DEVLET BÜTÇESİ - Deneme Sınavı - 19

Verilen bütçeyi kullanacak kişinin, ödeneklerini harcayacağı yerler konusundaki yetkileri çok geniştir ve herhangi bir kısıtlama yoktur. Ancak torba bütçe uygulamasında belli kurallar konularak kısıtlamalara gidilebilmesi de söz konusu olabilmektedir. Bu tür kısıtlamalar olmadığı sürece harcamanın nereye yaptığı konusunda bilgi edinilmesi zordur.

Ödeneklerin büyüklükleri konusunda karar vericilerin uzlaşması oldukça kolaydır. Bütçeler geniş kategoriler bazında yapıldığı için yasama ve yürütme organı arasındaki fikir ayrılıklarını çözmek kolaydır. Bir kurum bütçesinin ayrıntılarına girildikçe her bir ayrıntı tek tek tartışma konusu olacağı için anlaşmak zaman alabilecek ve belirli maliyetler ortaya çıkaracaktır. Bir başka deyişle, bir bakanlığın bütçesine karar verildikten sonra, bu bakanlığın paraları hangi programlara veya faaliyetlere harcayacağı konusunda tartışmalara gerek kalmaz.

Sıfır esaslı bütçeleme sistemi,

A, C, D ve E seçenekleri, sıfır esaslı bütçelemenin üstün yanları arasında yer alır. B seçeneğinde belirtilen, "dairelerin, faaliyetlerine uymayan karar birimleri ve performans ölçüleri geliştirilebilmesi" ise bir dezavantajdır. Bunun sonucunda, ölçülen performanslar, dairenin amaçları ile çelişebilir.

Bütçe yapma anlayışının temelinde, belirli amaçlara yönelik olarak kaynak tahsisinde etkinlik ve farklı alternatiflerin karşılaştırılması vardır. Ancak klasik bütçelemenin girdilere odaklanması, devletin temel işlevlerine bakışını engellemekte ve kamu kurumlarını geleneksel işlemlerine hapsetmektedir. Kamu kurumları sadece normal işlemlerini nasıl yürüteceğini düşünerek ödenek istemeye başlamaktadır. Böylece işlemlerini daha etkin veya daha ucuza yapabilmenin alternatiflerini araştırma ihtiyacı gütmezler. Bütçeleme süreci, kaynakların kullanımda tasarruf sağlayan alternatif üretim sistemlerini, faaliyetleri gerektirir. Ancak klasik bütçeleme bunu sağlayamamaktadır.

Performans bütçeleme sistemi, klasik bütçede olduğu gibi kullanılan kaynaklar üzerinde yoğunlaşmaz. Performans bütçeleme, mali yıl içinde ölçülebilir faaliyetlerin maliyetlerini tahmin etmeye çalışır. Kaynak kullanma sürecinin ikinci aşaması olan satın alınan girdilerle belirli faaliyet ve işleri yapma üzerinde yoğunlaşır.

Yeni performans bütçe kamu kurumlarının faaliyetlerinin sonuçlarına bakar ve ona göre değerlendirir. Bu bütçeleme sistemi geleneksel performans bütçenin ve program bütçenin özelliklerini taşımaktadır. Kamu hizmetlerinin sonuçlarına odaklanma, program bütçenin bir özelliği iken performans ölçüleri ve değerlendirmeleri, geleneksel performans bütçenin özellikleridir. Ancak yeni performans bütçe biçimi, program bütçe uygulamasında önemli sorunu yaratan, kamu örgüt yapısında değişiklik yapmayı gerektirmemektedir. Bir başka deyişle birkaç farklı kamu kurumundaki benzer programları birleştirmeyi amaçlamamaktadır. Performans ölçümlerine geleneksel performans bütçede gösterilen ilgi, bu yeni sistemde de devam etmektedir. Ancak eski ölçüler doğrudan çıktılara odaklı iken yeni sistemde sonuç odaklıdır.

Programların yapılandırılmasında önemli olan bir konu, zaman boyutunun mali yıldan (bir yıldan) daha uzun zaman dilimini kapsamasıdır. Çünkü program amacına ulaşabilmek birden çok yıla ihtiyaç gösterebilir. Her ne kadar programlar için verilen ödenekler yıllık olsa da, karar alıcılar programın toplam maliyeti ile ilgilenirler. Program bütçe, kamu kurum yöneticilerini, bütçe tekliflerini hazırlarken aynı işi başarmanın alternatif yollarını ve istenen amaca en az maliyetle ulaşmanın yolunu aramaya zorlamaktadır.

PPBS’nin temel özelliklerinin biri, planlamaya dayalı olmasıdır. Devletin fonksiyonlarının uzun vadeli belirlenmesi ve bunların ışığı altında programların, bütçelerin şekillenmesi temel amaçtır. PPBS planlamaya çok daha fazla oran verirken, program bütçede planlama ya hiç yoktur ya da sistematik değildir.

Bu terim, Fransızca konuşan Normanlar İngiltere’yi yönetirken 1400 ile 1450 yılları arasında İngiltere’ye geçti ve paraları tutmak için kullanılan bir kese ya da çantayı ifade etmek için kullanıldı. “Bougette” ve daha sonraları evrildiği “budget” terimi İngiliz hükümdarının Parlamento’dan para talep ettiği belgeyi taşıyan deri çanta için kullanılmaya başlandı.

Bütçelemenin tarihi gelişmesinde “bütçe hakkı” olarak adlandırılan kavramın büyük bir önemi vardır. Bütçe hakkı parlamentoların kamu geliri ile kamu harcamaları üzerindeki yetkilerinin tanınması olarak açıklanabilir.

Politik reformlar, siyasal iktidarın dağılımında, bütçeleme süreci ve bütçe kararlarının alınmasında, gelir ve harcamaların bileşimindeki değişimleri ifade etmektedir. Teknik reformlar ise bütçeleme için bilgi toplamak ve işlemek için yeni yöntemleri içermektedir.

15.06.1215 tarihinde Runnymede’de kilise ve halk tarafından desteklenen bir grup baronla bir araya gelen Kral John’u, Büyük Özgürlük Şartı (Magna Carta Libertatum) adı verilen, tarihe ilk demokrasi metni ve anayasal belge olarak geçen şartı imzalamaya mecbur bırakmıştır. Bu belge ile bütçe hakkının temelini oluşturan vergileme hakkı bir tür meşruti güvenceye kavuşturulmuş bulunmaktaydı. Büyük Şart’ın 12. maddesinin hükmüne göre; “Makul miktarlarda olmak şartıyla, Kralın kendisi için fidye ödenmesi, ilk doğan oğlunu şövalye yapması ve en büyük kızının bir kereliğine evlenmesi amaçları dışında Genel Meclis (Common Council; Avam Kamarasının ilk şeklidir) tarafından kabul edilmedikçe Krallığa hiçbir vergi ya da yardım alınmayacaktır.”

Eski Yunan Krallığı ile Roma İmparatorluğu dönemlerinde krallık ve imparatorluğa dâhil ülkelerin hazinesinin merkezde toplanması kudret ve refah ölçüsü olarak değerlendirilmiş, hatta Roma İmparatorluğunda hazine, imparatorluğun mali ağının tümünü kapsayacak şekilde iki memur tarafından idare edilmiştir.

Bougette” ve daha sonraları evrildiği “budget” terimi İngiliz hükümdarının Parlamento’dan para talep ettiği belgeyi taşıyan deri çanta için kullanılmaya başlandı.

Bütçe kavramı, çantanın kendisinden ziyade çantanın içeriğindeki maliye dokümanlarını ifade etmek için kullanılmaya başlandı. 1800 yılından itibaren bu kullanım İngiltere’de genel olarak kabul edildi. İzleyen yıllarda bu kavram Türkiye de dâhil olmak üzere pek çok ülke tarafından benimsendi.

Bütçelemenin tarihi gelişmesinde “bütçe hakkı” olarak adlandırılan kavramın büyük bir önemi vardır. Bütçe hakkı parlamentoların kamu geliri ile kamu harcamaları üzerindeki yetkilerinin tanınması olarak açıklanabilir.

Magna Carta Libertatum, yani Büyük Özgürlük Şartı İngiltere'de imzalanmıştır?

Bütçe hakkı, İngiltere’de 1215 tarihinde Büyük Özgürlük Şartı’nın (Magna Carta Libertatum) imzalanması ve l688’de Haklar Bildirgesi’nin (Bill of Rights) ilân edilmesi ile önemli aşamalar geçirip günümüze ulaşmıştır.