DEVLET BORÇLARI

Devlet iç borçlanmasında borcun sağlandığı en önemli kaynak bankalardır. Özellikle ekonominin durgun olduğu ve bankalarda kredi işlemlerinin az olduğu zamanlarda kamu borçlanması bankalar tarafından tercih edilmektedir. Devlet borçlanma senetlerine duyulan güven ve likiditeye çevrilme olanaklarının kolay olması nedeniyle bankalar devlete önemli ölçüde borç vermektedir. Devlet, borçlanma ihtiyacının önemli bir kısmını bankalardan karşıladığı gibi bazen kanunlarla bu paraların belirli bir kısmının devlete ödünç verilmesini zorunlu da koşabilmektedir.

Bankaların devlet iç borçlanma senetlerine yoğun olarak ilgi göstermesinin nedenleri şu şekilde özetlenebilir:

Hazineler kamu gelirleri ve kamu harcamaları arasında oluşan kısa süreli ödeme dengesizliklerini ortadan kaldırmak için gerekli finansman ihtiyacını merkez bankasından kısa vadeli avans kullanarak karşılayabilmektedir.

Ülkemizde de Merkez Bankasının temel görevi olan fiyat istikrarını sağlamak ve bu doğrultuda para politikalarını bağımsız olarak yürütebilmek amacıyla çelişen kısa vadeli avans uygulaması, 1994 yılından başlayarak kademeli olarak sınırlandırılmış, 25.04.2001 tarihli Merkez Bankası Kanunu ile yürürlükten tamamen kaldırılmıştır.

Bu tür kurumlar topladıkları fonları değerlendirirken belirli ilkelere uymak zorundadır. Bunlar; güvenilirlik, verimlilik, likidite ve dolaşım kolaylığıdır.

İç borçlanma senetleriyle ilgili en çok kullanılan sınıflandırma vadeye göre yapılan sınıflandırmadır.

İç borçlanmada vadelerin kısa oluşmasının nedenleri olarak; ekonomideki güven bunalımları, uzun vadeli fon arz eden kurumların var olmaması ya da yetersiz oluşu, gelir seviyesinin düşüklüğü, etkin ikincil piyasaların olmayışı, enflasyon sayılabilir.

Enflasyona endeksli senetler, gelire endeksli senetler, kira sertifikası, gelir ortaklığı senetleri değişken faizli senetlere örnek olarak verilebilir. Vadesine göre sınıflandırıldığında vadesi 1 yıldan kısa olan senetlere ise hazine bonosu adı verilmektedir.

Mevcut durumda hazine ihalelerinde yaygın olarak çoklu fiyat ihale sistemi uygulanmakta olup bu sisteme göre katılımcılar ihaleyi kazandıkları takdirde, senetlerini teklif ettikleri fiyattan almaktadırlar. Tek fiyat ihale sisteminde ise katılımcılar ihalede teklif ettikleri fiyat (faiz) ne olursa olsun ihaleyi kazandıkları takdirde, bu senetleri hazine tarafından ihalede kabul edilen en düşük fiyat (en yüksek faiz) üzerinden almaktadırlar. Rekabetçi Olmayan Teklif, DİBS ihalelerinde, ihale sistemine göre ihalede oluşan veya ortalama fiyattan teklifi ifade etmektedir. Ortalama Fiyat, ihaleyi kazanan teklifler esas alınarak ihale tarihinde hesaplanan ve açıklanan ağırlıklı ortalama fiyatı ifade etmektedir.

Merkez Bankası, Merkez Bankası Kanunu ile 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun çerçevesinde hazinenin mali ajanı sıfatıyla hazine adına, DİBS ihalelerini fiilen gerçekleştirmekle yükümlüdür. Merkez Bankası, Bakanlığın mali ajanı olarak ihalelere ilişkin işlemleri yürütmektedir.

İhaleyi kazandığı hâlde, yükümlülüğünü kısmen veya tamamen yerine getirmeyen katılımcı en az 4 ihaleye yüzde 20 teminatla katılmak zorundadır. Yüzde 20 teminatla ihaleye giren katılımcı, kazandığı ihalenin ardından teminatın üzerine yatırması gereken tutarı yatırmadığı takdirde, sonraki ihalelere yüzde 100 teminatla katılmak zorundadır.

Reel faizlerin yüksek olarak gerçekleşmesinin değişik nedenleri bulunabilmektedir. Bunlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Borçların GSYH’ye oranının yüksekliği, Faiz dışı açık, Enflasyon, İç piyasadan yüksek oranda borçlanılması, Siyasi istikrarsızlıklar, Kamu harcamalarındaki yüksek artışlar, Borçlanmada birincil ve ikincil piyasaların etkin olmaması, Uluslararası şoklar, Sağlam bir mali yapının olmaması.

Devlet tahvillerine dolaylı yoldan sağlanan bu çıkarlarla tahvillere olan talebin artırılması hedeflenmektedir. Ancak bu uygulamaların, gelecekteki borç yükünü artırdığı, gelir dağılımında ve vergi adaletsizliğe neden olduğu, ve tahvil koşullarının öngörülebilirliğini azalttığını da belirtmek gerekmektedir.

Devlet iç borçlanmasının kaynaklarını özel kişi ve kuruluşlar, bankalar, Merkez Bankası, sosyal güvenlik kuruluşları ve sigorta şirketleri oluşturmaktadır.  Doğru cevap E şıkkıdır.

Kamu iç borçlanma senetlerinin düşük değil yüksek likiditeye sahiptir ve bu nedenle tercih edilir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Ülkemizde de Merkez Bankasının temel görevi olan fiyat istikrarını sağlamak ve bu doğrultuda para politikalarını bağımsız olarak yürütebilmek amacıyla çelişen kısa vadeli avans uygulaması, 1994 yılından başlayarak kademeli olarak sınırlandırılmış, 25.04.2001 tarihli Merkez Bankası Kanunu ile yürürlükten tamamen kaldırılmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

İç borçlanma senetlerinin vadeye göre yapılan sınıflandırmasında vadesi 1 yıl ve daha uzun olan senetlere  devlet tahvili adı verilmektedir. Doğru cevap B şıkkıdır.

İç borçlanma senetlerinin vadeye göre yapılan sınıflandırmasında vadesi vadesi 1 yıldan kısa olan senetlere hazine bonosu adı verilmektedir. Doğru cevap A şıkkıdır.

İç Borçlanmanın Kaynakları:

• Özel kişi ve kuruluşlar
• Bankalar
• Merkez Bankası
• Sosyal Güvenlik Kuruluşları ve Sigorta Şirketleri

Dış borçlanmaya olanak sağlanması enflasyona endeksli senet ihraç edilmesinin nedenleri arasında yer almaz. Doğru cevap D şıkkıdır.