Devlet Bütçe İlkeleri

Bütçenin denetim, yönetim ve planlama aracı olarak kullanılabilmesi için kamu kesiminin tüm kaynak ve harcamalarını kapsaması gerekmektedir.

Genellik ilkesi, teklik ilkesi, yıllık olması ilkesi, önceden izin alma ilkesi, alenilik ilkesi, anlaşılır olma ilkesi, samimiyet ilkesi, doğruluk ilkesi, denkliği ilkesi klasik bütçe ilkeleridir.

Klasik bütçe ilkeleri Neumark tarafından sınıflandırılmıştır. Neumark bütçe ilkelerini, statik ve dinamik ilkeler olarak ikiye ayırmıştır. Statik bütçe ilkeleri, bütçenin kapsamını ve şeklini ortaya koyan ilkelerdir. Dinamik ilkeler, bütçenin hazırlanması, onaylanması ve uygulanmasını ortaya koyan ilkelerdir.

Statik bütçe ilkeleri şunlardır: 

1. Maddi ilke: Doğrudan bütçenin kapsamını ilgilendiren genellik ilkesidir.
2. Şekli ilkeler: Bütçe belgelerinin şekli ile ilgili olan birlik ve açıklık ilkeleridir. 
   

Dinamik bütçe ilkeleri şunlardır: 

1. doğruluk, 
2. alenilik, 
3. önceden izin alma 
4. tahsis ilkeleridir.

Fritz Neumark: 1900 doğumlu Yahudi asıllı Alman iktisatçıdır. 1936’da Hitler Almanyası’ndan Türkiye’ye göç ederek, İstanbul Üniversitesine öğretim üyesi olarak katıldı. Üniversitede, maliye ve iktisat dersleri verdi. Türkçe olarak çok sayıda eser yayımladı. Türkiye’den ayrıldıktan sonra Frankfurt Üniversitesinde uzun yıllar görev yapmıştır. Bir ara aynı üniversitenin rektörlüğünde de bulunmuştur. Kamu maliyesi alanında milletlerarası kuruluşlarda görev yapmış ve vergi alanındaki incelemeleriyle ünlüdür.

Genellik ilkesinin üç farklı boyutu vardır. Bir başka deyişle genellik ilkesinin uygulaması üç yöntemle gerçekleşir: • Bütün gelirlerin ve giderlerin bütçede gösterilmesi yöntemi, 
• Gayrisafi hâsılat yöntemi 
• Adem-i tahsis yöntemidir.

Ademi tahsis yönteminde; belirli kaynaklardan elde edilen gelirler, belirli hizmetlere tahsis edilmeyip bütün hizmetlerin karşılığı olarak kabul edilir. Örneğin; mahkemelerin almış olduğu harçlar, trafik cezaları bu dairelerin hizmetlerini görebilmeleri için kendilerine tahsis edilmez, doğrudan doğruya hazineye gelir yazılır. Bu yöntemle devletin tek hazinesi olması esasını kabul eder.

Bütçenin tekliği ilkesi, (bütçenin birliği ilkesi) devletin bütün gelir ve giderlerinin tek bir bütçe içinde toplanmasıdır.

Bütçenin yıllık olması ilkesi; gelir ve gider tahminlerinde doğruluk derecesini artırmak, bütçe denetimini daha doğru ve verimli yapmak amacına dayanmaktadır.

Anayasa Madde 161: Bütçenin hazırlanması ve uygulanması, devletin ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları, yıllık bütçelerle yapılır. Mali yıl başlangıcı ile genel ve katma bütçelerin nasıl hazırlanacağı ve uygulanacağı kanunla belirlenir. Kanun, kalkınma planları ile ilgili yatırımlar veya bir yıldan fazla sürecek iş ve hizmetler için özel süre ve usuller koyabilir.

Alenilik ilkesinde bilgi ve belgelerinin kamuoyuna sunulması gerektiğinden bazı kurumlar bu ilkenin istisnasıdır. Askerî istihbarat ve MİT bütçeleri bu istisnaya örnektir.

• Bütçe gelir ve giderlerinin gerçeğe en yakın tahmin edilmesi samimiyet ilkesinin gereğidir. Bu ilkenin diğer adı subjektif doğruluk ilkesidir.
• Bütçede yer alan gelir ve gider tahminlerinin ülkenin içinde bulunduğu ekonomik koşullara uygun olması gerekir. Böylece doğru tahmin, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik koşulların bozulmadan iyileşmesini sağlayacaktır. Bu ilkenin diğer adı objektif doğruluk ilkesidir.
  

Devri Bütçe Kuramı (Devolved Budget Theory): Alvin Harvey Hansen tarafından geliştirilmiştir.

Devri bütçe teorisinde temel yaklaşım, ekonominin refah dönemlerinde sağlanacak bütçe fazlalarının, ekonomik duraklama dönemlerinde ortaya çıkan bütçe açıklarını finanse etmede kullanılmasıdır. Bu nedenle devlet bütçesi hazırlanırken ekonomik bakış açısı geniş uygulama dönemlerini de içermelidir.

Telafi Edici Bütçe Kuramı (Compensatory Budget Theory): William Henry Beveridge tarafından geliştirilmiştir. Telafi edici bütçe teorisi esas olarak Keynes’in fikirlerine dayanmaktadır. Temel yaklaşım, durgunluk içindeki genel ekonomik durumu genişletmek, devlet harcamalarını kullanarak yetersiz özel sektör harcamalarını gidererek ekonomiyi tam istihdam düzeyine getirmektir.

Çağdaş bütçe ilkeleri;

1. Mali Saydamlık İlkesi 
2. Hesap Verilebilirlik (Hesap Verme Sorumluluğu) İlkesi ve
3. Verimlilik İlkesi

olarak sıralanmaktadır.

IMF, “İyi Uygulamalar Tüzüğü” Mali saydamlıkla ilgili desteklenmesini istediği dört temel ilke bulunmaktadır. Bunlar: 

1. Rollerin ve Sorumlulukların Açık Olması 
2. Bilginin Kamuya Açık Olması 
3. Bütçe Hazırlama, Uygulama ve Raporlama Süreçlerinin Açık Olması 
4. Denetim ve İstatistiki Veri Yayınlanmasının Bağımsız Olması

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda bütçe ilkeleri Madde 13’te bütçelerin hazırlanması, uygulanması ve kontrolünde aşağıdaki ilkelere uyulur ifadesi ile yer almıştır.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda bütçe ilkeleri Madde 13’te bütçelerin hazırlanması, uygulanması ve kontrolünde aşağıdaki ilkelere uyulur ifadesi ile yer almıştır. Bu maddeye göre; 

...

• Bütçeler, ait olduğu yıl başlamadan önce Türkiye Büyük Millet Meclisi veya yetkili organlarca kabul edilmedikçe veya onaylanmadıkça uygulanamaz. 

...