DEVLET BORÇLARI

Türkiye’de 1980’li yıllara kadar kamu borç yönetimi konusunda önemli bir gelişme yaşanmamasının temel sebebi olarak Türkiye Cumhuriyeti’nin Osmanlıdan kalma başarısız borçlanma deneyimi gösterilebilir.

Türkiye’de borçlanmayı artıran başlıca nedenler bütçe açıkları, borç geri ödemeleri, hazine garantili borçlar, görev zararları, yüksek faiz oranları ve borçların tahkimidir.

Ülkemizde borç yönetimi ve borçlanma işlemlerine ilişkin temel bir mevzuatın oluşturulması amacıyla atılan en önemli adım 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 2002 yılında yürürlüğe konulması olmuştur.

Türkiye’de son yıllarda sürdürülen mali disiplin ve etkin kamu borç yönetimi sayesinde;

• AB tanımlı brüt kamu borç yükü, AB-28 ortalamalarının çok altına çekilmiş,

• Net kamu borç stokunun milli gelire oranı önemli ölçüde azaltılmış,

• Faiz harcamalarının, vergi gelirlerine oranı keskin şekilde düşürülmüş,

• Borcun vade ve döviz kompozisyonunda önemli iyileştirmeler sağlanmıştır.

Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü aşağıdaki hizmet birimlerinden oluşmaktadır:

• İkili Ekonomik İliş. ve Koord. İzl. Dairesi

• Çok Taraflı Kalkınma Bankaları Dairesi

• G-20 ve IMF Dairesi

• Ulusal Fon Dairesi

• Ulusal Yetkilendirme Görevlisi Destek Dairesi-I Dairesi

• Ulusal Yetkilendirme Görevlisi Destek Dairesi-II Dairesi

• Kamu Özel Sektör İşbirliği Dairesi

• Proje Finansmanı Dairesi

• Avrupa Birliği ve Uluslararası Kuruluşlar Dairesi

• Dünya Bankası Dairesi

• Uluslararası Sermaye Piyasaları Dairesi

Ülkemizde borç yönetiminden sorumlu olan Hazine Müsteşarlığı, 1983 yılından önce Maliye Bakanlığı bünyesinde yer almış, bu tarihten sonra Başbakanlığa bağlı Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı şeklini almıştır.

Hazine ve Maliye Bakanlığı bünyesindeki Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğünün görevleri şunlardır:

• Hazine işlemlerini yürütmek,

• Devlet giderlerinin gerektirdiği nakdi sağlamak,

• Merkezi yönetim bütçesi ile ilgili yurtdışı ödemelerini yapmak, iç ödemeler ve dış ödemeler saymanlıkları kurmak ve yönetmek,

• Devlete ait para, kıymetli maden ve değerleri muhafaza etmek, yönetmek ve nemalandırmak,

• Kamu borç portföyü, Hazine garantileri ve Hazine alacakları ile ilgili her türlü analiz ve risk değerlendirmesini yapmak,

• İlgili diğer Bakanlık birimleriyle işbirliği içinde borçlanma politika, ilke ve stratejilerinin belirlenmesi amacıyla çalışmalar yapmak

Özel tertip devlet iç borçlanma senetleri; ilgili yıl bütçe kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde ihraç edilmiş olan ve karşılığında herhangi bir nakit girişi sağlanmayan devlet iç borçlanma senetleridir.

4749 sayılı Kanun’a göre kamu kurum ve kuruluşları bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile tahmin edilen gelirler arasındaki fark kadar net borç kullanabilecektir.

Maastricht Kriterleri:

•Toplulukta en düşük enflasyona sahip (en iyi performans gösteren) üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ortalaması ile ilgili üye ülke enflasyon oranı arasındaki fark 1,5 puanı geçmemelidir.

• Üye ülke devlet borçlarının GSYH’ye oranı %60’ı geçmemelidir.

• Üye ülke bütçe açığının GSYH’ye oranı %3’ü geçmemelidir.

2002 yılında Türkiye’de borçlanmaya sınırlama getiren, piyasalarda mali disiplini ve şeffaflığı sağlayan ve borçlanma yetkilerini açıkça belirleyen 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kabul edilmiştir.

Türkiye’de de Haziran 2019 tarihinde yayınlanan Kamu Borç Yönetimi Raporu’nda borç yönetimiyle ilgili benimsenen temel stratejik ölçüt ve göstergeler şu şekilde sıralanmıştır:

• Borçlanmanın ağırlıklı olarak TL cinsinden yapılması,
• Piyasa çeşitliliğinin sağlanması amacıyla uluslararası piyasalarda ABD dolarının yanında diğer döviz cinslerinden de ihraç yapılması,
• Faiz giderlerinin en uygun şekilde yönetilmesi amacıyla uygun borçlanma araçları ve vade bileşimi dikkate alınarak gelecek 12 ayda faizi yenilenecek senetler ile vadesine 12 aydan az kalmış senetlerin payının belirli bir seviyede tutulması,
• Nakit ve borç yönetiminde oluşabilecek likidite riskinin azaltılması amacıyla güçlü nakit rezervi tutulması

Maastricht Kriterleri: Toplulukta en düşük enflasyona sahip (en iyi performans gösteren) üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ortalaması ile ilgili üye ülke enflasyon oranı arasındaki fark 1,5 puanı geçmemelidir.
• Üye ülke devlet borçlarının GSYH’ye oranı %60’ı geçmemelidir.
• Üye ülke bütçe açığının GSYH’ye oranı %3’ü geçmemelidir.

Devletin borçlanması genellikle parlamentonun tasarrufundadır. Bu kararın uygulayıcısı ise borçlanma isteğini hazırladığı kanun tasarısı ile parlamentoya sunan hükümetlerdir. Parlamento tasarıyı görüşüp onaylarsa hükümete borçlanma yetkisi verilmiş olur.

Türkiye’de merkezi devlet örgütünün borçlanmayı gerçekleştirme ve borçları yönetme görevi 1983 yılı sonuna kadar Maliye ve Gümrük Bakanlığı tarafından yerine getirilmiştir.

Risk hesabı-4749 sayılı Kanun’un ilgili hükümleri çerçevesinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde oluşturulan hesaptır.

Ülkemizde hazine garantileri üzerinden garanti ücreti alınmaya 2003 yılından itibaren başlanmıştır.

4749 sayılı Kanun’la borçlanmayla ilgili çeşitli bilgilerin yer aldığı borç yönetimi raporunun aylık ve yıllık hazırlanıp Kanun’da belirtilen ilgili yerlere (Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına, Cumhurbaşkanlığına, Sayıştay Başkanlığına) gönderilmesi hükme bağlanmıştır.

Bir borç yönetim sisteminin işleyişinin açık olması (amaç, işleyiş, fonksiyon ve sorumluluk tanımlarının netliği) ve güçlü bir yasal zemine oturtulması borç yönetiminin finansal sisteme kolayca uyum sağlamasına katkıda bulunacaktır.

Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü aşağıdaki hizmet birimlerinden oluşmaktadır:
• Alacak Yönetimi Dairesi
• Dış Borç İşlemleri Dairesi
• İstatistik ve İç Borç İşlemleri Dairesi
• Kapatılan Fonlar ve ÇTTH Dairesi
• İç Finansman Yönetimi Dairesi
• Nakit Yönetimi Dairesi
• Bütçe İzleme ve Analiz Dairesi
• Kredi Riski Yönetimi Dairesi
• Operasyonel Risk Yönetimi Dairesi
• Piyasa Riski Yönetimi Dairesi