DEVLET BÜTÇESİ

Devlet bütçesi “kamu kurum ve kuruluşlarının, belirli bir dönem için gelir ve giderlerini tahmin eden, bunların uygulanmasına önceden izin veren hukuki bir dokümandır. Görüleceği gibi klasik tanım, bütçenin siyasi ve hukuki niteliğini vurgulamaktadır. Ancak bütçenin işlevleri, okunduğunda anlaşılacağı gibi bütçenin tanımda yer alması gereken başka nitelikleri de vardır. Dolayısıyla çağdaş anlamda bütçe tanımı için, bütçelerin kaynakları etkin tahsis eden, gelir dağılımında adaleti ve ekonomik istikrarı sağlayan bir araç olarak kullanılması da klasik tanım içerisine yerleştirilmelidir. Böylece bütçe, klasik maliyecilerin anladığı dar kapsamlı bir mali denge aracı olmaktan çıkıp ekonomik denge aracı olmaya geçişiyle niteliği ve kapsamı genişletilmektedir.

Bütçenin en eski ve en olağan işlevlerinden birisi mali işlevdir. Devletin üzerine almış olduğu bazı görevleri vardır. Kamu Maliyesi derslerinden hatırlayacağınız üzere, devletler en azından, jandarma devlet anlayışı içerisinde iç ve dış güvenlik hizmetlerini yerine getirmektedir. Bu hizmetlerin gerektirdiği bazı giderlerin yapılması da zorunludur. İşte mali işlev, devlet hizmetlerinin gerektirdiği maliyetleri ve bunların finansmanını zorunlu kılmaktadır.

Hükümetler halkın isteklerini bütçe aracılığıyla gerçekleştirmeyi amaç edinmiş
siyasal bir organdır. Hükümetler politikalarını bürokrasiye uygulatarak halkın isteklerini karşılamış olmaktadır. Hükümetlerin siyasi tercihlerinin parlamentolar aracılığıyla onaylanması ve uygulanması bütçenin siyasi işlevini açıklamaktadır.

Bütçe işlemlerinin yasalara, tüzüklere, yönetmeliklere uygun yapılması ve uygun yapılmayan işlemleri ve kişileri de cezalandırması bütçenin hukuki işlevidir.

Bütçenin tanımında yer alan gelir ve giderlerin uygulanmasına önceden izin veren bir belge olması sonucunda, verilen bu iznin de nasıl kullanıldığının denetlenmesini gerektirmektedir. Bir başka deyişle parlamento hükümete vermiş olduğu uygulama iznini en azından mali yılsonunda denetlemek isteyecektir. Bu denetim siyasi denetim olarak adlandırılmaktadır.

Bütçenin klasik işlevleri mali işlev, siyasal işlev, hukuki işlev, denetim işlevidir.

Hangi hizmetlerin kamu tarafından, hangilerinin özel sektör tarafından yapıla cağına karar verebilmek için, ne tür hizmetler hangi sektörde daha etkin üretilebilir sorusuna yanıt aranmalıdır. Bu yanıtı arayan işlev ise kaynak tahsisinde etkinlik işlevidir.

Gelir dağılımının gittikçe bozulmasının toplumsal huzursuzluklar yaratacağı bilindiğine göre, devletin bütçeleri aracılığı ile gelir dağılımını düzeltme görevini üstlenme gereği ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla günümüzde devletlerin zaman zaman “modern Robin Hood” olarak davranması gerektiğinin söylenmesi adalet işleviyle ilgilidir.

Ekonomiler zaman zaman depresyonist baskılar altında, başka zamanlarda ise enflasyonist etkiler altında kalmaktadır. Bu ve buna benzer ekonomik sorunları devletlerin bütçeleri aracılığıyla çözmeye çalışması gerekmektedir. Ekonomik istikrarı sağlama kavramı tam istihdamı sağlanmayı, Fiyat istikrarını sağlanmayı, ödemeler dengesini sağlanmayı ve ekonomik kalkınmayı sağlamayı kapsamaktadır.

Bütçenin çağdaş işlevleri şunlardır:

Bütçelerin hükümetler tarafından hazırlanıp parlamento tarafından onaylanması siyasi niteliğini oluşturmaktadır. Sosyal devlet anlayışı bütçenin ekonomik niteliğini gerekli kılmıştır. Bütçe sürecinin belirli yasal çerçevede yürütülmesi ise hukuki niteliğini vurgulamaktadır.

Sosyal devlet anlayışıyla bütçenin ekonomik niteliği de kazandığını görülmektedir. Özellikle bütçenin, var olan sınırlı kaynaklarla insanların ve toplumların gereksinmelerini karşılayabilmeye çalışması ve ekonomiye yön verip ekonomik istikrarsızlıkları gidermeye çalışması ekonomik özelliği ön plana çıkarmaktadır.

A, B, C ve D seçeneklerindeki ifadeler bütçe için söylenebilir. Fakat E seçeneğindeki ifade doğru değildir. Bütçe, kaynakların sınırlı olması ve ihtiyaçların sonsuz olması nedeniyle alternatif hizmetler arasında tercih yapma mekanizmasıdır. Doğru cevap E'dir.

Klasik tanıma göre: Devlet bütçesi “kamu kurum ve kuruluşlarının, belirli bir dönem için gelir ve giderlerini tahmin eden, bunların uygulanmasına önceden izin veren hukuki bir dokümandır. Görüleceği gibi klasik tanım, bütçenin siyasi ve hukuki niteliğini vurgulamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Bütçe kavramıyla ilgili olarak farklı tanımlar mevcuttur.  Türk Dil Kurumuna göre, bütçe: “Devlet ve öteki kuruluş veya toplulukların belirli bir dönem içindeki gelir ve giderlerinin oranlama niceliklerini önceden belirleyen, onaylayan ve bu işlemlerin yapılmasına izin veren kanun veya karar olarak” tanımlanmıştır. A seçeneğindeki tanım Allen Schick tarafından, B seçeneğindeki tanım Edgar Allis tarafından, C seçeneğindeki tanım Rene Stourm tarafından, E seçeneğindeki tanım Dünya Bankası tarafından yapılmıştır.

Devlet bütçesinin klasik işlevleri; mali işlev, siyasi işlev, denetim işlevi ve hukuki işlevdir. Etkinlik işlevi devlet bütçesinin klasik işlevlerinden değildir. Doğru cevap E'dir.

Devlet bütçelerinden siyasi olarak beklenen görev, halkın istekleriyle uyumlu ve halkın ihtiyaçlarını karşılayan bir araç olmasıdır. Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ülkelerde en iyi şekilde yerine getirilebilir. Çünkü halkın isteklerinin ve rızasının bütçelerde yer bulabilmesi ancak demokratik hakların kullanımıyla gerçekleşebilmektedir.

Dünya tarihinde ilk bütçelerin yapılma nedeni, devletin hangi hizmetleri yapacağını ve bu hizmetlere halkın katkısının ne olacağını belirlemek arzusudur. Doğru cevap C'dir.

devlet bütçesinin kaynak tahsisinde etkinlik işlevi gereğince kamu kesimi kendi içinde, hangi hizmetleri üstleneceğine, hangi hizmetlere daha fazla hangilerine daha az kaynak tahsis edeceğine karar vermesi gerekmektedir. Doğru cevap B'dir.

Devlet bütçesinin çağdaş işlevleri; kaynak Tahsisinde Etkinlik işlevi, ekonomik istikrar işlevi ve gelir dağılımında adalet işlevi olarak sıralanmaktadır. Doğru cevap D'dir.