DEVLET BORÇLARI

Ülkeler dış borçlanmaya birçok nedenle başvurabilmektedir. Bu nedenler; bütçe açıkları ve dış açıkların giderilmesi, savunma harcamalarındaki veya olağanüstü harcamalardaki (savaş, deprem vs.) artışlar, yatırımları karşılayacak yurtiçi tasarruf düzeyinin düşük olması, vadesi gelen ve ödenemeyen borçlar, devletin dövize ihtiyaç duyması, milli gelirin ve gelir dağılımın iyileştirilmesi olarak sıralanabilir.

Türkiye'nin 2018 yılı dış borç stoku/GSYH oranı %34.9'dur.

İki Yanlı Kredi: Bir devletin başka bir devlete kredi vermesi şeklinde gerçekleşen dış borçlanma, iki yanlı kredi olarak tanımlamaktadır.

Kredi ilişkisindeki tarafların karşılıklı anlaşması ile oluşan hükümet kredilerinde, her iki tarafında belli amaç ve çıkarları bulunmaktadır. Finansman ihtiyacını karşılamak için kaynak bulmakta zorlanan gelişmekte olan ülkeler, hükümet kredileri ile belirli bir sektör veya proje için ihtiyaç duyduğu mali kaynakları sağlamayı amaçlamaktadır. Krediyi veren taraf ise faiz geliri elde ederken elinde bulunan fon fazlasını da bu şekilde değerlendirmektedir.
•İki yanlı kredilerin uygulama biçimleri ile ilgili diğer özellikleri de şu şekilde sıralanabilir:
•İki yanlı kredilerin büyük bölümü kredi veren ülkenin para birimi cinsinden olmaktadır.
•Kredi koşulları çok uygun olduğundan anlaşma şartları büyük ölçüde borç veren ülke hükümeti tarafından belirlenmektedir.
•İki yanlı kredilerin temel amacı borç veren açısından ihracatın artırılmasıdır.
•İki yanlı krediler diğer yabancı krediler gibi ek maliyet (idari ücret, taahhüt ücreti, sigorta primi gibi) içermemektedir.

Çeşitli uluslararası ekonomik ve mali kuruluşlar, ihtiyaç duyan ülkelere sağladıkları krediler yoluyla dış borçlanma olanağı sunmaktadır. Uluslararası ekonomik ve mali kuruluşlardan sağlanan kredilere çok yanlı krediler denilmektedir.

IMF’nin temel misyonu, uluslararası para sisteminin istikrarını sağlamaktır. Fon bu amacını üç yolla gerçekleştirmektedir: küresel ekonomiyi ve üye ülke ekonomilerini takip etmek (ekonomik gözetim), ödemeler dengesi güçlüğü çeken ülkelere borç vermek (borç verme) ve üyelere teknik destek sağlamak (kapasite geliştirme).

Dünya Bankası Grubu içindeki en büyük kuruluş Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankasıdır. Dünya Bankası Grubunun ortaya çıkış kuruluşu olarak 1944 yılında kurulan Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankasının amacı, orta gelir grubunda yer alan ülkeler ile kredi değerliliği yüksek yoksul ülkelerdeki sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak yoluyla yoksulluğu azaltmaktır.

Röfinansman kredileri, daha önce alınmış olup da vadesi dolan borçları ödeme sıkıntısı çeken ülkelerin başvurdukları bir kredi türüdür.

Uluslararası bir diğer kredi derecelendirme kuruluşu olan Standard & Poor’sun (S&P) ülke analizlerinde kullandığı beş temel bileşen ise şunlardan oluşmaktadır:
- Kurumsallık, yönetsel etkinlik ve güvenlik riski seviyesinin ölçüldüğü kurumsallık ve yönetsel etkinlik puanı
- Ekonomik yapı ve büyüme görünümünün değerlendirildiği ekonomi puanı
- Yurt dışı kaynaklı likidite seviyesinin ve uluslararası yatırım pozisyonunun değerlendirildiği dışsal puanlama
- Mali performans, mali esneklik ve borç yükünün değerlendirildiği maliye puanı
- Para politikasının esnekliğinin değerlendirildiği parasal puanlama

Türkiye, IMF’ye 19 Şubat 1947 tarih ve 5016 sayılı Milletlerarası Para Fonu ile Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası’na Katılmak İçin Hükümete Yetki Verilmesine Dair Kanun”un verdiği yetkiye dayanarak 11 Mart 1947 tarihinde üye olmuştur.

Dış borç yükü denildiği zaman da toplam dış borç stokunun o yılın GSYH’sine olan oranı anlaşılmaktadır.

Brüt dış borç stoku kamu kesimi, Merkez Bankası ve özel kesimin belirli bir tarih itibariyle birikmiş dış borçlarının toplam miktarıdır.

Resmi alacaklılar:

1. Hükümet kuruluşları
-kamu finansmanı kuruluşları,
-merkez bankaları,
-merkezi hükümetler
-resmi kalkınma bankaları
2. Uluslararası kuruluşlar

Özel Alacaklılar

1. Parasal kuruluşlar
-bankacılık dışı finansman kuruluşları,
-özel yatırım ve kalkınma bankaları,
-yabancı ticari bankalar ve yerli ticari bankaların yurtdışı şubeleri ve
-diğer kuruluşlar
2. Parasal olmayan kuruluşlar

Uluslararası ekonomik ve mali kuruluşlardan sağlanan kredilere çok yanlı krediler denilmektedir.

Stand-by düzenlemeleri ile üye ülkeye, kısa vadeli ödemeler dengesi sorunlarını aşabilmesi için, 36 ayı
aşmayacak şekilde genellikle 12-18 aylık süre zarfında, ülkelerin kotasıyla ilişkilendirilen belli bir miktara kadar kaynak kullanabilme olanağı sağlanmaktadır.

Program Kredileri: Yapısal reformları destekleyici, bütçe finansmanı amaçlı 1-3 yıllık sürelerde kullandırılan kredilerdir.

Bazı piyasalarda çıkarılan yabancı tahviller çeşitli adlarla ifade edilmektedir. Örneğin Amerikan piyasasındakiler yankee tahvilleri, Japonyadakiler samurai tahvilleri ve İngiltere’de çıkarılan tahviller de bulldog olarak ifade edilmektedir.

Hazinenin kamu kurum ve kuruluşlarının bir dış finansman kaynağından sağlayacağı borca garanti vermesinin nedenleri şu şekilde sıralanabilmektedir:
• Devletin finansman imkânlarını ve uluslararası finans piyasalarında sahip olduğu kredibiliteyi teminat olarak kullanmak,
• Yatırım finansman maliyetlerini asgari seviyede tutmak,
• İktisadi büyümenin sürdürülebilirliğini sağlamak,
• Yıllara sari yatırımların fon ihtiyacını karşılamak,
• Ülke kredibilitesinin zarar görmesini engellemek.

Hazine Yatırım Garantisi; Yap-işlet-devret, yapişlet ve işletme hakkı devri ve benzeri finansman
modelleri kapsamında ilgili mevzuat hükümlerine dayanan ve bunlarla sınırlı olmak üzere verilen garantilerdir.

Dış Borç Stoku / İhracat: Bu oran, dış borç ödeme kapasitesini gösteren mal ve hizmet ihracatı gelirleriyle alınan borcun ne kadarının karşılanabildiğini göstermektedir. Bu oranın yükselmesi, ülkenin dış borca bağımlı hâle geldiğinin ve ülkenin yurt içi üretimden ziyade yurt dışı tüketime yöneldiğinin göstergesidir. Dünya Bankası ve IMF kriterlerine göre bu oranın %275’i aşması hâlinde ülke çok borçlu olup dış borç sınırını aşmış demektir.

Bir devletin başka bir devlete kredi vermesi şeklinde gerçekleşen dış borçlanma, iki yanlı kredi olarak tanımlamaktadır.