde olduğu kadar bütçe hakkına ve bütçe görüşmelerine önem vermemiştir.

Amerikan Anayasasında yapılan 16. Değişiklikle federal yönetimin eyaletler tarafından onaya tabi olmadan gelir vergisi alabilmesinin önünün açılmasıyla da kaynak sıkıntıları hafifledi.

Tanzimat Fermanı (Gülhane Hattı Hümayunu) herkesten iktidarına göre vergi alınmasını, arpalık ve aidat yöntemlerinin terkedilerek yerine “maaş” sisteminin konulmasını, Hassa (padişah) Hazinesi ile giderlerinin Maliye Hazinesine aktarılması öngörülmüştür.

Meşrutiyet Döneminde bütçe politikası çok bozuk yürütülmüş ve Birinci Dünya Savaşı’nın son yıllarında artık güvenilir bir bütçe bile kalmamıştır. Osmanlı imparatorluğunun kanunlaşan en son bütçesi ise 1918 yılı bütçesi olmuştur. Buna rağmen, Türkiye’de gerçek anlamıyla bütçe fikrinin ve bütçe tekniğinin İkinci Meşrutiyet Döneminde doğduğunun kabul edilmesi gerekir.

1982 Anayasasında 1961 Anayasasına göre yapılan önemli değişiklikler olarak şu hususlar belirtilebilir: Yıllık genel ve katma bütçe tasarıları mali yılbaşından 75 gün (yani 2.5 ay) önce TBMM’ne sunulacaktır

Bu terim, Fransızca konuşan Normanlar İngiltere’yi yönetirken 1400 ile 1450 yılları arasında İngiltere’ye geçti ve paraları tutmak için kullanılan bir kese ya da çantayı ifade etmek için kullanıldı. “Bougette” ve daha sonraları evrildiği “budget” terimi İngiliz hükümdarının Parlamento’dan para talep ettiği belgeyi taşıyan deri çanta için kullanılmaya başlandı.

Bütçelemenin tarihi gelişmesinde “bütçe hakkı” olarak adlandırılan kavramın büyük bir önemi vardır. Bütçe hakkı parlamentoların kamu geliri ile kamu harcamaları üzerindeki yetkilerinin tanınması olarak açıklanabilir.

Politik reformlar, siyasal iktidarın dağılımında, bütçeleme süreci ve bütçe kararlarının alınmasında, gelir ve harcamaların bileşimindeki değişimleri ifade etmektedir. Teknik reformlar ise bütçeleme için bilgi toplamak ve işlemek için yeni yöntemleri içermektedir.

15.06.1215 tarihinde Runnymede’de kilise ve halk tarafından desteklenen bir grup baronla bir araya gelen Kral John’u, Büyük Özgürlük Şartı (Magna Carta Libertatum) adı verilen, tarihe ilk demokrasi metni ve anayasal belge olarak geçen şartı imzalamaya mecbur bırakmıştır. Bu belge ile bütçe hakkının temelini oluşturan vergileme hakkı bir tür meşruti güvenceye kavuşturulmuş bulunmaktaydı. Büyük Şart’ın 12. maddesinin hükmüne göre; “Makul miktarlarda olmak şartıyla, Kralın kendisi için fidye ödenmesi, ilk doğan oğlunu şövalye yapması ve en büyük kızının bir kereliğine evlenmesi amaçları dışında Genel Meclis (Common Council; Avam Kamarasının ilk şeklidir) tarafından kabul edilmedikçe Krallığa hiçbir vergi ya da yardım alınmayacaktır.”

Eski Yunan Krallığı ile Roma İmparatorluğu dönemlerinde krallık ve imparatorluğa dâhil ülkelerin hazinesinin merkezde toplanması kudret ve refah ölçüsü olarak değerlendirilmiş, hatta Roma İmparatorluğunda hazine, imparatorluğun mali ağının tümünü kapsayacak şekilde iki memur tarafından idare edilmiştir.

Bougette” ve daha sonraları evrildiği “budget” terimi İngiliz hükümdarının Parlamento’dan para talep ettiği belgeyi taşıyan deri çanta için kullanılmaya başlandı.

Bütçe kavramı, çantanın kendisinden ziyade çantanın içeriğindeki maliye dokümanlarını ifade etmek için kullanılmaya başlandı. 1800 yılından itibaren bu kullanım İngiltere’de genel olarak kabul edildi. İzleyen yıllarda bu kavram Türkiye de dâhil olmak üzere pek çok ülke tarafından benimsendi.

Bütçelemenin tarihi gelişmesinde “bütçe hakkı” olarak adlandırılan kavramın büyük bir önemi vardır. Bütçe hakkı parlamentoların kamu geliri ile kamu harcamaları üzerindeki yetkilerinin tanınması olarak açıklanabilir.

Magna Carta Libertatum, yani Büyük Özgürlük Şartı İngiltere'de imzalanmıştır?

Bütçe hakkı, İngiltere’de 1215 tarihinde Büyük Özgürlük Şartı’nın (Magna Carta Libertatum) imzalanması ve l688’de Haklar Bildirgesi’nin (Bill of Rights) ilân edilmesi ile önemli aşamalar geçirip günümüze ulaşmıştır.