DEVLET BORÇLARI

İki yanlı kredilerin uygulama biçimleri ile ilgili diğer özellikleri de şu şekilde sıralanabilir:
• İki yanlı kredilerin büyük bölümü kredi veren ülkenin para birimi cinsinden olmaktadır.
• Kredi koşulları çok uygun olduğundan anlaşma şartları büyük ölçüde borç veren ülke hükümeti tarafından belirlenmektedir.
• İki yanlı kredilerin temel amacı borç veren açısından ihracatın artırılmasıdır.
• İki yanlı krediler diğer yabancı krediler gibi ek maliyet (idari ücret, taahhüt ücreti, sigorta primi gibi) içermemektedir.

Uluslararası ekonomik ve mali kuruluşlardan sağlanan kredilere çok yanlı krediler denilmektedir. Çok yanlı krediler uluslararası ekonomik ve mali kuruluşlar ile bölgesel mali kurumların uygun şartlarda ve daha çok ekonomik kalkınma amaçlı verdikleri
kredilerdir.

Bir devletin başka bir devlete kredi vermesi şeklinde gerçekleşen dış borçlanma, iki yanlı kredi olarak tanımlanmakta olup, IMF'nin sağladığı krediler arasında yer almaz.

Stand-by Düzenlemeleri: Stand-by düzenlemeleri ile üye ülkeye, kısa vadeli ödemeler dengesi sorunlarını aşabilmesi için, 36 ayı aşmayacak şekilde genellikle 12-18 aylık süre zarfında, ülkelerin kotasıyla ilişkilendirilen belli bir miktara kadar kaynak kullanabilme olanağı sağlanmaktadır.

Genişletilmiş Kredi İmkânı: Genişletilmiş fon imkânının düşük gelirli ülkeler için karşılığı olan kredi türüdür. Bu imkân da uzun süreli ödemeler dengesi yaşayan ülkeler için orta vadeli bir destek mekanizmasıdır.

Dünya Bankası Grubu içinde;
• Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası
• Uluslararası Kalkınma Birliği
• Uluslararası Finans Kurumu
• Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluşu
• Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıklarının
Çözümü Merkezi yer almaktadır. Uluslararası Para Fonu bunlar arasında değildir.

Ülke kredi derecelendirmesinin temelini oluşturan faktörler şunlardır:
- kurumsal etkinlik ve politik riskler
- ekonomik yapı ve büyüme beklentileri
- likidite ve uluslararası yatırım pozisyonu
- mali performans ve esneklik ile devlet borç yükü
- parasal esneklik

Dış Borç Stoku / İhracat: Bu oran, dış borç ödeme kapasitesini gösteren mal ve hizmet ihracatı gelirleriyle alınan borcun ne kadarının karşılanabildiğini göstermektedir. Bu oranın yükselmesi, ülkenin dış borca bağımlı hâle geldiğinin ve ülkenin yurt içi üretimden ziyade yurt dışı tüketime yöneldiğinin göstergesidir. Dünya Bankası ve IMF kriterlerine göre bu oranın %275’i aşması
hâlinde ülke çok borçlu olup dış borç sınırını aşmış demektir.

Bakınız Tablo 4.3 Türkiye Brüt Dış Borç Stokuna İlişkin Oranlar (%)

Bir devletin başka bir devlete kredi vermesi şeklinde gerçekleşen dış borçlanma, iki yanlı kredi olarak tanımlamaktadır.

Çeşitli uluslararası ekonomik ve mali kuruluşlar, ihtiyaç duyan ülkelere sağladıkları krediler yoluyla dış borçlanma olanağı sunmaktadır. Uluslararası ekonomik ve mali kuruluşlardan sağlanan kredilere çok yanlı krediler denilmektedir.

IMF'nin açılımı Uluslararası Para Fonudur.

Uluslararası Para Fonu (IMF), küresel parasal iş birliğini teşvik etmek, finansal istikrarı sağlamak, uluslararası ticareti kolaylaştırmak, yüksek istihdamı ve sürdürülebilir ekonomik büyümeyi teşvik etmek ve dünyadaki yoksulluğu azaltmak için çalışan 189 ülkeden oluşan bir uluslararası kuruluştur.

1945 yılında oluşturulan IMF’ye üye 189 ülke bulunmaktadır.

Stand-by düzenlemeleri ile üye ülkeye, kısa vadeli ödemeler dengesi sorunlarını aşabilmesi için, 36 ayı aşmayacak şekilde genellikle 12-18 aylık süre zarfında, ülkelerin kotasıyla ilişkilendirilen belli bir miktara kadar kaynak kullanabilme olanağı sağlanmaktadır.

Genişletilmiş Fon İmkânı: Temel ekonomik reformlar gerektiren orta ve uzun vadeli ödemeler dengesi sorunları yaşayan ülkeler için geliştirilmiştir. Bu nedenle düzenlemenin süresi stand-by düzenlemesinden daha fazla olup 3 ila 4 yıl olabilmektedir. Vade süresi ise 4 yıl 6 ay ve 10 yıl arasında değişmektedir.

Esnek Kredi Hattı: Güçlü ve istikrarlı ekonomik politikalara sahip ülkelerin herhangi bir koşul aranmadan yeterli miktarda fon kaynağına hızlı bir şekilde erişim sağlaması ve temel olarak krizlerin önlenmesi amacıyla uygulamaya konulmuştur. Her çeşit ödemeler dengesi ihtiyacı için kullanılabilmekte olup şoklarla mücadelede esnekliğin sağlanması için bir erişim sınırı öngörülmemekte, erişim miktarı belirlenirken ülke bazında potansiyel finansman ihtiyacı ve geri ödeme kapasitesi dikkate alınmaktadır. Kullanım süresi talebe göre 1 ya da 2 yıl olup faiz ve geri ödeme dönemi stand-by düzenlemesi ile aynıdır. Bir ülkenin esnek kredi hattı kredisinden yararlanabilmesi için uygunluk kriterlerini sağlaması gerekmektedir. Krizlerin önlenmesine veya etkilerinin hafifletilmesine yardımcı olmak ve risklerin yükseldiği dönemlerde piyasalarda güvenin tesis edilmesini sağlamak için, hâlihazırda güçlü politikaları olan üyelerin kullandığı bir mekanizmadır.

Günümüzde Dünya Bankası Grubunun temel amacı düşük ve orta gelirli ülkelerde yoksulluğun azaltılmasıdır. Dünya Bankası Grubu içinde;
• Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası
• Uluslararası Kalkınma Birliği
• Uluslararası Finans Kurumu
• Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluşu
• Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıklarının Çözümü Merkezi yer almaktadır.

Dünya Bankası kredi türleri şu şekilde sıralanabilir:
• Proje Kredileri: Çok çeşitli sektörlerde, ekonomik ve sosyal kalkınma projelerini desteklemek amacıyla, mal, iş ve hizmetlerin finansmanı için, ortalama 4-5 yıllık sürede kullandırılan kredilerdir. Sağlanan kredilerin ortalama vadesi 18 yıla kadar çıkabilmektedir.
• Program Kredileri: Yapısal reformları destekleyici, bütçe finansmanı amaçlı 1-3 yıllık sürelerde kullandırılan kredilerdir.
• Hibrid Krediler: Hem yatırım (proje) hem de program kredisi bileşeni olan kredilerdir.

Resmi kaynaklı dış borçlar iki taraflı ve çok taraflı borçlar olarak ayrılabileceği gibi, özel kaynaklı borçlar da parasal ve parasal olmayan kuruluşlardan sağlanan borçlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Hükümet kuruluşları (kamu finansmanı kuruluşları, merkez bankaları, merkezi hükümetler ve resmi kalkınma bankaları) ve uluslararası ekonomik ve mali kuruluşlar yurt dışında yerleşik resmi alacaklıları oluşturmaktadır. Parasal kuruluşlar (bankacılık dışı finansman kuruluşları, özel yatırım ve kalkınma bankaları, yabancı ticari bankalar ve yerli ticari bankaların yurtdışı şubeleri ve diğer kuruluşlar) ve parasal olmayan kuruluşlar yurt dışında yerleşik özel alacaklıları oluşturmaktadır.