DEVLET BÜTÇESİ - Deneme Sınavı - 20

Program bütçe, kamu kurumlarının sosyal amaçlara olan etkilerini analiz etmeyi gerektirir. Doğru cevap A'dır.

PPBS’nin temel özelliklerinin ilki planlamaya dayalı olmasıdır. Devletin fonksiyonlarının uzun vadeli belirlenmesi ve bunların ışığı altında programların, bütçelerin şekillenmesi temel amaçtır. PPBS’nin ikinci özelliği, planlanan amaçlara ulaşmak için kamu hizmetlerinin programlar şeklinde düzenlenmesidir. Doğru cevap E'dir.

Sıfır esaslı bütçeleme sistemi, kamu kurumlarının her yıl en azından bir önceki yılın ödeneği kadar ödeneği hak kazandığı varsayımını ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Doğru cevap A'dır.

Aaron Wildawsky ilk kez kamu bütçelerindeki arttırımcılık üzerine araştırmalar yapmış ve akademik çalışmaların arttırımcılık üzerine çekilmesine neden olmuştur. Doğru cevap B'dir.

Paul Leroy-Beaulieu’a göre bütçe “Belirli bir dönemde toplanacak gelirler ile yapılacak giderleringiderlerin tahmini ve karşılaştırmalı cetveli olduğu kadar yetkili organlar tarafından bu giderlerin yapılması ve o gelirlerin toplanması için verilen izindir.” şeklindedir.

Bütçenin çağdaş işlevleri klasik işlevlerinden farklıdır. Çağdaş işlevlerden kaynak tahsisinde etkinliği sağlama, kamu ve özel sektörün üretimi ile sosyal faydanın en çok olması için çalışılmasını gerektirir. Sosyal faydayı arttırmak için kamu ke siminin hangi ihtiyaçları karşılaması gerektiği, hangilerini özel sektöre bırakmasının doğru olacağını araştırıp bütçelerin buna göre düzenlemesi gerekmektedir. Gelir dağılımında adaleti sağlama işlevi de piyasa ekonomisine herhangi bir müdahale olmadığında gelir dağılımını bozucu etkiler yarattığı, dolayısıyla gelir dağılımını düzeltmede devlete bir iş düştüğü ile ilgilidir. Elbette bu adaletsizliği giderilmesinde devlet bütçeleri kullanılacaktır. İktisadi istikrarı sağlama işlevi ise Fiyat istikrarını sağlama, tam istihdamı sağlama, ödemeler dengesini sağlama ve ekonomik kalkınmayı sağlama şeklinde sınıflandırılabilir. Piyasa ekonomilerinin bu ekonomik sorunları tam anlamıyla çözememesi ve sorunları daha da kötüleştirmesi hâlinde devletin bütçesini kullanarak
bu sorunlarla mücadele etmesi gerekmektedir. Bütçenin denetim işlevi ise klasik işlevlerdendir.

Bütçenin en eski ve en olağan işlevlerinden birisi mali işlevdir. Devletin üzerine almış olduğu bazı görevleri vardır. Kamu Maliyesi derslerinden hatırlayacağınız üzere, devletler en azından, jandarma devlet anlayışı içerisinde iç ve dış güvenlik hizmetlerini yerine getirmektedir. Bu hizmetlerin gerektirdiği bazı giderlerin yapılması da zorunludur.
İşte mali işlev, devlet hizmetlerinin gerektirdiği maliyetleri ve bunların finansmanını zorunlu kılmaktadır. Elbette bu giderler ve gelirler arasında bir denge kurulmasını da gerektirmektedir.

İngilizce karşılığı (effectiveness, efficiency and economy) 3E olarak kısaltılan ve Türkçeye de verimlilik, etkililik ve tutumluluk yani VET olarak çevrilen denetim türü geliştirilmiştir.

Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi bir yandan kamu kesimi ve özel kesim arasında kaynak tahsisinde etkinliğin sağlanmasını amaçlarken diğer yandan kamu kesiminin yapacağı hizmetlerde birbirine rakip çıkar ve talepler arasında kaynak tahsis etmesini de amaçlar. Hangi hizmetlerin kamu tarafından, hangilerinin özel sektör tarafından yapılacağına karar verebilmek için, ne tür hizmetler hangi sektörde daha etkin üretilebilir sorusuna yanıt aranmalıdır. Örneğin kamu maliyesi derslerinden bilindiği üzere ekonomilerde tam kamusal mallar olarak adlandırılan mal/hizmetlerin özel sektör ce üretilemedikleri bu nedenle de kamu kesimi tarafından üretilmelerinin zorunlu olduğunu bilinmektedir. Bir başka deyişle kamu malları, kamu kesiminde daha etkin üretilmektedir.

Ekonomik istikrar ve  kaynak tahsisinde etkinlik bütçenin çağdaşişlevlerindendir. Bütçenin diğer bir çağdaş işlevi ise mutlak gelir eşitliği değil gelir dağılımında adaleti sağlama işlevidir.

Dış ödemeler dengesinin önemli bir kısmını oluşturan dış ticaret açığı ele alınırsa ithalatla ihracat arasındaki açığın kapatılabilmesi için devlet müdahalesi kaçınılmaz olabilmektedir. Uluslararası anlaşmaların el verdiği ölçüde, ithalatın sınırlandırılması
için vergileme, ihracatı teşvik için vergi iadesi gibi uygulamalar dış ticaret açığının ve böylece de dış ödemeler dengesinin sağlanmasına yönelik uygu lamalara sadece birer örnektir. Kalkınmayı sağlama veya sürdürülebilir ve istikrarlı bir büyüme için yine devlet bütçelerine görev yüklenmektedir. Bu anlamda bazı sektörlerin teşvik edilmesi, bütçelerde alt yapı hizmetlerini desteklemek ve daha fazla yatırım yapmak gerekebilmektedir. Vergi teşvikleri veya ucuz kredi sağlanması iktisadi kalkınmanın
sağlanması da büyümeye yönelik önemli roller oynamaktadır.

Vergileme hakkı, egemenlik hakkının ulus temsilcilerine tanınmadığı, yasama, yürütme ve hatta yargı erklerinin tümüyle krala ait olduğu dönemlerde,
keyfi ve adaletsiz biçimde özellikle vergi hakkının belli kesimlere aşırı yük getirecek, kimi toplum kesimlerini ise kayıracak biçimde keyfi ve adaletsizce
kullanılabilmekteydi. Kralların sınırsız vergileme haklarını, özellikle savaş dönemlerinde aşırı kullanması, halkın bu vergileme yetkisine karşı tepki göstermesine neden olmuştur

1215'de İngiltere'de Magna Carta'nın  kabul edilmesiyle.

9.YY.'de

Parlamento belirli ürünlere daimi vergiler yüklediyse de, 1660’a kadar toprak, kişisel mülkiyet veya gelir üzerine daimi vergiler koyulmadı.

14.07.1789’da gerçekleşen Büyük Fransız İhtilali ile birlikte derebeylerin, kilisenin sahip olduğu vergileme yetki ve ayrıcalıkları kaldırılmış ve kurucu meclis tarafından hazırlanan İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi’nde “… kamu gücünün sürdürülmesi ve idare giderleri için ortak bir vergi alınması zorunlu olup, bu vergi bütün yurttaşlara adil biçimde dağıtılmalıdır... bütün yurttaşların kendileri ya da temsilcileri aracılığı ile ortak verginin gerekliliğini saptamak, buna serbest biçimde rıza göstermek, kullanılmasını izlemek, miktarını, matrahını, tarh usulünü belirleme hakkı vardır ...” ilkeleri yer almıştır

Fransız parlamentosu hiçbir devirde 3. Cumhuriyet Devrinde olduğu kadar bütçe hakkına ve bütçe görüşmelerine önem vermemiştir.

Amerikan Anayasasında yapılan 16. Değişiklikle federal yönetimin eyaletler tarafından onaya tabi olmadan gelir vergisi alabilmesinin önünün açılmasıyla da kaynak sıkıntıları hafifledi.

Meşrutiyet Döneminde bütçe politikası çok bozuk yürütülmüş ve Birinci Dünya Savaşı’nın son yıllarında artık güvenilir bir bütçe bile kalmamıştır. Osmanlı imparatorluğunun kanunlaşan en son bütçesi ise 1918 yılı bütçesi olmuştur. Buna rağmen, Türkiye’de gerçek anlamıyla bütçe fikrinin ve bütçe tekniğinin İkinci Meşrutiyet Döneminde doğduğunun kabul edilmesi gerekir.

1982 Anayasasında 1961 Anayasasına göre yapılan önemli değişiklikler olarak şu hususlar belirtilebilir: Yıllık genel ve katma bütçe tasarıları mali yılbaşından 75 gün (yani 2.5 ay) önce TBMM’ne sunulacaktır