Devlet Borç Yönetimi

Borç yönetimi, devlet borçlarının en etkin şekilde yönetilmesi için uygun bir strateji geliştirilmesi ve bu stratejinin uygulanması sürecidir. En basit tanımı ile etkin borç yönetimi, düşük maliyet ve en az risk ile piyasalardan kamunun ihtiyacını karşılayacak fonların karşılanmasıdır.

Devlet, borç yönetimini gerçekleştirirken devlete en az maliyeti yükleyecek ve en az sıkıntıya sokacak borçlanma politikalarına yönelmeli ve ekonomik dengeyi sağlamaya çalışmalıdır.

Borcun bileşimi: Borcun alınmasından ödenmesine kadar geçen süre yani vadesi, borca karsılık uygulanan faiz oranı, borcun sahip olduğu ayrıcalık ve garantiler gibi taşıdığı özelliklerdir.

Enflasyonist dönemlerde uzun vadeli, durgunluk dönemlerinde ise kısa vadeli borçlanmalar tercih edilerek ekonomiyi düzeltici kararlar alınabilir.

Olağan borç yönetimi, borçların miktarını azaltmanın normal yöntemi olan borçların normal yollarla ödenmesini de kapsamaktadır. Olağan borç yönetimi çoğu zaman vadesi gelmiş borçların ödenmesini de ifade etmektedir.

Zorunlu ödeme borç sözleşmesi gereği sözleşmede yer alan şartlar dâhilinde yapılan borç ödemesidir. Daha önce yapılan sözleşmelerde borcun hangi tarihte geri ödeneceği hüküm altına alınmakta ve ilgili tarihte ödeme yapılmaktadır.

İhtiyari ödeme devletin mali durumunun iyi olduğu dönemlerde henüz vadesi gelmemiş borçların ödenmesidir.

Dr. Price otomatik amortisman yöntemi: Devletin borçlarını ödeyebilmek için oluşturduğu fondan elde edilen faizlerle borçlarının otomatik olarak ödendiği ödeme yöntemine Dr. Price otomatik amortisman yöntemi denmektedir.

Olağanüstü borç yönetimi, hükümetlerin ekonomik açıdan beklenmeyen durumlar ile karşılaşmaları sonucunda ortaya çıkan borç yönetimi işlemleridir.

Konversiyon, devletin borç yükünün hafifletilmesi için yüksek faizli borçların düşük faizli borçlarla değiştirilmesi (takas edilmesi) işlemidir. Konversiyon işleminde borcun anapara tutarı ve vadesi değişmemekte, yalnızca borçlunun ödeyeceği faiz miktarı değişmektedir.

Konversiyona başvurulmasının temel nedeni, cari faiz haddinde meydana gelen düşmelerdir. Tahvillerin ihraç edildikleri duruma göre fiyatları artmakta, ellerinde tahvil bulunduranlar kâr ederken devletin borç yükü artmaktadır. Bu durumda devlet piyasa cari faiz haddine uygun yeni tahviller ihraç ederek borç yükünü hafifletmeye çalışmaktadır.

Konversiyon işleminin başarılı olabilmesi için de bazı şartlar bulunmaktadır:
• Para ve sermaye piyasasının konversiyona elverişli olması,
• Sermaye arzının sermaye talebinden fazla olup cari faizin düşük bulunması,
• Halkın devlet tahvillerine karşı büyük bir ilgi göstermesi gerekir.

Ancak bu şartlar gerçekleştiğinde tasarruf sahipleri ellerindeki yüksek faizli tahvilleri verip bedellerini alacakları yerde cari faize göre daha yüksek bulunan
düşük faizli tahvilleri almayı tercih edebilirler.

Devlet iç borçlanma senedi sahiplerinin, teklif olunan yeni senetlerle eski senetlerin değiştirilmesini kabul etmek ya da değiştirmeyi reddetmek arasında seçim yapabilmesine olanak sağlayan konversiyona ise ihtiyari konversiyon denmektedir. Bu işlemi kabul etmeyenlere ise anaparaları geri ödenmektedir.

Kısa ve orta vadeli borçların veya vadeleri gelen borçların uzun vadeli veya süresiz bir borç hâline dönüştürülmesi işlemine konsolidasyon denilmektedir.

Devletin konsolidasyona başvurmasının asıl nedeni kısa vadeli borçların belli bir süre de olsa ödeme yükümlülüğünden kurtulmaktır. Hazineler vadesi gelen borçlarını geri ödemelerine yetecek kadar paralarının olmadığı durumlarda konsolidasyon işlemine başvurmaktadır.

Konsolidasyon devlet açısından bir ödeme rahatlığı sağlasa da böyle bir uygulama para ve sermaye piyasalarında güvensizliğe neden olacaktır. Böylece reel faizlerin yükselmesi de kaçınılmaz olacaktır. Sonuç olarak yeni borçlanmaların maliyeti yükseldiğinden devletin ertelenen borç yükü daha da artacaktır. Görüldüğü gibi kısa dönemde borç ödemelerinden tasarruf sağlansa da uzun dönemde ödenmeme riski nedeniyle piyasaların borçlanma için daha yüksek risk primi talep etmesi sonucu borçlanmanın maliyeti artacak ve

Zorunlu konsolidasyon ise devletin konsolidasyon işlemine tek taraflı olarak karar verdiği ve alacaklıların rızasını aramadığı konsolidasyon işlemidir. Bu yöntemde devlet alacaklılara tercih hakkı tanımayarak süresi gelen senetlerin sürelerinin belirli bir süre için uzatılmış olduğunu ilan eder.

İster isteğe bağlı isterse de zorunlu olsun konsolidasyonun ekonomi üzerinde üç tane önemli etki yarattığı söylenebilir. Bu etkilerden en önemlisi, devlet borçları için ödenen faizin artmasıdır.  Konsolidasyon işleminin ekonomi üzerindeki ikinci etkisi de devletin borçlarını uzun vadeli bir ödeme planına bağlama olanağı kazanması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Konsolidasyon işleminin üçüncü etkisi ise piyasaya aniden çıkacak para akımının önlenerek enflasyonun kontrol altına alınması şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Borcun reddi devletin tek taraflı bir kararla borcunun tamamını veya bir kısmını ortadan kaldırdığını ilan etmesidir. İç borcunu ödeme kabiliyetini kaybetmiş bir devletin tek taraflı egemenlik gücünü kullanarak borcunu ödememesi söz konusu olabilmektedir. Bu duruma borcun reddi denmektedir. Borcun reddi ile borç tamamen ortadan kalkmaktadır. Devletin genellikle kanun ile yaptığı böyle bir tasarrufa karşı itiraz yolları da çoğunlukla kapalı olmaktadır.

Moratoryum, bir ülkenin dış borç servisini yerine getirmeyeceğini açıklamasıdır. Moratoryumda borcun sona erdirilmesi söz konusu değildir. Borçların yeni şart ve koşullarının belirlenerek bir düzenlemeye tabi tutulması söz konusudur.