DEVLET BÜTÇESİ - Deneme Sınavı - 22

“Bütçe” terimi ilk olarak 15.yy başlarında, Fransa da “bougette” kelimesinden gelen ve eski Fransızca da “bouge”, (deri çanta, cüzdan, kese) anlamında kullanılmıştır.

Osmanlı Devleti’nde “bütçe” kelimesinin anlam olarak geçtiği ve ilk bütçenin hazırlanmasından bahsedilen belge Bütçe Nizamnamesidir.

Dünya tarihinde ilk bütçelerin yapılma nedeni, devletin hangi hizmetleri yapacağını ve bu hizmetlere halkın katkısının ne olacağını belirlemek arzusudur. Bu nedenle de bütçenin ortaya çıkışının temel nedeni “siyasal”dır.

Bütçenin Klasik İşlevleri;

1 Mayıs 1862 tarihli Fransız Kararnamesi’nden alınan ve 26 Mayıs 1927 tarihli ve 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu’muzun 6. maddesinde yer alan tanım: “Bütçe, devlet daire ve kuruluşlarının bir yıllık gelir ve gider tahminlerini gösteren ve bunların uygulama ve yürütülmesine izin veren bir kanundur.” şeklindedir

Gelir toplanması, gider yapılması, borç alınması gibi bütçe uygulamasıyla ilgili denetimi düzenleyen hukuk dalı mali hukuktur.

Yine özel sektörün kaynak tahsisinde etkinliği sağlayamadığı bir başka konu dışsallıklardır. Bilindiği üzere dışsallıklar, iki ekonomik birimin ekonomik faaliyetinden üçüncü kişilerin fiyat mekanizması dışında fayda veya zarar görmesidir.

Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ülkelerde geçerlidir. Çünkü halkın isteklerinin ve rızasının bütçelerde yer bulabilmesi ancak demokratik hakların kullanımıyla gerçekleşebilmektedir.

Kaynak Tahsisinde Etkinlik İşlevi
Bu işlev, bir yandan kamu kesimi ve özel kesim arasında kaynak tahsisinde etkinliğin sağlanmasını amaçlarken diğer yandan kamu kesiminin yapacağı hizmetlerde birbirine rakip çıkar ve talepler arasında kaynak tahsis etmesini de amaçlar.

Gelir Dağılımında Adalet İşlevi

Günümüzde devletlerin zaman zaman “modern Robin Hood” olarak davranması gerektiği söylenmektedir. Bir başka deyişle devletin zenginden daha çok alıp geniş halk kesimlerine hizmet götürmesi gerektiği söylenmektedir. Devletler bu biçimde bir politika izlerlerse gelir dağılımında nispi bir düzelme ortaya çıkacaktır.

Dinamik bütçe ilkeleri şunlardır:

Statik bütçe ilkeleri  ise şunlardır:

Görüldüğü gibi genellik dinamik bütçe ilkeleri arasında yer almaz. Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Gayrisafi hasılat yöntemi; bütçede gelirlerin brüt tutarlarına göre yer almasıdır. Gelirler, gelirin elde edilmesi için gerekli masraflar düşülmeksizin bütçeye yazılır. Böylece bütçede bir tarafa gayrisafi olarak gelir, diğer tarafta ise tüm giderler açık bir şekilde görülebilir. Gelirleri toplayan kamu kuruluşları bundan giderlerini düşüp kalanı bütçeye net gelir yazamaz. Soruda gayrisafi hasılat yönteminin tanımı yapıldığı için doğru yanıt D'dir.

Görüldüğü gibi birinci öncülde verilen bilgi yanlıştır. Bu nedenle seçeneklerde II ve III numaralı öncüllerin birlikte verildiği seçenek aranmalıdır. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Kısaca önceden izin alma ilkesi, belli bir döneme (mali yıla) ait harcama yapma ve gelir toplama yetkisinin, yasama organınca o mali yıl başlamadan önce bir bütçe yasası ile yürütme organına verilmesi, önceden izin alma ilkesi olarak adlandırılır. Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Klasik Bütçe Kuramı: Devletin normal gelirleri olan vergi, harç, resim, mülk ve teşebbüs gelirleri temel kaynaktır. Kamu harcamalarını finanse etmek için borçlanmaya başvurulması kabul edilmemektedir. Bu yaklaşımda bütçe denkliğini asıl amaçtır. Görüldüğü gibi soruda klasik bütçe kuramının tanımı yapılmıştır. Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda bütçe ilkeleri Madde 13’te bütçelerin hazırlanması, uygulanması ve kontrolünde aşağıdaki ilkelere uyulur ifadesi ile yer almıştır.

Görüldüğü gibi D' seçeneğinde "Bütçeler, stratejik planlar dikkate alınarak izleyen üç  yılın bütçe tahminleriyle birlikte görüşülür ve değerlendirilir." ifadesi üç yıl değil iki yıl olmalıdır. Doğru yanıt D'dir.

Tasarruf İlkesi: Harcamalar yapılırken ödeneklerle kamu hizmeti arasında bağlantı kuran bir ilkedir. Yani bütçede ödenek olarak ayrılan paradan en yüksek çıktının sağlanması amacıyla kamu harcaması yapılmalıdır. Soruda tasarruf ilkesinin tanımı yapılmıştır. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Bütçelerin hükümetler tarafından hazırlanıp parlamento tarafından onaylanması siyasi niteliğini oluşturmaktadır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Bütçe sürecinin belirli yasal çerçevede yürütülmesi hukuki niteliğini vurgulamaktadır.

Bütçe ile ilgili olarak şu ifadeler söylenebilir:
• Bütçe, gelir giderleri gösteren bir dokümandır.
• Bütçe, gelecekte devletin harcayacağı paralarla toplayacağı gelirlerin tahmindir.
• Bütçe, kaynaklarla amaçlara ulaşmak için bir araçtır.
• Bütçe, Fiyat etiketli bir hedef sınıflamasıdır.
• Bütçe, kaynakların sınırlı olması ve ihtiyaçların sonsuz olması nedeniyle alternatif hizmetler arasında tercih yapma mekanizmasıdır.
• Bütçe, tercihlerin amaçlara ulaşmak üzere koordine edilmesi anlamında bir plandır.
• Bütçe, amaçlara nasıl ulaşılacağını gösteren ayrıntılı bilgi içeriyorsa bir çalışma planıdır.
• Bütçe, yürütme organı ile halk arasında yapılan bir sözleşmedir.

Doğru cevap E şıkkıdır.