DEVLET BÜTÇESİ - Deneme Sınavı - 9

Etkinliğin ölçümü, alternatifler arasında karşılaştırmayı veya dolaylı olarak kamusal fonların özel kesimde bırakılması halinde ortaya çıkacak fayda ile kamu kesiminin kullanılması halinde ortaya çıkacak faydanın karşılaştırılmasını gerektirmektedir. Etkinlik en az kaynakla, en fazla sosyal yararın sağlanması anlamındadır. Kamu kesiminin kullandığı kaynağın sosyal getirisinin, aynı kaynağın özel sektör kullanımındaki getirisinden fazla olması halinde kaynaklar etkin kullanılmış denilmektedir

Verimlilik, bir programda kullanılan girdi çıktı ilişkisidir. Verimlik genellikle bu girdi çıktı ilişkisinde programın sonuçları ve etkileriyle dikkate alınmaz. Bir buğday tanesi (girdi) ile 25 buğday tanesi elde edilmiş ise verimlilik 25’tir. Ayakkabı fabrikasında ilave bir işçi (girdi) ayakkabı üretimini 5 birim arttırmış ise o işçinin verimliliği 5’tir. Aşılama yapan bir hemşire bir günde 10 çocuğu aşıla- yabilirse verimliliği 10’dur.

Verimlilik ölçüsü, kamu kesiminde daha çok girdilerle yapılan işler arasındaki ilişkiyi kurmaya çalışır. Örneğin iş edindirme faaliyetinde, eğitim maliyetinin mezun sayısına oranı, günde polis devriye saatleri ile maliyet karşılaştırması verimlilik ölçüleri olabilmektedir.

Eşitlik ölçüsü ise kamu programından elde edilen net kazançların bireyler arasındaki dağılımı ile ilgilidir. Eşitlik ölçüsü çeşitli gelir gruplarının kamu hizmetlerinden elde ettiği faydaları araştırmayı gerektirir. Program faydalarının belirli bir eşitlik kavramına göre bireyler arasındaki dağılımının adil olması hedeftir. Kamu kesiminde alınan kararların belirli kişiler, belirli bölgeler veya belirli sektörler arasındaki faydalarının dağılımı oldukça önemli roller oynamaktadır. Kişiler arası ge lir ve refah dağılımını olumlu düzeyde etkileyen bir program kolaylıkla kabul edilebilmektedir. Diğer bölgelere göre daha az gelişmiş bölgeye götürülen kamusal hizmetler, bölgeler arası gelir dağılımını düzelteceği için kabul görebilmektedir. Program analizleri hizmetin, düşük gelirlilere, orta gelir düzeyine ve yüksek gelir düzeyine etkilerini araştırıp, sonuçlarını karar alma birimlerine sunabilir.

Etkenlik belirli bir kamu programının istenen hedefle gerçekleşen arasındaki ilişkidir. Bir başka deyişle programların amaca ulaşma derecelerini vermektedir. Örneğin hava kirliliğini %5 azaltmak (amaç) için 100 milyon ödenek verilmiş ve bu ödeneğin tamamı kullanılmasına rağmen hava kirliliği oranı %2 azalmış ise (gerçekleşen) 100 milyon kaynaklar %40 etken kullanılmış demektir. Bu ölçü daha çok bir programa devam edip etmeme veya program da bir değişiklik yapıp yapmama ile ilgili kararlarda kullanılmaktadır. Örneğin aynı kaynakla okuma yazma oranını daha fazla artıran program seçilip uygulamaya konulacaktır.

Nitel yöntemler içerisinde, yargıya dayalı (judgmental) ve birim maliyet dayalı (accounting identity based) tahmin yöntemleri; nicel yöntemler içerisinde ise basit yöntem, zaman serileri (time series) ve nedensel (causal) teknikler incelenecektir. Bu tekniklerin dışında, subjektif yöntem olarak adlandırılan, bir teknik daha vardır. Ancak bu teknik da ha çok özel sektörün kullandığı risk analizleri ve olasılık hesaplarına dayalı olduğu için bu ünitede değinilmeyecektir.

Bütçe, en basit olarak gelir giderleri gösteren bir dokümandır.
• Bütçe, gelecekte devletin harcayacağı paralarla toplayacağı gelirlerin tahmindir.
• Bütçe, kaynaklarla amaçlara ulaşmak için bir araçtır.
• Bütçe, Fiyat etiketli bir hedef sınıflamasıdır.
• Bütçe, kaynakların sınırlı olması ve ihtiyaçların sonsuz olması nedeniyle alternatif hizmetler arasında tercih yapma mekanizmasıdır.
• Bütçe, tercihlerin amaçlara ulaşmak üzere koordine edilmesi anlamında bir plandır.
• Bütçe, amaçlara nasıl ulaşılacağını gösteren ayrıntılı bilgi içeriyorsa bir çalışma planıdır.
• Bütçe, yürütme organı ile halk arasında yapılan bir sözleşmedir.

Kalkınmayı sağlama veya sürdürülebilir ve istikrarlı bir büyüme için yine devlet bütçelerine görev yüklenmektedir. Bu anlamda bazı sektörlerin teşvik edilmesi, bütçelerde alt yapı hizmetlerini desteklemek ve daha fazla yatırım yapmak gerekebilmektedir. Vergi teşvikleri veya ucuz kredi sağlanması iktisadi kalkınmanın sağlanması da büyümeye yönelik önemli roller oynamaktadır

Bütçe kavramıyla ilgili olarak farklı tanımlar mevcuttur.  Türk Dil Kurumuna göre, bütçe: “Devlet ve öteki kuruluş veya toplulukların belirli bir dönem içindeki gelir ve giderlerinin oranlama niceliklerini önceden belirleyen, onaylayan ve bu işlemlerin yapılmasına izin veren kanun veya karar olarak” tanımlanmıştır. A seçeneğindeki tanım Allen Schick tarafından, B seçeneğindeki tanım Edgar Allis tarafından, C seçeneğindeki tanım Rene Stourm tarafından, E seçeneğindeki tanım Dünya Bankası tarafından yapılmıştır.

IMF, “İyi Uygulamalar Tüzüğü” Mali saydamlıkla ilgili desteklenmesini istediği dört temel
ilke bulunmaktadır. Bunlar:
l. Rollerin ve Sorumlulukların Açık Olması
2. Bilginin Kamuya Açık Olması
3. Bütçe Hazırlama, Uygulama ve Raporlama
Süreçlerinin Açık Olması
4. Denetim ve İstatistiki Veri Yayınlanmasının
Bağımsız Olması

14.07.1789’da gerçekleşen Büyük Fransız İhtilali ile birlikte derebeylerin, kilisenin sahip olduğu vergileme yetki ve ayrıcalıkları kaldırılmış ve kurucu meclis tarafından hazırlanan İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi’nde “… kamu gücünün sürdürülmesi ve idare giderleri için ortak bir vergi alınması zorunlu olup, bu vergi bütün yurttaşlara adil biçimde dağıtılmalıdır... bütün yurttaşların kendileri ya da temsilcileri aracılığı ile ortak verginin gerekliliğini saptamak, buna serbest biçimde rıza göstermek, kullanılmasını izlemek, miktarını, matrahını, tarh usulünü belirleme hakkı vardır ...” ilkeleri yer almıştır.

1159’dan başlayarak İngiliz kralları, Zırh Vergisi adı altında toprak sahiplerinin orduya asker sağlama hizmeti vermek yerine para ödemelerine imkân tanıyan parasal vergilere yöneldiler.

Klasik bütçeleme tekniğinin temel çıkış noktasında, israf ve suistimallerin önlenmesi için kamu harcamalarının denetlemesi vardır. Harcama kontrolü temel amaç olunca bunu başarmanın da en kolay yolu, bütçe girdilerini denetlemekten geçmektedir. Bu bütçeleme sisteminde, devletin bir yıl sonra neleri satın alacağının bir listesi yapılmaktadır. Ne kadar işçilik satın alınacak ve ne kadar ödeme yapılacak, ne kadar elektrik tüketilecek ve ne kadar ödeme yapılacak gibi soruların yanıtları aranmaktadır. Klasik bütçeleme, kaynak kullanım sürecinin ilk aşaması ile ilgilidir. Bir başka deyişle girdilerin satın alınması klasik bütçenin odaklaştığı ilk aşamadır. Bu nedenle cevap B'dir.

Koruyucu sağlık hizmetleri belirli, doktor, hemşire, enjektör, gazlı bez gibi, bazı girdiler satın alır. Bu kaynaklarla belirli işleri ve faaliyetleri yerine getirir. Bu faaliyetlere örnek olarak sağlık taraması, aşılama faaliyetleri verilebilir. Yapılan bu faaliyetler ile istenen sonuçlara ulaşılır. İstenen sonuçlar ise, vatandaşların daha sağlık yaşaması, çocuk ölümlerinde azalma olarak, toplumun sağlık kalitesinin ve dolayısıyla toplum refahının artmasıdır

Kamu kuruluşları, kaynak satın alan ve kaynakları belirli faaliyetleri yapmak için kullanan birimlerdir.

Klasik bütçeleme tekniğinin temel çıkış noktasında, israf ve suistimallerin önlenmesi için kamu harcamalarının denetlemesi vardır.

Uzmanların birbirleri ile konu üzerinde tartışmaları ve konuşmaları yasaktır. Doğru cevap C'dir.

Nicel yöntemler içerisinde, yaygın olarak kullanılan ve çok fazla teknik bilgi gerektirmeyen yöntem, basit yöntemdir (Otomatik usuller olarak da adlandırılmaktadır.) Doğru cevap A'dır.

Nedensel tahmin yönteminin iki örneği, regresyon analizi ve ekonometrik modellerdir. Regresyon analizi, harcama tahminlerinden daha çok gelir tahminlerinde kullanılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Bütün maddeler kullanılan ölçülerdendir. Politikalar da değişiklikler, yeni bir programa başlama veya başlamama gibi kararlar belirli ölçülere dayalı olanak alınabilir. Bunlar; “etkinlik” (eficiency), “etkenlik” (effectiveness), “verimlilik” (productivity) ve “eşitlik”
(equity) ölçüleridir. Doğru cevap D'dir.

0 ile 1 arasında kalan ondalık bir değerdir. Doğru cevap C'dir.